آیا ترامپ می‌تواند توافقی را با ایران نهایی کند؟

نویسنده: جمال عبدی، رئیس شورای ملی ایرانیان آمریکا (NIAC) و بنیان‌گذار و مدیر اجرایی سازمان خواهر آن، نیآک اکشن (NIAC Action) است. او پیشتر به‌عنوان مشاور سیاست‌گذاری در کنگره آمریکا فعالیت کرده و برای رسانه‌هایی مانند نیویورک تایمز، فارن پالیسی، و یواس‌ای تودی مقاله نوشته است. جمال عبدی همچنین یکی از تحلیل‌گران مکرر در رسانه‌هایی مانند سی‌ان‌ان، ان‌پی‌آر، و بی‌بی‌سی است.

دیپلماسی ایرانی: شاید دونالد ترامپ واقعاً در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش به یک رئیس‌جمهوری ضدجنگ تبدیل شود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که ایلان ماسک، اهداکننده و مشاور ترامپ، با مقامات ایرانی برای کاهش تنش‌ها دیدار کرده است. این موضوع می‌تواند نشانه‌ای باشد که رئیس‌جمهور پیشین و آینده آمریکا، واقعاً از نئومحافظه‌کاران و مداخله‌جویانی که تلاش‌های جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها برای تعامل با ایران را ناکام گذاشته‌ و ایالات متحده را برای یک نسل درگیر کشمکش ‌های خاورمیانه کرده‌اند، فاصله بگیرد. با این حال، تلاش‌های مخالفان برای جلوگیری از این دیپلماسی هم شدید خواهد بود.

دونالد ترامپ، با وجود شهرت و اقدامات سخت‌گیرانه‌اش، از جمله اعمال تحریم‌های «فشار حداکثری»، تبادل حملات و تهدید به ویران سازی مکان‌های فرهنگی ایران و همچنین خروج از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، اغلب از خط ‌مشی تندِ جمهوری‌خواهان در قبال ایران فاصله گرفته است.

در سال ۲۰۱۵، زمانی که نامزدهای جمهوری‌خواه برای کسب نامزدی حزب در تکاپو بودند و همگی توافق هسته‌ای امضا‌شده توسط دولت اوباما را محکوم کرده و وعده «پاره کردن» آن را می‌دادند، ترامپ گفت که توافق را پاره نخواهد کرد بلکه آن را به‌ روشی سخت‌گیرانه اجرا خواهد کرد و مدعی شد که رقبایش نمی‌دانند جهان چگونه کار می‌کند. زمانی که او در نهایت به وعده پاره کردن توافق رسید، یکی از انتقادات اصلی‌اش این بود که آمریکا نمی‌تواند مانند سایر طرف‌های توافق از آن سود اقتصادی ببرد، که البته دلیلش «دیوار تحریم‌ها»ی خودساخته ایالات متحده علیه ایران است.

وقتی ترامپ این وعده را عملی کرد و در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد – رویکردی که رقبای جمهوری‌خواهش وعده داده بودند اما احتمالاً آن را اجرا نمی‌کردند – بذرهای فاجعه کاشته شد. همکاری ترامپ با شاهین جنگ‌طلب و نئومحافظه‌کاران نیز به این موضوع کمکی نکرد. او به همان نفوذهای سیاسی ای تن داد که توانایی اوباما برای لغو تحریم‌ها و بهره‌مندی آمریکا از توافق هسته‌ای اولیه را محدود کرده بود؛ نفوذهایی که موجب شدند بایدن نیز هرگز به آن توافق بازنگردد و ایالات متحده را همچنان درگیر کشمکش های مداوم با تهران نگه دارند.

مشاوران کلیدی ترامپ مانند جان بولتون، مایک پمپئو، برایان هوک و الیوت آبرامز با جدیت تلاش کردند تا مانع از آن شوند که ترامپ گزینه‌های دیپلماتیک جدی در مورد ایران را دنبال کند و به یک «توافق بهتر» دست یابد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که همیشه تلاش کرده از هر گونه نزدیکی میان ایالات متحده و ایران جلوگیری کند، به این موضوع افتخار دارد که او ترامپ را وادار کرد توافق را کنار بگذارد و به سمت سیاست «فشار حداکثری» برود.

با این حال، به گفته خود ترامپ، او فقط به یک هفته زمان بیشتر در کاخ سفید نیاز داشت تا توافقی با ایران بدست آورد. او حتی گفته که به تیم بایدن توصیه کرده بود سریعاً توافقی با ایران منعقد کنند زیرا او «کشوری آماده برای توافق» را به دولت بایدن تحویل داده بود اما آنها نمی‌دانستند چگونه این کار را انجام دهند. اکنون، ترامپ فرصتی دوباره خواهد داشت.

هرچند مذاکرات ماسک با مقامات ایرانی می‌تواند مهم باشد و نشانه‌ای از جلوگیری از یک درگیری بزرگ به شمار رود، اما پیشرفت در این مسیر هم آسان نخواهد بود. مفهوم «توافق‌سازی» ترامپ به شدت به این ایده متکی است که طرف مقابل باید تحت فشار قرار گیرد تا بتوان از «موضع قدرت» بهترین توافق را به دست آورد. اما در دوره نخستِ ریاست‌جمهوری‌اش، تحریم‌ها علیه ایران و اقدامات تحریک‌آمیزی مانند ترور قاسم سلیمانی نتیجه وارونه ای داشتند و موضع ایران سخت‌تر شد. این اقدامات موجب به حاشیه رفتن کسانی در تهران شد که به دنبال توافق با واشنگتن بودند و توانایی چنین کاری را داشتند.

در دوره اول ترامپ، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، تلاش کرد رئیس‌جمهوری ایران را متقاعد کند که به‌طور مستقیم با ترامپ دیدار کند. سناتور رند پال (جمهوری‌خواه از کنتاکی) تلاش کرد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت ایران، را به کاخ سفید بکشاند. اما این تلاش‌ها در نهایت رد شدند، احتمالاً توسط خود رهبر معظم ایران، علی خامنه‌ای، زیرا تندروها نمی‌خواستند پس از یک سری اقدامات تنش‌زا، به ترامپ یک «عکس یادگاری» بدهند، آن هم بدون هیچ تضمینی برای کسب منفعتی برای ایران.

ترامپ، با وجود آشفتگی‌های دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، می‌گوید که همچنان به دنبال یک توافق است. در سپتامبر ۲۰۲۴، زمانی که از ترامپ پرسیده شد آیا با توجه به اتهامات مربوط به تلاش ایران برای ترور او، به دنبال دیپلماسی با ایران خواهد بود، پاسخ داد: «بله، این کار را خواهم کرد. باید یک توافق انجام دهیم، زیرا پیامدهای آن غیرقابل تصور است. باید توافق کنیم.»

ترامپ همچنین علیه تحریم‌ها صحبت کرد و گفت که می‌خواهد آن‌ها را لغو کند و صریحاً ایده تغییر رژیم به رهبری آمریکا در ایران را رد کرد. او با تمسخر گفت: «ما حتی نمی‌توانیم خودمان را مدیریت کنیم.»

اما غریزه ترامپ برای مذاکره احتمالاً با تمایل او برای انتخاب مشاوران تندرو که به گفت‌وگو باور ندارند، در تضاد قرار خواهد گرفت. وقتی ترامپ درباره ارزش حضور افرادی مانند جان بولتون برای «ترساندن» طرف مقابل صحبت می‌کند و سپس افرادی مانند مارکو روبیو (نامزد تصدی وزارت امور خارجه)، مایکل والتز (مشاور امنیت ملی) و پیتر هگست (وزیر دفاع) که همگی از بازهای جنگ‌طلب هستند، را به عنوان تیم خود برمی‌گزیند، نشان می‌دهد که شاید از «بزرگ‌ترین اشتباه» خود در دوره قبلی، یعنی «انتخاب افرادی که نباید انتخاب می‌کردم»، درس نگرفته باشد.

و البته برای موفقیت در گفت‌وگو، هر دو طرف باید آماده باشند. ایران اکنون رئیس‌جمهوری اصلاح‌طلب دارد که با شعار رفع تحریم‌ها و احیای توافق ۲۰۱۵ روی کار آمد و دیپلمات‌های حامی تعامل را برای رسیدن به این هدف بازگرداند. واکنش‌های اولیه ایران به ترامپ نشان می‌دهد که آن‌ها برای مذاکره آماده هستند، اما محتاطانه عمل می‌کنند و تأکید دارند که ایران در برابر هرگونه افزایش فشار، واکنش شدیدی نشان خواهد داد.

همچنین یک نکته قابل توجه اینکه گزارش شده ایران به‌صورت مکتوب تعهد داده که در پی تهدیداتی که پس از ترور قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰ صادر شد، علیه ترامپ اقدامی تلافی‌جویانه نکند و ادعاهای مطرح‌شده درباره برنامه‌ریزی ایران برای چنین اقداماتی را به‌عنوان ادعاهای ساختگی رد کرده است.

اما تصمیم نهایی درباره اینکه آیا و چگونه باید وارد مذاکره شد، بر عهده رهبر ایران است، که همواره در تعامل با احتیاط عمل کرده و مشتاق است از هرگونه پیامد منفی احتمالی گفت وگوها دوری کند. در دوره اول ترامپ، رهبر ایران برای گفتگو آمادگی نداشت. اکنون ممکن است این وضعیت تغییر کند.

اگر ایران واقعاً در جلوگیری از جنگ و پیگیری دیپلماسی جدی باشد، باید بتواند این امکان را بیازماید که آیا ترامپ می‌تواند در جایی که دیگران شکست خورده‌اند، موفق باشد. دیدار نماینده ظاهری ترامپ، ایلان ماسک، با مقامات ایرانی تنها یک هفته پس از انتخابات نشان می‌دهد که ایران ممکن است آماده انجام این کار باشد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرافت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱

لازم به یادآوری است وزارت أمور خارجه جمهوری اسلامی ایران هر گونه ملاقات ایلان ماسک با نمایندگی ایران در سازمان را رد کرده است.