چین و توسعه دریامحور

نویسنده: فرشاد عادل، دبیر کارگروه پژوهشی جاده ابریشم در اندیشکده مطالعات راهبردی ایران و چین

دیپلماسی ایرانی: توسعه دریامحور شهرهای بندری چین یکی از استراتژی‌های کلیدی این کشور برای افزایش تجارت بین‌المللی، توسعه اقتصادی منطقه‌ای، و تقویت ارتباطات جهانی بوده است. چین با داشتن بنادر بزرگ و استراتژیک مانند شانگهای، گوانگ‌ژو، نینگبو و تیانجین، توانسته از موقعیت جغرافیایی و دریایی خود برای پیشبرد اقتصاد ملی و منطقه‌ای استفاده کند. 

چین با سرمایه‌گذاری گسترده در توسعه زیرساخت‌های بندری و لجستیکی، بنادر خود را به قطب‌های حمل‌ونقل جهانی تبدیل کرده است. بنادر چین از فناوری‌های پیشرفته، سیستم‌های مدیریت کارآمد و تجهیزات مدرن برای بارگیری و تخلیه کالاها استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، بندر شانگهای، که بزرگترین بندر کانتینری جهان است، دارای سیستم‌های خودکار و تکنولوژی‌های مدرن است که بهره‌وری و سرعت عملکرد بندر را بهبود بخشیده‌اند. 

این کشور با ایجاد مناطق آزاد تجاری و اقتصادی در اطراف بنادر خود، تجارت بین‌المللی را تسهیل کرده و فرصت‌های بیشتری برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی فراهم کرده است. این مناطق علاوه بر مزایای مالیاتی، مقررات ساده‌تری برای واردات و صادرات دارند که تجارت دریایی را برای شرکت‌های داخلی و بین‌المللی جذاب‌تر کرده است. یکی از نقاط قوت توسعه بندری چین، اتصال مؤثر بنادر به شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای و هوایی داخلی است. این شبکه‌ها به بنادر اجازه می‌دهند که به عنوان مراکز توزیع کالا به تمام نقاط چین و حتی کشورهای همسایه عمل کنند. این پیوند حمل‌ونقلی باعث شده تا کالاها به سرعت و با هزینه کمتری به بازارهای داخلی و خارجی منتقل شوند. 

جمهوری خلق چین نه تنها بر توسعه بنادر به عنوان مراکز حمل‌ونقل متمرکز بوده، بلکه به توسعه صنایع پشتیبان مانند ساخت کشتی، تعمیرات دریایی، صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی در نزدیکی بنادر نیز توجه داشته است. این صنایع در کنار بنادر به رشد اقتصادی مناطق بندری کمک کرده و فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد کرده‌اند. 

همچنین "یکی از عوامل کلیدی توسعه دریامحور شهرهای بندری چین، اجرای ابتکار "پهنه و راه" (Belt and Road Initiative) بوده است. این ابتکار به توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل دریایی و تقویت ارتباطات تجاری بین‌المللی کمک کرده و نقش چین را به عنوان یک بازیگر کلیدی در تجارت جهانی دریایی تقویت کرده است. چین با همکاری و سرمایه‌گذاری در بنادر خارجی، به خصوص در آسیا، آفریقا و اروپا، نقش جهانی خود را در مدیریت بنادر و ترمینال‌های دریایی تقویت کرده است. این همکاری‌ها به تقویت شبکه‌های تجاری چین و همچنین افزایش توانمندی‌های دریایی این کشور کمک می‌کند. 

و در نهایت بنادر هوشمند یکی از تجربیات موفق چین در توسعه بندری است. استفاده از سیستم‌های هوشمند مبتنی بر داده و فناوری‌های دیجیتال در مدیریت عملیات بندری، کارایی و سرعت را به طور چشمگیری افزایش داده است. بنادر مانند شانگهای و گوانگ‌ژو از سیستم‌های خودکار بارگیری، تخلیه و جابجایی کالاها بهره می‌برند. با توجه به نگرانی‌های جهانی در مورد تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست، چین به توسعه پایدار بنادر نیز توجه داشته است. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش آلاینده‌ها در بنادر و مدیریت پسماندهای دریایی از جمله اقدامات مهمی است که چین برای حفاظت از محیط زیست انجام داده است.

در حال حاضر جرثقیل های کانتینری خودکار و وسایل نقلیه حمل و نقل بدون راننده مشغول تخلیه و حمل کانتینرها در بندر تیانجین شمال چین هستند. این بندر هوشمند که از مجموعه‌ فناوری‌هایی مانند 5G، هوش مصنوعی، رانندگی خودکار و محاسبات ابری استفاده می‌کند موجب تحولی اساسی در صنعت بندری چین شده است ترمینال کانتینری هوشمند این بندر با سرمایه گذاری حدود 731 میلیون دلار ساخته شده است و این اقدامات بازده عملیاتی یک جرثقیل دروازه ای را بیش از 40 درصد افزایش داده و هزینه های نیروی کار را تا 60 درصد کاهش می دهد.

به گفته چو بین، رئیس گروه بندر تیانجین، بندر تیانجین در تلاش است تا به یک بندر سبز، هوشمند و هاب ارتقا یافته تبدیل شود و به این منظور و به منظور کمک به شهرهای چین برای گسترش تجارت، بندر تیانجین خدمات بین وجهی ریلی-دریایی راه اندازی کرده و بیش از 120 فروشگاه بازاریابی را در سراسر کشور افتتاح کرده است و مسیرهای کشتیرانی آن می تواند به بیش از 500 بندر در بیش از 180 کشور و منطقه برسد. طی دهه گذشته، ظرفیت کانتینری بندر تیانجین از 13 میلیون واحد معادل 20 فوت (TEU) به 22 میلیون TEU افزایش یافته است و آن را به یکی از ده بندر شلوغ کانتینری جهان تبدیل کرده است.

بندر نینگبو-ژوشان، نیز شلوغ ترین بندر جهان از نظر باربری، نیز بر موج هوشمندسازی بندر سوار شده است. پروژه فاز دوم منطقه بندر میشان ظرفیت جابجایی کانتینر ترمینال کانتینری میدونگ بندر را به 10 میلیون TEU افزایش داده است. این بندر به عنوان پل ارتباطی بین بازرگانان در استان اصلی خود ژجیانگ و سایر نقاط چین و بازارهای سراسر جهان عمل می‌کند و تا پایان سال 2023، بیش از 250 مسیر کانتینری بین‌المللی از جمله 130 مسیر به کشورهای شریک ابتکار پهنه و راه داشته است. خدمات بین وجهی ریلی-دریایی این بندر 65 شهر در سراسر کشور پوشش می دهد و سه محصول سبز عمده فناوری متمرکز، یعنی خودروهای برقی، باتری های لیتیومی و محصولات فتوولتائیک (فناوری تبدیل نور به الکتریسیته)، سهم بیشتری را در بین کالاهای صادراتی از طریق بندر نینگبو-ژوشان به خود اختصاص داده اند.

جمع‌بندی تجربیات چین در توسعه دریامحور شهرهای بندری، این نکته را روشن می‌کند که این کشور با برنامه ای بر پایه ترکیبی از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فناوری‌های نوین، توسعه صنایع پشتیبان و ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل پیشرفته است. این اقدامات نه تنها چین را به عنوان یک قدرت بزرگ دریایی و تجاری در جهان مطرح کرده، بلکه به تقویت اقتصادی مناطق بندری و افزایش همکاری‌های تجاری بین‌المللی نیز منجر شده است.

با بررسی تحولات توسعه دریامحور که در سطح جهان در حال پیگیری است، این نکته عیان می‌شود که در شرایط کنونی منطقه غرب آسیا، که در آن شاهد سرمایه گذاری‌های سنگین رقیبان در پروژه‌های بندری هستیم، جمهوری اسلامی ایران نیز باید با استفاده از تجربیات بین‌المللی برنامه ریزی لازم را برای توسعه بنادر هوشمند انجام دهد و تنها در این صورت است که جهان توجه ویژه‌ای به جهت‌گیری جدید ایران برای پیشرفت خواهد داشت و جاذبه‌های لازم برای جذب سرمایه خارجی ایجاد خواهد شد. هم‌راستا کردن مزیت‌های جغرافیایی ایران با فناوری روز و استفاده سواحل کشورمان به منظور تولید ثروت کلید گشایش قفل توسعه ایران خواهد بود. با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و تعریف کلان پروژه‌های بین‌المللی در جهت دستیابی به توسعه دریامحور این امکان فراهم خواهد بود که بنادر ایران به عنوان مکمل جغرافیای منحصر به فرد کشورمان نقشی پررنگ در تجارت جهانی ایفا کنند و با توجه به تاکید دولت چهاردهم بر توسعه دریا محور، همکاری و تعامل در این حوزه با کشور چین که از کشورهای پیشگام در این حوزه است، ضروری به نظر می‌رسد.