آغاز گام‌های عملی دولت ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران
نخستین تحریم
دپلماسی ایرانی: حدود دو هفته پس از آغاز دولت دوم دونالد ترامپ، اولین تحریم‌های جدید امریکا علیه ایران وضع شد و به ادعای مقام‌های امریکایی، «شبکه پیچیده و گسترده» انتقال نفت ایران به چین هدف این تحریم‌ها هستند. به گزارش شرق و بر اساس بیانیه‌ای که توسط دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC) منتشر شد، «این شبکه مسئولیت صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد و در این راستا، به‌طور خاص از سوی ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و یک شرکت تحت تحریم به نام سپهر انرژی جهان نما پارس، معروف به سپهر انرژی، عمل می‌کند. این شرکت‌ها نقش محوری در تسهیل صادرات نفت ایران ایفا کرده و با کمک به افزایش درآمدهای حاصل از فروش میلیون‌ها بشکه نفت، منافع قابل‌توجهی را در اختیار حکومت ایران قرار داده‌اند.
علاوه بر حضور چندین کشتی که در این عملیات شرکت داشتند، گروه متنوعی از افراد و مجموعه‌های مرتبط نیز نقش فعالی ایفا کردند. این گروه شامل اشخاص از جمله چهار شهروند ایرانی و سازمان‌هایی بود که در بخش‌ها و کشورهای مختلف فعالیت می‌کردند، از جمله چین، هند و امارات متحده عربی، که هر یک با تخصص‌ها و توانمندی‌های متفاوت خود به پیشبرد اهداف این عملیات کمک کردند». در این بیانیه همچنین در ادعایی واهی قید شده است که «جمهوری اسلامی ایران از درآمدهای کلان حاصل از فروش سالانه نفت خام، که به میلیاردها دلار می‌رسد، برای حمایت از فعالیت‌هایی که باعث ایجاد بی‌ثباتی در منطقه می‌شوند استفاده می‌کند». وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده است که تمام اموال و منافع افراد ذکرشده در این بیانیه، چه در داخل ایالات متحده و چه در اختیار یا کنترل شهروندان آمریکایی باشند، مسدود خواهد شد. به‌علاوه، هر نهادی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم، چه به صورت فردی و چه به شکل جمعی، مالکیت ۵۰ درصد یا بیشتر آن به این افراد تحت تحریم تعلق داشته باشد، مشمول تحریم‌ها قرار می‌گیرد.
بر اساس ادعاهای اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، «ایران به طور قابل ملاحظه‌ای بر استفاده از درآمدهای حاصل از فروش نفت متمرکز شده است. این تمرکز عمدتا در راستای توسعه برنامه‌های حساس هسته‌ای، تولید موشک‌های بالستیک پیشرفته و پهپادهای نظامی مدرن انجام می‌شود. همچنین بخشی از این منابع مالی به تقویت و حمایت از گروه‌های نیابتی در منطقه اختصاص یافته است...ایالات متحده به شکلی جدی و قاطع خود را متعهد به مقابله با این اقدامات می‌داند. این تلاش‌ها با هدف محدودکردن توانایی ایران در تأمین مالی فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده آن صورت می‌گیرد». در همین راستا، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در روز چهارشنبه دستورالعملی را امضا کرد که بازگشت سیاست فشار حداکثری علیه ایران را در پی دارد؛ سیاستی که هدف آن از جمله شامل کاهش صادرات نفتی ایران به سطح صفر است. این
تحریم‌ها در دوره اول دولت ترامپ نیز اجرا می‌شد. در زمان دولت جو بایدن، با اتخاذ رویکردی متفاوت از اجرای کامل این تحریم‌ها ممانعت شد و فضایی فراهم شد که برخلاف قوانین تصویب‌شده، امکان فروش نفت ایران به چین و تأمین درآمد برای ایران فراهم شود. هدف دولت ترامپ از تمرکز بر شبکه نفت و منابع مالی مرتبط با نیروهای نظامی، نشان‌دهنده تلاش‌هایی برای کنترل و مدیریت منابع حیاتی اقتصادی ایران است. این امر در شرایطی صورت می‌گیرد که طبق الزامات تعیین‌شده در قانون بودجه پیشنهادی برای سال آینده توسط دولت مسعود پزشکیان، صادرات روزانه ۱.۸ میلیون بشکه نفت به‌عنوان یک رقم قابل توجه در نظر گرفته شده است.
واکنش تهران
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، آن را به شدت محکوم کرد. ضمن آنکه این دیپلمات ارشد کشورمان، اقدام دولت آمریکا در تحریم مجموعه‌ای از اشخاص حقوقی و حقوقی به اتهام دخیل‌بودن در فروش نفت خام ایران را کاملا ناموجه و مغایر با قواعد و موازین بین‌المللی دانست. سخنگوی وزارت امور خارجه ادامه داد که «تصمیم دولت جدید آمریکا برای اعمال فشار بر ملت ایران از طریق ممانعت از تجارت قانونی ایران با شرکای اقتصادی خود، اقدامی نامشروع، غیرقانونی و متخلفانه است که متضمن مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکا می‌باشد». بقایی صراحتا «آمریکا را مسئول عواقب و تبعات ناشی از چنین تحرکات یکجانبه و قلدرمآبانه معرفی کرد».
البته مسعود پزشکیان نیز در دیدار چهارشنبه گذشته خود با هیثم الغیض، دبیرکل سازمان اوپک، تلاش برای دور نگه داشتن اوپک از سیاست‌بازی را یک اصل مهم برشمرد و به گفته او، «انتقال تجربیات و دستاوردها و نیز مدیریت جمعی بازار از زمینه‌های جدی مشارکت اعضای اوپک با یکدیگر است». البته رئیس‌جمهور ایران متذکر شد که «اعضای (اوپک) باید به نحوی عمل کنند که اقدامات آنها آسیبی به عضوی دیگر وارد نکند و باور دارم که اگر اعضای اوپک با هم متحد و یکپارچه عمل کنند، آمریکا نمی‌تواند یکی از اعضا را تحریم کرده و تحت فشار قرار دهد».
ادامه صادرات گاز ایران به عراق تا سال ۲۰۲۸
در میانه آغاز کمپین فشار حداکثری ترامپ، زمزه‌هایی پیرامون تلاش واشنگتن برای توقف صادرات انرژی ایران به عراق مطرح شد که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق در گفت‌وگو با الشرق اعلام کرد که «ما از ایران گاز وارد می‌کنیم تا برق کشور را تأمین کنیم. لذا عراق برای واردکردن گاز جمهوری اسلامی ایران از معافیت‌های تحریمی برخوردار است». هر چند که السودانی این را هم گفت که «عراق واردات گاز از ایران را تا سال ۲۰۲۸ به پایان می‌رساند».
این اظهارات پس از آن مطرح شد که جو ویلسون، عضو مجلس نمایندگان امریکا در توییتی مدعی شد که «ترامپ به‌زودیمعافیت عراق از تحریم‌های ایران را لغو می‌کند». علیرغم این ادعا و به نوشته میدل ایست نیوز، السودانی با اشاره به اینکه عراق به همراه اوپک پلاس به حقوق مصرف کنندگان و تولید کنندگان اهتمام دارد، از محیط جذاب عراق برای سرمایه‌گذاری خبر داد و با بیان عقد قرارداد بر سر پروژه‌های اتصال برق با عربستان، از آغاز اتصال انرژی با کشورهای همجوار به ویژه اردن گفت.
چالش ترامپ، به صفر رساندن فروش نفت ایران بدون حساس کردن پکن؟!
حال که از هفته گذشته دولت ترامپ گام‌های عملی احیای کمپین فشار حداکثری علیه ایران و به صفر رساندن فروش نفت را آغاز کرده، تحلیل‌ها و ارزیابی‌هایی دال بر چالش‌های کاخ سفید در این رابطه مطرح شده است، کما اینکه فارن پالیسی باور دارد که «اگر دولت ترامپ بخواهد کمپین فشار حداکثری خود را عملی کند، مشکل بزرگ آمریکا در مورد ایران این است که موضوع به چین نیز مربوط می‌شود، زیرا پالایشگاه‌های مستقل و تحت فشار مالی چین، خریداران اصلی نفت خام ایران هستند. اما ترامپ نیازی به یک جنگ تجاری دیگر با چین ندارد، به‌ویژه پس از آنکه جنگ تجاری‌ای را که پنج سال پیش آغاز کرد، آخر هفته گذشته با اعمال تعرفه‌های اضافی بر صادرات چین به ایالات متحده، تشدید کرد. لذا این نشریه معترف است که چالش ترامپ این خواهد بود که «چگونه می‌توان با دشمن شماره سه مقابله کرد، بدون اینکه دشمن شماره یک را به‌شدت خشمگین کرد؟» متیو رید، معاون شرکت مشاوره انرژی «فارن ریپورتس» در واشنگتن این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که «به نظر کلیشه‌ای می‌آید، اما تحریم‌ها واقعا یک بازی موش و گربه هستند. وزارت خزانه‌داری ایالات متحده گربه است. باید بتواند همواره در این بازی جلوتر بماند».
البته فارن پالیسی قبل تر متذکر می‌شود که «اگر دولت ترامپ بخواهد کمپین فشار حداکثری خود را عملی کند، می‌تواند با اجرای قانون SHIP که سال گذشته تصویب شد، شروع کند. این قانون به رئیس‌جمهور اختیار می‌دهد که علیه خریداران نفت ایران اقدام کند، خواه این خریداران بنادر چین باشند یا پالایشگاه‌های چینی و اگر این راهکار اجرا نشود، ایالات متحده می‌تواند مستقیما نفتکش‌هایی را که این محموله‌ها را حمل می‌کنند یا در دریا به کشتی‌های دیگر منتقل می‌کنند، متوقف کند تا راه‌های دور زدن تحریم‌ها را ببندد». به ادعای این رسانه، «مسئله ساده است؛ به این معنا که برای کاهش صادرات نفت ایران، باید دامنه تحریم‌ها را گسترده‌تر کرد و نهاد‌های بیشتری را که در این تجارت دخیل هستند، هدف قرار داد». این را متیو رید، معاون شرکت مشاوره انرژی «فارن ریپورتس» در واشنگتن، اظهار کرده است که «این کار می‌تواند با استفاده از اختیارات گسترده‌تر مانند قانون SHIP انجام شود، که جو بایدن از اجرای آن خودداری کرد».
به ادعای فارن پالیسی، «صد‌ها نفتکش، حدود ۲۵۰ فروند، برای ایران همان نقشی را دارند که ناوگان سایه روسیه دارد و این کشتی‌ها می‌توانند به‌راحتی هدف تحریم‌های آمریکا قرار گیرند. حتی امروز هم انتقال‌های کشتی‌به‌کشتی غیرقانونی نفت ایران از کشتی‌های بزرگ به کشتی‌های کوچک‌تر که از دید رادار‌ها پنهان هستند، همچنان ادامه دارد و این موارد نیز اهداف مشروعی برای تحریم محسوب می‌شوند. یادداشت ریاست‌جمهوری ترامپ به این اقدامات اشاره دارد، اما هنوز آنها را اجرا نکرده است».
سیدمحمدعلی خطیبی: در بسته جدید تحریمی یا سیاست تازه دونالد ترامپ قرار نیست اتفاق بی سابقه‌ای علیه ایران روی دهد
البته سیدمحمدعلی خطیبی در گفت‌وگو با «شرق»، بخشی از ادعای فارن پالیسی مبنی بر نادیده گرفتن فشار حداکثری در دولت جو بایدن برای اعمال سختگیرانه تحریم‌های نفتی ایران را رد کرده و معتقد است که «در دولت دموکرات سابق آمریکا نیز همه تحریم‌ها علیه صنعت نفتی و پتروشیمی ایران به شدت اعمال می‌شد». لذا نماینده اسبق ایران در اوپک، اساسا گزاره «شل کردن پیچ تحریم‌ها و فروش نفت ایران در دوره جو بایدن را گزاره‌ای غیرواقع‌بینانه ارزیابی می‌کند». با چنین برداشتی، تحلیلگر ارشد حوزه انرژی تاکید و تصریح می‌کند که «دولت چهاردهم باید با همان راهکارهای پیشین و با فرض تداوم و تشدید فشارها و تحریم‌ها در دولت دونالد ترامپ به دنبال صادرات و فروش نفت باشد و در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت، سناریوی آغاز مذاکرات و حصول توافق احتمالی را از دستور کار خارج کند».
هرچند که مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بر تأثیرات مخرب و منفی احیای کمپین فشار حداکثری و تلاش دولت ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران اذعان دارد، اما همزمان با آن معتقد است که «هدف نهایی کاخ سفید در این رابطه (به صفر رساندن فروش نفت ایران) محقق نخواهد شد«، مشروط بر اینکه به گفته او، «وزارت نفت سازوکار سال‌های اخیر برای دور زدن تحریم‌ها و فروش نفت ایران را تغییر ندهد و همان را به شکل دقیق پیگیری کند».
این مفسر حوزه انرژی برخی ادعاهای جدید دال بر «تحریم نادر و شرکت‌های نفتی به جای پیگیری و ردیابی نفتکش‌های نامرئی ایران» را هم ادعای جدیدی نمی‌داند». چون به زعم خطیبی، «هم در دولت اول ترامپ و همچنین در دولت جو بایدن، مجموعه‌ای از تحریم‌ها، چه درخصوص نفتکش‌ها، چه درخصوص بنادر و چه درخصوص بیمه و کشتیرانی اعمال شد». لذا نماینده اسبق ایران در اوپک، «طرح دوباره آن ادعاها درخصوص تحریم بنادر را صرفا یک شانتاژ رسانه‌ای» تعبیر کرده و در همین باره خاطرنشان می‌کند که «در بسته جدید تحریمی یا سیاست تازه دونالد ترامپ قرار نیست اتفاق بی‌سابقه‌ای علیه ایران روی دهد».
با توجه به نکات فوق و از منظر مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، پارامترها و موانع هم جدی بر سر راه دونالد ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران وجود دارد که نخستین مانع ناظر به «رفتار چینی‌ها» است. به این معنا که سیدمحمدعلی خطیبی یقین دارد، «پکن هیچگاه سبد تأمین انرژی خود را وابسته به کشورهای محدود و معدود، آن هم کشورهای نزدیک به سیاست‌های آمریکا نخواهد کرد و چینی‌ها همواره در تلاش هستند تا تنوع خود را برای خرید و تأمین انرژی از کشورهای مختلف تولیدکننده و صادرکننده نفت حفظ نمایند». به همین واسطه، تحلیلگر ارشد حوزه انرژی با تأیید بخشی از گزارش فارن پالیسی چنین ارزیابی می‌کند که «ترامپ نمی‌تواند بدون حساس کردن چینی‌ها موفق به تحقق هدف خود یعنی به صفر رساندن فروش نفت ایران شود».
در کنار آنچه گفته شد، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، نگاه مثبت و امیدوارانه‌ای به بازیگری سازمان‌ها و ارگان‌های بین‌المللی مانند «اوپک» یا «اوپک پلاس» ندارد و یادآور می‌شود که «به رغم دیدار چهارشنبه هفته گذشته مسعود پزشکیان با دبیرکل این نهاد (اوپک)، نباید انتظار خوشبینانه‌ای دال بر همکاری یا حمایت عملی اوپک یا اوپک پلاس از ایران در برابر کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ داشت». چون از دید این کارشناس حوزه انرژی، «نهادهایی مانند اوپک یا اوپک پلاس به دلیل اقتضائات خاص خود و منافع مشترک اعضا، اساسا محدودیت‌های جدی برای حمایت از ایران خواهند داشت« و در نهایت تنها کاری که به اعتراف خطیبی می‌توان از اوپک یا اوپک پلاس انتظار داشت، «صدور بیانیه‌های عمومی خواهد بود، نه چیزی بیشتر از آن».
تحلیلگر ارشد حوزه انرژی با وجود دیدگاه، نه چندان مثبت از اوپک یا اوپک پلاس به «شرق» از راهکارهای جایگزین می‌گوید و در تبیین آن بیان می‌دارد که «به جای چشم امید داشتن به اوپک یا اوپک پلاس می‌توان به سمت تداوم و تشدید همکاری‌ها با کشورهای کلیدی حوزه انرژی مانند روسیه رفت». خاصه آنکه، نماینده اسبق ایران در اوپک، یادآور می‌شود که، «تهران و مسکو اکنون تحت تحریم‌های شدید قرار دارند و می‌توانند با همکاری‌های لازم، معادلات بازارهای انرژی را در جهت منافع مشترک مدیریت کنند».
موضوع دیگری که سیدمحمدعلی خطیبی به عنوان مانع جدی بر سر راه تحقق هدف دونالد ترامپ در جهت به صفر رساندن فروش نفت ایران بر آن تاکید دارد، به محدودیت‌های برخی بازیگران مانند عربستان و حتی شرکت‌های نفتی در جهت کنترل قیمت‌ها یا افزایش تولید باز می‌گردد. در تبیین بیشتر این نکته، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت به «تصمیم اوپک و اوپک پلاس برای کاهش صادرات» اشاره دارد و افزون بر آن متذکر می‌شود که «برخی بازیگران کلیدی در اوپک مانند عربستان علاوه بر دستور مشترک اوپک و اوپک پلاس برای کاهش صادرات، به صورت داوطلبانه و بیش از سقف درخواستی به دنبال کاهش تولید خود بوده است». چرا که از منظر خطیبی، «ریاض هم مانند دیگر اعضای اوپک و اوپک پلاس به هیچ عنوان تمایلی به افزایش سقف تولید و کاهش قیمت‌ها ندارد». از طرف دیگر این تحلیلگر حوزه انرژی یقین دارد که «ظرفیت شرکت‌های آمریکایی هم برای پرکردن خلأ ایران در بازارهای انرژی نمی‌تواند مانع از افزایش قیمت‌ها بشود».
علی شمس اردکانی: دولت پزشکیان برای تقابل با ترامپ باید قاچاق دوگانه انرژی را متوقف کند
علی شمس‌اردکانی هم دیگر کارشناسی بود که در گپ و گفتش با «شرق» معتقد است «با وجود آنکه دونالد ترامپ سیاست‌های فشار حداکثری و به صفر رساندن فروش نفت خود را از هفته گذشته عملی کرده است، اما دولت جدید آمریکا با مشکلات و تبعات جدی در این رابطه مواجه خواهد شد». چون از دید این تحلیلگر ارشد حوزه انرژی و به رغم تولید و صادرات نفت در آمریکا، شیوه استخراج از لایه‌های سنگی نفتی گران‌تر از بهای تولیدی نفت طبیعی اوپک یا اوپک پلاس خواهد بود. ضمن آنکه به گفته این دیپلمات اسبق کشورمان «برخی سیاست‌های ترامپ مانند اعمال تعرفه‌ها و اختلافات با کانادا سبب شده است که صادرات نفت این کشور (کانادا) به آمریکا هم متوقف شود که قطعا روی میزان تولید آمریکا در مناطق جنوبی این کشور مانند ایالت تگزاس اثر مستقیم خود را خواهد داشت».
نکته دیگری که این اقتصاددان انرژی بر آن تاکید دارد ناظر به نقش‌آفرینی چین است و در این باره متذکر می‌شود که «چینی‌ها اکنون در یک تقابل تمام‌عیار با آمریکا سعی دارند اهرم‌های فشار خود را حفظ کنند که یکی از آنها تداوم مناسبات انرژی با ایران خواهد بود». اما در عین حال اردکانی، «انعطاف عمل پکن را در برابر واشنگتن مدنظر قرار می‌دهد و از دید وی، «امکان دارد با تشدید تحریم‌ها نهایتا کاری به جایی برسد که چینی‌ها هم به سمت کاهش خرید از ایران گام بردارند».
علیرغم آنچه بیان شد، علی شمس اردکانی در ادامه گفت‌وگویش با «شرق»، سرفصل دیگری را ذیل آسیب‌شناسی فضای داخلی کشور باز می‌کند و به ادعای او «اکنون کاسبان تحریم، همسو با اهداف آمریکا عمل می‌کنند». چرا که از دید این تحلیلگر ارشد حوزه انرژی، عمده کاسبان تحریم که به زعمش، مربوط به دارودسته احمدی‌نژاد هستند، سعی دارند فضای سیاسی و دیپلماتیک را آنقدر متشنج کنند که فروش طبیعی و عادی نفت ایران میسر نباشد تا آنها به قاچاق «دوگانه انرژی» ایران ادامه دهند. به این معنا که از یک سو، «کاسبان تحریم به نام دورزدن تحریم‌ها در تلاش هستند که نفت ایران را به شکل غیرطبیعی به فروش برسانند که در نهایت منابع هنگفت اقتصادی و تجاری را در اختیار بگیرند» و در کنار آن، اردکانی از «قاچاق نظام یافته حامل‌های انرژی می‌گوید که به روایت دولت تا ۳۰ میلیون لیتر در روز رسیده است».
در تبیین بیشتر موضوع یاد شده، دیپلمات اسبق کشورمان به «لوله‌کشی‌های مخفی مخفیانه و همچنین انتقال حامل‌های انرژی توسط لنج‌ها و تانکرها به کشوری مانند ترکیه اشاره دارد که حامل‌های انرژی ایران در آنجا با قیمتی نزدیک به لیتری ۷۵ هزار تومان به فروش می‌رسد و سپس درآمد ناشی از آن به پوشاک و کالاهای خوراکی ترک با قیمتی ارزان‌تر از تولیدات داخلی کشور اختصاص پیدا می‌کند» و به باور او، «سرازیرشدن آن به بازارهای داخلی باعث ورشکسته شدن کارخانه‌ها و صنایع ایران خواهد شد». به همین دلیل اردکانی در مقام نتیجه‌گیری به دولت چهاردهم و وزارت نفت توصیه می‌کند «اکنون که دولت دونالد ترامپ سیاست فشار حداکثری و به صفر رساندن فروش نفت خود را عملیاتی کرده است باید جلوی این قاچاق سیستماتیک و دوگانه تحریم کاسبان تحریم گرفته شود تا بتوان برنامه‌ریزی درست، دقیق و واقع‌بینانه‌ای برای تقابل با راهبرد دونالد ترامپ داشت». در غیر این صورت وی اذعان دارد که «همزمانی مسئله ناترازی انرژی در داخل کشور در کنار فشار حداکثری آمریکا می‌تواند مشکلات بسیار جدی را به وجود آورد».
نظر شما :