در راستای چرخش به شرق به جای غرب

خیز ترکیه برای بازیگری کنشمند در خلیج فارس

۰۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۰:۰۰ کد : ۲۰۲۶۷۹۳ نگاه ایرانی خاورمیانه
نویسنده خبر: محمد مهدی مظاهری
محمد مهدی مظاهری در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: دهه اخیر ترکیه با قدرت، پیگیر افزایش نفوذ در منطقه‌ غرب آسیا بوده است؛ سیاستی که می توان مهم‌ترین اهداف و دلایل آن را «عامل انرژی»، «لزوم ایجاد تحرک اقتصادی در ترکیه» و «تبدیل شدن به بازیگر کنشمند غرب آسیا» عنوان کرد.
خیز ترکیه برای بازیگری کنشمند در خلیج فارس

دیپلماسی ایرانی: ترکیه در سال‌های پس از ۲۰۰۰ میلادی با چرخش در سیاست خارجی خود، به‌تدریج رویکرد «نگاه به شرق» را جایگزین سیاست خارجی سنتی و «نگاه به غرب» قرار داد. مهم‌ترین دلایل این تغییر در ساختار سیاست خارجی ترکیه، تحولات در عراق، بحران سوریه و عدم پذیرش در اتحادیه اروپا بود. علاوه بر موارد فوق، تأثیرگذاری افرادی همچون اردوغان و داوود اوغلو بر تغییر روند سیاست خارجی ترکیه غیر قابل انکار بوده است. 

در این راستا، در دو دهه اخیر ترکیه با قدرت، پیگیر افزایش نفوذ در منطقه‌ غرب آسیا بوده است؛ سیاستی که می توان مهم‌ترین اهداف و دلایل آن را «عامل انرژی»، «لزوم ایجاد تحرک اقتصادی در ترکیه» و «تبدیل شدن به بازیگر کنشمند غرب آسیا» عنوان کرد. در این راستا از یک منظر، تأمین تقاضای داخلی برای انرژی و انتقال انرژی به اروپا سبب شده است ترکیه پیگیر افزایش وابستگی متقابل با کشورهای نفت خیز حوزه خلیج فارس باشد. برای تحقق این مهم و البته تأمین اهداف و منافع دیگر، این کشور به طور رسمی از سال 2008 با امضای پیمان راهبردی سیاسی، اقتصادی و امنیتی با شورای همکاری خلیج فارس وارد این حوزه شد و پیمانی با کشورهای خلیج فارس منعقد نمود که در نوع خود، اولین پیمان راهبردی بین شورای همکاری خلیج فارس و دولت‌های دیگر محسوب می شد.

هر چند بعد از انعقاد این پیمان، ترکیه  به دلیل ارتباطات نزدیک با ایران و کنش‌گری فعال ایالات متحده در منطقه‌ خلیج فارس، بلافاصله برای ایفای نقش نظامی و سیاسی در منطقه‌ اقدام نکرد، اما کوشید به صورت چراغ خاموش روابط و نفوذ خود در کشورهای منطقه را توسعه دهد. در سال ۲۰۱۴ ترکیه و قطر قرارداد امنیتی- استراتژیکی را منعقد کردند که به موجب آن ترکیه دارای پایگاه نظامی در قطر شد. حدود ۳۰۰۰ نیروی زمینی، یگان هوایی و نیروی دریایی و آموزش‌دهنده نیز در این پایگاه مستقر شدند. در سال ۲۰۱۷ پس از تحریم قطر توسط عربستان و هم‌پیمانانش، علاوه بر کمک‌های اقتصادی ترکیه، این کشور در قطر و پایگاهش نیروی نظامی جدید پیاده کرد تا نشانگر حمایت نظامی آنکارا از دوحه  باشد و در سال ۲۰۱۸ قطر حدود ۱۵ میلیارد دلار به ترکیه کمک مالی کرد. 

در سال 2020 نیز، مذاکرات ترکیه و عمان درباره مسائل مختلف ازجمله همکاری های نظامی و احتمال تأسیس یک پایگاه دریایی از سوی ترکیه در عمان آغاز گردید؛ مذاکراتی که به معنای تلاش ترکیه برای افزایش نفوذ در دریای عمان، خلیج فارس و حتی یمن تعبیر می شود. حضور ترکیه در این منطقه به دلیل ‌ روابط با سابقه دو جانبه عمان و ترکیه در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است و می‌توان دلایل مختلفی را برای آن برشمرد. موقعیت استراتژیک عمان و منابع طبیعی، اصلی‌ترین جذابیت عمان برای ترکیه به شمار می‌آید. از سوی دیگر، امکانات نظامی و صنعتی ترکیه، موقعیت مناسب برای انتقال انرژی به اروپا و اقتصاد رو به رشد، باعث تمایل کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عمان برای توسعه همکاری‌ها میان دو طرف بوده است.

بر این اساس نکته کلیدی در رابطه با سیاست خارجی ترکیه در خلیج فارس که باید به آن توجه شود این است که رویکرد نظامی- امنیتی این کشور، تداخلی با رویکرد اقتصادی و توسعه محور این کشور ندارد و دلیل آن توجه ویژه مقامات ترکیه به کاهش تنش در هنگام افزایش شدید آن است؛ ترکیه همواره در روابط خود رویکرد اقتصادمحور را اولویت قرار داده و هیچ گاه اقتصاد خود را فدای مسایل امنیتی- سیاسی نکرده است. شاهد این مدعا نیز سیاست ترکیه در قبال  امارات متحده عربی و عربستان سعودی است که این کشور اختلافات سیاسی- ایدئولوژیک مهمی با آنها به خصوص در حوزه هایی همچون مصر، لیبی و سوریه دارد. در این راستا، ترکیه پس از دوره ای از تنش و مشاجرات لفظی ، از سال ۲۰۲۰ با چرخش در سیاست خارجی خود، یک سری اقدامات دیپلماتیک را برای ترمیم روابط خود با کشورهای خلیج‌فارس، به‌ویژه عربستان و امارات آغاز کرد. از آن زمان، این کشور قراردادهایی به ارزش میلیاردها دلار را با کشورهای این منطقه، ازجمله عربستان سعودی و امارات متحده امضا کرده است.

به دنبال کاهش حضور نظامی ایالات متحده در منطقه خلیج فارس(از سال 2021)، این کشور نقش گسترده تری در معادلات منطقه‌ای برای خود تعریف نموده و با اهدافی بلندمدت، همکاری‌های گسترده‌ای را با بازیگران اثرگذار حوزه خلیج فارس پایه‌ریزی کرده است. در جدیدترین اقدام، ترکیه در مارس 2024 (فروردین 1403) توافق‌نامه‌ای را برای آغاز مذاکرات جهت نهایی کردن برنامه تجارت آزاد (اف‌تی‌ای) با اعضای شورای همکاری خلیج فارس، امضا کرده است. «این توافق، تجارت کالا و خدمات بین این کشورها را آزاد، سرمایه‌گذاری و تجارت را تسهیل می‌کند و روابط تجاری آنها را افزایش می‌دهد. در واقع، پیمان تجارت آزاد اخیر بین این کشورها، منجر به ایجاد یکی از کلیدی‌ترین مناطق تجارت آزاد در جهان، میان ترکیه و اعضای شورای همکاری خلیج فارس می‌شود و ارزش اقتصادی آن طبق اعلام مقامات ترک، ۲.۴ تریلیون دلار خواهد بود. 

در این راستا نه تنها ترکیه از قِبَل این توافقنامه‌ها و توسعه روابط به دنبال حل مشکلات اقتصادی خود است، بلکه کشورهای عربی خلیج فارس نیز به دنبال جذب کمک‎های ترکیه برای توسعه صنایع محلی و انتقال فناوری در تلاش وسیع خود برای متنوع سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت هستند و این مسأله از ابعاد مختلف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تحت تأثیر قرار می دهد. 

در درجه نخست با توجه به رویکرد تاریخی ترکیه و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به نظر می رسد این کشورها با توسعه روابط فی مابین، مایل به ایجاد توازنی راهبردی در مقابل جمهوری اسلامی ایران هستند. هر چند در سال‌های اخیر این کشورها چراغ سبزهایی برای توسعه روابط و تنش زدایی با ایران نشان داده‌اند، اما به طور همزمان، علاقه مندند فرصتها و گزینه های متعددی برای روابط خارجی خود در منطقه ایجاد کنند و این زنگ خطری برای نقش آفرینی فعالانه ایران در معادلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی منطقه خواهد بود.

نکته مهم دیگر این است که در سالهای اخیر، رقبای منطقه ای ایران به ویژه ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس، بیش از هر زمان دیگری تلاش کرده اند تا تعادل و توازنی دقیق و کارامد بین سیاستهای امنیتی و اقتصادی خود ایجاد کنند و اهداف سیاسی- امنیتی خود را به گونه ای پیش ببرند که آسیب و تهدیدی برای اقتصاد، رشد فناورانه و صنعت توریسم آنها نباشد. به نظر می‌رسد این رویه ای است که همه کشورهای در حال توسعه و مشتاق پیشرفت و تحول در جهان در حال خیزش و حرکت به سمت آن هستند و جمهوری اسلامی ایران نیز چنانکه مسیری غیر از این در پیش بگیرد، به تدریج به یک بازیگر بازنده و توسعه نیافته تبدیل خواهد شد.

محمد مهدی مظاهری

نویسنده خبر

دکتر محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه، رئیس موسسه فرهنگی اکو، عضو هیات امنای پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات، مشاور رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام، مشاور وزیر امور ...

اطلاعات بیشتر

کلید واژه ها: ترکیه خلیج فارس منطقه خلیج فارس کنشمندی محمد مهدی مظاهری ایران و ترکیه سیاست نگاه به شرق نگاه به شرق نگاه به غرب سیاست نگاه به غرب


( ۹۸ )

نظر شما :

خسرو ۰۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۱:۵۲
انشالله با انتخاب دکتر پزشکیان بعنوان رئیس جمهور ایران --- اولویت سیاست خارجی ایران هم اقتصاد و رفاه مردم ایران خواهد شد
ازاد ۰۷ تیر ۱۴۰۳ | ۰۸:۱۲
یاشاسین تورک
ایرانی ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۰۰:۰۰
منتظر حضور گروه های تروریستی مورد حمایت ترکیه در خلیج فارس هم باید باشیم.
امیر ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۰۷:۲۷
یاشاباسین میلتی
ناشناس ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۱۱:۵۲
عصر کشتیهای جنگی مخصوصا در کلاسی که در تصویر نشان داده شده گذشته . اینها خوراک نصف روز طرف مقابله . حتی آمریکا هم که با اختلاف قویترین نیروی دریایی دنیا را دارد ، از دست حوثی ها با آن موشکهای نسبتا ضعیفشان ، به ستوه آمده . فقط پهپاد و فقط موشک مافوق صوت البته در همکاری با ماهواره . این مثلث سه ضلعی تعیین کنندۀ پیروز جنگهای نسل جدید است .
خلیل ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۱۲:۴۱
آدم عاقل باهمه تعامل می کنه نه مجادله
مجتبی ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۱۲:۴۹
ترکیه نه ظرفیت و نه قدرت نفوذ در خلیج فارس دارد ،نه ایران نه عربستان و نه امارات و (پایگاه فرانسه و انگلیس و آمریکا) از ورود ترکیه راضی نخواهند بود فقط به صورت سمبولیک پایگاه و زیر 1هزار سرباز و تسلیحات سبک در قطر مستقر دارد ،ترانزیت هوایی و زمینی ترکیه با قطر فقط از خاک ایران صورت میگیرد یعنی اگر ایران اجازه پرواز هواپیما ترابری ارتش ترکیه ندهد نیروی ترکیه بدون پشتیبانی سیبل هدف سربازان عربستانی و اماراتی هستند یا شاید تروریست‌های عربی ،ترکیه فکر کرده با پیوند اخوانی سنی حنفی و عثمانی می‌تواند راهگشای در خلیج فارس باشد اما محال است پول و قدرت و نفوذ عربستان و امارات و ایران آنها را خنثی میکند ،در جیبوتی هم پایگاه داشتند و به خیال خود باب المندب نفوذ اما امروز انصارالله یمن پادشاهی میکند ،الفبای سیاست جدا از افسانه سرایی و توهمات پانترکی است
رضا ۰۸ تیر ۱۴۰۳ | ۱۵:۵۳
آقای پزشکیان هیچ برنامه ای نداره و فقط کارهای دولت روحانی را ادامه خواهدداد مثل بتن ریزی در رآکتورها تعطیلی پژوهشگاه فضایی التماس به آمریکا و اروپا برجام ۱ برجام ۲ برجام های بعدی
آبتین ۱۱ تیر ۱۴۰۳ | ۰۹:۴۳
ما منابع اینترنتی را که می‌بینیم بیشتر استان را در نقشه ها کردنشین نشان می‌دهند دوست عزیز. منابع شما کجاست؟ نقشه های پانترکی اردوغان؟؟؟؟