گروه بی‌خاصیت دی ۸

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته اجلاس گروه هشت در مصر برگزار شد و رئیس جمهوری کشورمان در راس هیئتی به این کشور سفر کرد. سفری که به لحاظ میزبانی مصر از این نشست مهم تلقی می شود. البته حضور مقامات کشورمان در هر نشست چندجانبه ای در چارچوب فعالیت‌های دیپلماتیک قابل دفاع است و لازم. اما سوالی که در این جا مطرح می شود این است که اگر این اجلاس در کشور دیگری برگزار می شد نیز آیا همین مقدار اهمیت داشت؟

مصر کشوری است که ذاتا اهمیت دارد. این کشور مهمترین کشور اتحادیه عرب به لحاظ عمق سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و مهمترین کشور شمال آفریقا به لحاظ جمعیت، فرهنگ و تمدن، سیاست و اقتصاد است. مصر از مقر دائمی اتحادیه عرب میزبانی می‌کند و از بدو تاسیس آن همواره رئیس این اتحادیه بوده است. بنابراین هر اجلاسی در آن برگزار شود از اهمیت بالایی برخوردار است.

هشت کشور اسلامی در حال توسعه موسوم به گروه هشت یا دی هشت در سال ۱۹۹۶ با تلاش ترکیه تاسیس شد و در سال ۱۹۹۷ نخستین اجلاس آن به میزبانی ترکیه برگزار شد. اعضای آن ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، مصر و نیجریه هستند که در نشست هفته گذشته قاهره عضویت آذربایجان نیز پذیرفته شد. هدف از تاسیس این گروه توسعه اجتماعی و اقتصادی مطابق با اصول صلح به جای درگیری، گفت‌وگو به جای تقابل، همکاری به جای استثمار، عدالت به جای استانداردهای دوگانه، برابری به جای تبعیض و دموکراسی به جای ظلم اعلام شده است. اهدافی که عموما جنبه شعاری دارند و بیان‌کننده هیچ ساختاری نیستند. در بیانیه پایانی پنجمین اجلاس سران این گروه در بالی اندونزی که در ۲۰۰۶ برگزار شد آمده است که سه اصل دیگر تعهد به همکاری برای حل مشکل نابرابری‌های اقتصادی در داخل کشورها، تعهد به تقویت همکاری در زمینه انرژی برای توسعه منابع انرژی جایگزین و تجدیدپذیر و کمک به توسعه اقتصادی کشورهای عضو آن و اطمینان از ارتقای تجارت جهانی به اهداف این سازمان اضافه شده است. یعنی به عبارت دیگر صرفا سه شعار دیگر به شعارهای دیگر اضافه شده است. 

به لحاظ اقتصادی اگر بخواهیم این گروه را ارزیابی کنیم، رشد اقتصادی کشورهای ترکیه، اندونزی و مالزی بیش از دیگران است. این سه کشور به زودی می روند تا در جمع کشورهای توسعه یافته اقتصادی جهان قرار بگیرند. این رشد بالا سبب شده است که تاثیرپذیری آنها بر کشورهای دیگر و اقتصاد جهانی ناگزیر باشد. به عبارت دیگر ربطی به آن ندارد که عضو این گروه باشند تا بر کشورهای دیگر تاثیر بگذارند. رشد و ارتباطات تنگاتنگ آنها با اقتصاد جهانی تا آن اندازه تنیده هست که بدون وجود گروه ۸ هم بر دیگران تاثیر بگذارند.

به لحاظ فرهنگی نیز این کشورها تفاوت های بسیاری هم دارند. مضافا بر اینکه در جغرافیای از هم دور افتاده ای واقع شده اند. مثلا فاصله مصر و ترکیه تا اندونزی و مالزی را در نظر بگیریم، در میان آنان کدام کشور واقع شده است تا بتواند پیوند جغرافیایی میان آنها ایجاد کند.

گروه هشت مانند سازمان اکو یک سازمان بی رنگ و بوست که طی تاریخ حدودا ۲۸ ساله تاسیس آن کوچکترین تاثیری بر هیچ روندی نداشته است. نه تاثیرگذاری اقتصادی دارد، نه تاثیرگذاری سیاسی و نه ساختاری که بتواند مبنای بسیاری از فعالیت های دیگر باشد. برای همین به یک گروهی تبدیل شده است که هر دو سال یک بار سران آن دور هم جمع می شوند تا گفت وگویی داشته باشند و گپی بزنند. نهایت سود آن برای یک کشور به روابط دوجانبه کشورها در حاشیه آن اجلاس بر می گردد، مثل مذاکرات دوجانبه ایران و مصر که بیشتر از آنکه درباره گروه ۸ باشد درباره روابط دو جانبه، بحران منطقه و چگونگی ارتقای روابط دو کشور بود. 

شاید خرده گرفته شود که اگر این قدر این گروه بی خاصیت است چرا جمهوری آذربایجان خواستار عضویت در آن شد؟ در پاسخ باید گفت اولا بعد از سال ها یک کشور خواستار عضویت در این گروه شده است، پس چندان جذابیت بالایی ندارد که اگر داشت اسمی از دیگر کشورها نیز می شنیدیم. ثانیا، آذربایجان اگر تقاضای عضویت در این گروه کرده به خاطر جذابیت های گروه هشت نیست بلکه برای هم‌گرایی بیشتر با ترکیه است که نزدیک به یک دهه است خود را در آن می‌بیند. طی سالیان اخیر ترکیه و آذربایجان و پاکستان شعار یک ملت در سه کشور سر می‌دهند. بنابراین عضویت آذربایجان در این گروه بیشتر با هدف تقویت اتحادهای با محوریت ترکیه است تا سودی برای دیگر اعضا داشته باشد. اگر فردا روزی این گروه تقویت شد نیز به پای منافع ترکیه نوشته خواهد شد نه دیگر کشورهای عضو مثل ایران و مصر یا اندونزی و مالزی.

اگر این میزبانی از آن کشور دیگری بود، عدم حضور سران کشورمان چندان حسرت برانگیز نمی‌شد.