ترکیه و نوعثمانی‌گرایی در ۴ اپیزود
دیپلماسی ایرانی: ترکیه ادعاهای جاه‌طلبانه منطقه‌ای خود مانند دخالت در امور داخلی قبرس و یا اشغال بخش‌هایی از سوریه را در چارچوب احیای حکومت عثمانی و ایجاد یک نظام «نوعثمانی» توجیه می‌کند. مروجان رویای ایجاد نظام «نوعثمانی» معتقدند که باید نفوذ ترکیه در جهان اسلام و شمال آفریقا و کشورهای عربی احیا شود و در این مسیر اشغال سرزمینی یا حمایت از تروریسم، جایز است. این یادداشت بدون ورود در نقدهای جدی که به سلسله عثمانی وارد است، صرفا رویکرد«نوعثمانی گرایی» ترکیه را در ۴ اپیزود به طور اجمالی بررسی می‌کند.
اپیزود اول- امپراتوری عثمانی، وارث سلسله ایرانی سلجوقی
عثمان یکم یا عثمان بن ارطغرل بن سلیمان شاه، در سال ۱۲۹۹ میلادی امپراتوری عثمانی را تاسیس کرد. ارطغرل پدر موسس سلسله عثمانی، فرمانده ارتش علاءالدین کیقباد یکم، یازدهمین سلطان سلجوقی (۶۳۴–۶۱۶ ه ق) بود.سلسله سلجوقی یک امپراتوری ایرانی تُرک‌نژاد و سنی مذهب از سال ۱۰۳۷ تا ۱۱۹۴ میلادی به مدت ۱۵۷ سال بر ایران بزرگ، آسیای مرکزی، قفقاز و آناتولی (ترکیه امروز) فرمانروایی کرد.
حوزه نفوذ سلجوقیان با وسعت ۳٬۹۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع، بزرگترین امپراتوری ایران پس از سقوط هخامنشیان بود و این سلسله نه تنها باعث اتحاد دوباره جهان اسلام شد، بلکه با تاثیرپذیری شدید از فرهنگ ایرانی، نقش مهمی در ایجاد پیوند میان فرهنگ‌های ایرانی - ترکی ایفا کرد. همچنین این سلسله باعث انتقال فرهنگ ایرانی به فلات آناتولی شد و استقلال فرهنگی زبان فارسی از زبان عربی را شکوفا کرد. اما ارطغرل پدر مؤسس سلسله عثمانی، از سوی علاءالدین کیقباد یکم به پاس شجاعت در نبرد با صلیبیون بیزانس (روم شرقی)، به حاکمیت مناطق سوگوت (شهری در ترکیه امروز) منصوب شد.
سلطان سلجوقی همچنین شهر قرچه‌داغ در نزدیکی آنکارای امروز را به او هدیه کرد. ارطغرل در دوران کهولت، حوزه فرماندهی خود را به پسرش عثمان بیگ سپرد در شهر سوگوت درگذشت. بعدها با به قدرت رسیدن عثمان بیگ، مؤسس و نخستین سلطان پادشاهی عثمانی، شهر سوگوت در اوایل سده چهاردهم میلادی به عنوان اولین پایتخت این سلسله انتخاب شد. نتیجه اینکه اغلب مورخان ایرانی و غیر ایرانی در این مورد همنظر هستند که امپراتوری عثمانی در واقع وارث امپراتوری ایرانی سلجوقی است و ارتباطی به ترکیه امروز ندارد.
اپیزود دوم- امپراطوری عثمانی، مروج اسلام، نه سکولاریسم
بعد از فوت ارطغرل و مراسم تدفین و تشییع وی در شهر سوگوت، عثمان بیگ فرزند ایرانی تبار او در سال ۱۲۹۹، مقارن با ضعف دولت سلجوقی، استقلال خود را از این حکومت اعلام و ممالک تحت نفوذش را در شمال غربی آناتولی توسعه بخشید و سلسله عثمانی را تاسیس کرد.
این سلسله که به تدریج به یک امپراطوری تبدیل شد، در فاصلهٔ قرون چهاردهم تا بیستم میلادی بر بخش عمده‌ای از اروپای جنوب شرقی، غرب آسیا و شمال آفریقا حکومت کرد. سال ۱۴۵۳ عثمانیان، امپراتوری بیزانس را ضمیمه خاک خود کردند و با فتح قسطنطنیه توسط سلطان محمد فاتح، این شهر به اسلامبول یعنی شهر اسلام تغییر نام داد و پایتخت عثمانی شد. فتح قسطنطنیه به عنوان مرکز مسیحیت، از صدر اسلام یکی از آرزوی مسلمانان بود و در دوره عثمانی، گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی در سرزمین‌های فتح شده آغاز شد.
در این دوره مسجدها و بناهای اسلامی بسیاری بنیان نهاده شد و مسیحیان و یهودیان تحت امر سلسله اسلامی زندگی خوبی داشتند. با توجه به موقعیت جغرافیایی اسلامبول، امپراتوری عثمانی به مدت شش قرن به پلی میان سه قاره بدل شد و توانست کنترل بسیاری از مناطق دریای مدیترانه را به دست آورد.
عثمانی در جنگ جهانی اول با کشور آلمان متحد شد و شکست در این جنگ منجر به اشغال سرزمین‌های این امپراتوری گردید. در نهایت نیروهای پیروز، قلمرو عثمانی در خاورمیانه را طبق توافق‌نامه سایکس- پیکو بین یکدیگر تقسیم کردند و به دنبال تجزیه امپراتوری عثمانی، شورش ترک‌زبان‌های آناتولی نیز منجر به تأسیس جمهوری ترکیه در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ یعنی حدود یکصد سال قبل شد.
اپیزود سوم- آتاتورک ضد شیوه حکومتی و ایدئولوژی عثمانی
مصطفی کمال که بعدها به آتاتورک مشهور شد به سال ۱۸۸۸ در شهر سالونیک در یونان و نه ترکیه، پا به جهان نهاد. او پس از رسیدن به قدرت، هر چیزی که مربوط به تاریخ گذشته ترک‌ها و امپراتوری عثمانی بود را منسوخ و از برنامه‌های درسی مدارس حذف کرد. آتاتورک اسلام‌زدایی و ترویج سکولاریسم را در دستورکار قرار داد، نظام«خلافت» را ملغی ساخت، نظام قضایی شریعت را منسوخ کرد، تمامی مدرسه‌های دینی یعنی حدود ۴۷۹ مؤسسه آموزشی دینی با ۱۸۰۰۰ طلبه را تعطیل کرد. خط لاتین را جایگزین خط ترکی نمود، دستور داد اذان و نماز را به زبان ترکی بخوانند، عامل کشف حجاب بود، قمارخانه‌ها و مشروب فروشی‌ها را رایج ساخت، نظام حقوقی سوئد را به جای نظام شرع در دادگستری ترکیه رواج داد، پوشیدن لباس غربی را برای مردم اجباری ساخت و کاملا خلاف شیوه حکومتی و ایدئولوژی عثمانی عمل کرد.
اپیزود چهارم- ترکیه امروز فاقد سنخیت با امپراطوری عثمانی
سلسله عثمانی از دل یک سلسله ایرانی بیرون آمد و مؤسس آن یک ترک ایرانی تبار بود. انگیزه تأسیس این سلسله، مقابله با زیاده خواهی کشورهای اروپایی بخصوص بیزانس و ترویج اسلام در سرزمین‌های مسیحی بود. ترکیه امروز متحد غرب، عضو ناتو، مروج سکولاریسم و دوست اسرائیل به عنوان خطر اول جهان اسلام و اشغال کننده کشور مسلمان سوریه با حمایت از گروه‌های تروریستی است. خلافت عثمانی، هدف خود را از موضع قدرت، مقابله با کشورهای اروپایی و نفوذ در قاره اروپا می‌دانست در حالی که ترکیه در آرزوی عضویت در اتحادیه اروپا، سعی در تطبیق ارزش‌های خود با معیارهای اروپایی دارد.
ترکیه در حالی که فقط یکصد سال عمر دارد خود را نماینده و برادر بزرگ ترک‌های جهان می داند و سعی دارد شعار «شش کشور، یک ملت» را عملی سازد. اما کشورهای ترک این را برنمی‌تابند. آنکارا تلاش زیادی کرد تا اعضای سازمان کشورهای ترک، استقلال قبرس شمالی را به عنوان یک سرزمین ترک بپذیرند، اما حتی جمهوری آذربایجان که روابط مستحکمی با آنکارا دارد، تقاضای ترکیه را اجابت نکرد.
زبان رسمی ترکیه، ترکی استانبولی است اما رابطه این زبان با زبان‌های قزاقی، ازبکی، ترکمنی، آذربایجانی و قرقیزی کاملا نامأنوس است.در میان کشورهای ترک تبار در آسیای مرکزی و قفقاز، زبان روسی دارای جایگاهی بالاتر از زبان ترکی است و در اجلاس‌های سران، سخنرانی به زبان روسی بر دیگر زبان‌ها، غلبه دارد.
حرکت در مسیر نوعثمانی‌گرایی یک رویای دست نیافتنی
پیوستگی جغرافیایی، یکی دیگر از موانع رهبری ترکیه است. از چهار کشور عضو سازمان ترک زبان‌ها، سه کشور در منطقه آسیای مرکزی قرار دارند (ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان) و ترکیه در آسیای صغیر و جمهوری آذربایجان در قفقاز واقع شده‌اند. حمایت ترکیه از گروه‌های تروریستی تکفیری در آسیای مرکزی هم یکی از موارد عدم اعتماد به ترکیه است.
در مجموع، ادعای اردوغان و فیدان وزیر امور خارجه ترکیه مبنی بر حرکت در مسیر نوعثمانی‌گرایی که با تحریف تاریخ همراه شده، تنها یک رویای دست نیافتنی است. ترکیه با این ادعا، اشغال سرزمین و نقض تمامیت ارضی همسایگان را برای مردم خود توجیه می‌کند در حالی که ایده نوعثمانی گرایی همانند موضوع اتحاد کشورهای ترک، امری غیرممکن و خلاف واقعیت است./فارس
نظر شما :