نقشه راه دیپلماسی دولت چهاردهم
تحول در سیاست خارجی: اولویت‌های پیش رو
نویسنده: نوید کمالی، کارشناس سیاست خارجی و مسائل راهبردی
دیپلماسی ایرانی: به زودی چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری تاریخ انقلاب اسلامی کشورمان برگزار و رئیس جمهور جدیدی با رای ملت انتخاب خواهد شد. حال با توجه به در جریان بودن رقابت‌های انتخاباتی، در این مقطع حساس و تاریخی، پرداختن به بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت آینده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که تمام کاندیدها فارغ از گرایش‌های سیاسی و جریانی مختلف‌شان در صورت کسب فرصت خدمت در قامت ریاست جمهوری، برای رفع چالش‌های اقتصادی گریبانگیر ملت و دولت باید به شکل جدی توجه خود را معطوف به عرصه پیچیده اما پر فرصت سیاست خارجی کنند. بدون شک در این مسیر تجربه‌های دولت‌های گذشته خصوصاً دولت سیزدهم و دستاوردهای آن در عرصه سیاست خارجی می‌تواند به عنوان راهنمایی برای دولت جدید مطرح شود. از این رو در این یادداشت به برخی از مهمترین دستاوردهای دولت سیزدهم و در ادامه بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم مبتنی بر واقعیت‌های حاکم بر روابط بین‌الملل پرداخته می‌شود.
دستاوردهای دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی
دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران در زمینه سیاست خارجی بر محورهایی چون نگاه به شرق، آسیا و همسایگان و سیاست همسایه‌محوری تمرکز داشت و در این مسیر به دستاوردهای قابل توجهی نیز نائل آمد. یکی از مهمترین این دستاوردها، عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای و همچنین عضویت در بریکس بود. این عضویت‌ها می‌تواند به تعاملات اقتصادی و سیاسی بیشتر با کشورهای عضو منجر شود و نقش ایران را در منطقه و جهان تقویت کند.
تقویت روابط با همسایگان نیز از دیگر دستاوردهای مهم دولت سیزدهم بوده است. بهبود روابط با کشورهای همسایه خصوصاً کشورهای کنشگری از جمله عربستان سعودی، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای کمک کند، از جمله این موارد است. توسعه دیپلماسی اقتصادی و تلاش برای افزایش مبادلات تجاری و اقتصادی با کشورهای مختلف، به ویژه در حوزه انرژی و ترانزیت، نیز نشان‌دهنده توجه دولت سیزدهم به دیپلماسی اقتصادی بود.
یکی دیگر از موفقیت‌های دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی، آزادی زندانیان ایرانی در آمریکا و آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی است. این اقدامات بخشی از کارنامه ماندگار دولت شهید رئیسی است که ادامه و تکمیل آن‌ها در دولت چهاردهم می‌تواند به تامین منافع ملی کشورمان در عرصه سیاست خارجی کمک کند.
حال پس از بررسی مهمترین دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم لازم است تا نگاهی به مهمترین بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت آینده کشورمان داشته باشیم.
اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم
سیاست خارجی تابعی از تحولات بین‌المللی است و بدون شک یکی از مهمترین تحولات بین‌المللی در نخستین ماه‌های استقرار دولت چهاردهم روی کار آمدن رئیس جمهوری جدید ایالات متحده آمریکا خواهد بود. نظر به نتایج افکار سنجی‌ای مختلف انجام شده در ایالاتت متخده امریکا و وضعیت وخیم حزب دموکرات در همراه سازی رای دهندگان آمریکایی و با پیش فرض به قدرت رسیدن فردی مانند دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا که سابقه تحمیل فشارهای تحریمی سختی علیه کشورمان را تحت عنوان "فشار حداکثری" (Maximum Pressure) در کارنامه دارد، سیاست خارجی دولت آینده باید با دقت و هوشیاری بیشتری تنظیم شود تا بتواند از چالش‌ها و تهدیدات احتمالی عبور کند و منافع ملی را تأمین و زمینه توسعه و پیشرفت کشور را بیش از پیش مهیا کند.
دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران، با توجه به هدف‌گذاری‌های برنامه هفتم توسعه و انتظار مد نظر رهبر معظم انقلاب مبنی بر تبدیل کشور به یک قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در حوزه اقتصادی و فناوری، باید اولویت‌های سیاست خارجی خود را به طور جدی و هدفمند تعیین کند و در دستور کار قرار دهد. این اولویت‌ها می‌تواند شامل بهبود روابط با همسایگان و کشورهای منطقه، گسترش روابط با قدرت‌های جهانی، تقویت دیپلماسی اقتصادی و علمی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی، و توسعه دیپلماسی عمومی و فرهنگی باشد. در ادامه به مهمترین این اولویت‌ها پرداخته می‌شود:
1. بهبود روابط با همسایگان و کشورهای منطقه
بدون شک توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه باید از جمله اولویت‌های اصلی دولت چهاردهم باشد. افزایش تجارت، سرمایه‌گذاری مشترک و تسهیل روابط تجاری می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه بین کشورمان و همسایگانی مانند کشورهای حوزه تمدنی زبان فارسی که تا پیش از این چندان مورد توجه اقتصاد کشورمان نبودند کمک کند. علاوه بر این، ایجاد ثبات و امنیت منطقه‌ای از طریق همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و قاچاق مواد مخدر نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به تعمیق روابط با کشورهای همسابه می‌انجامد.
تقویت دیپلماسی انرژی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های انرژی ایران برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و تأمین امنیت انرژی باید از دیگر اولویت‌های دولت چهاردهم باشد. همچنین، تلاش برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات منطقه‌ای از طریق گفت وگو و دیپلماسی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای کمک کند.
2. گسترش روابط با قدرت‌های جهانی
تنوع‌بخشی به شرکای بین‌المللی کشورمان در عرصه‌های مختلف و کاهش وابستگی به شرکای سنتی که بعضاً به واسطه انحصار روابط کشورمان با آن‌ها موضع‌گیری‌های ضد منافع ملی کشورمان را شاهد هستیم باید از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. افزایش همکاری با کشورهای مختلف در سراسر جهان می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران کمک کند. جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد محیط مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی و فناوری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
علاوه بر آنچه بیان شد همکاری در حوزه فناوری و انتقال فناوری و دانش فنی از کشورهای پیشرفته می‌تواند به توسعه فناوری و نوآوری در کشور کمک کند. همچنین حضور فعال‌تر در سازمان‌های بین‌المللی و بهره‌گیری از فرصت‌های همکاری و دیپلماسی نیز می‌تواند به تقویت نقش ایران در عرصه بین‌المللی کمک کند.
3. تقویت دیپلماسی اقتصادی و علمی
توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا باید از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد محیط مناسب برای رشد و توسعه این شرکت‌ها می‌تواند به تقویت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور کمک کند. توسعه دیپلماسی علمی و افزایش همکاری‌های علمی و فناوری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر جهان نیز از دیگر اولویت‌های دولت چهاردهم باید باشد.
4. بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی
بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی ایران برای توسعه کریدورهای ترانزیتی و اتصال به بازارهای جهانی بایستی از دیگر جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. توسعه بنادر و حمل و نقل دریایی برای افزایش تجارت و ترانزیت کالا نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توسعه گردشگری و بهره‌گیری از جاذبه‌های گردشگری ایران برای جذب گردشگران خارجی و افزایش درآمدهای ارزی نیز می‌تواند به تقویت اقتصاد کشور کمک کند.
5. توسعه دیپلماسی عمومی و فرهنگی
ارتقای تصویر ایران در جهان و تلاش برای بهبود این تصویر در عرصه بین‌المللی از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باید باشد. مقابله با تبلیغات منفی و توسعه روابط فرهنگی و علمی با کشورهای مختلف می‌تواند به تقویت نقش ایران در عرصه بین‌المللی کمک کند. در این زمینه باید به این نکته دقت کرد که دیپلماسی عمومی و فرهنگی کشورمان به واسطه ضعف‌های نهفته در نهادهای پیشبرنده آن نیازمند بازنگری و بازطراحی مجدد است و دولت چهاردهم باید به طور جدی به این امر توجه کند!
حمایت از ایرانیان خارج از کشور و ایجاد ارتباط و تعامل با آنان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بهره‌گیری از ظرفیت‌های ایرانیان خارج از کشور می‌تواند به توسعه و پیشرفت ایران کمک کند و نقش آنان را در تقویت روابط بین‌المللی ایران افزایش دهد.
6. اتخاذ سیاست «مقاومت هوشمند» برای مقابله تهدیدات جدید ترامپ!
نگارنده پیشتر در «کتاب قدرت نرم، دیپلماسی هوشمند و سیاست خارجی» به تبیین چیستی هوشمندی در عرصه سیست خارجی پرداخته اما آنچه در دولت چهاردهم به آن نیاز ضروری است مفهوم «مقاومت هوشمند» است، مقاومت هوشمند در برابر فشارها و تهدیدات احتمالی از سوی سکانداران جدید کاخ سفید خصوصاً فردی مانند ترامپ، به معنای اتخاذ رویکردها و استراتژی‌هایی است که به کشورمان امکان می‌دهد ضمن حفظ استقلال و حاکمیت ملی، تاثیرات منفی تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی و اجتماعی آن را به حداقل برساند.
در چهارچوب این مفهوم و در مواجهه با فشارهای تحریمی، اتخاذ راهبردهای هوشمندانه و متنوع‌سازی منابع درآمدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کاهش وابستگی به منابع درآمدی خاص و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی می‌تواند نقش موثری در کاهش تاثیر تحریم‌ها داشته باشد. این امر با توسعه بازارهای جدید برای صادرات محصولات ایران نیز تقویت می‌شود. گسترش روابط تجاری با بازارهای متنوع جهانی می‌تواند به کاهش تاثیر تحریم‌ها کمک کرده و فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای کشور به ارمغان آورد.
علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های نوین خصوصا در حوزه‌های مختلف اقتصادی می‌تواند تاثیر چشمگیری در مقابله با تحریم‌ها داشته باشد. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته می‌تواند به افزایش کارایی اقتصادی و کاهش وابستگی به منابع محدود منجر شود. در نهایت، راهبردهای هوشمندانه و چندبعدی در مواجهه با تحریم‌ها می‌تواند به حفظ و تقویت ثبات اقتصادی کشور کمک کند.
نظر به آنچه بیان شد و با توجه به تحولات منطقه‌ای و جهانی، دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران باید با اتخاذ سیاست‌های خارجی هدفمند و استراتژیک، به توسعه و پیشرفت کشور در حوزه‌های اقتصادی و فناوری کمک کند و نقش کشورمان را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تقویت کند. بهره‌گیری از تجارب دولت‌های گذشته و ادامه تجربیات و راهبردهای موفق آن‌ها می‌تواند به دولت جدید در دستیابی به این اهداف کمک کند.
در پایان امید است که دولت آینده کشورمان با همت والای یکایک کارگزاران نظام در سطوح مخلتلف بتواند جایگاه خود را در عرصه بین‌المللی ارتقا دهد و ایران عزیز را بیش از پیش به یک قدرت موثر و تأثیرگذار در منطقه و جهان تبدیل نماید و همزمان ملت شریف کشورمان نیز از مواهب اقتصادی و اجتماعی این سیاست خارجی به شکل ملموس بهره‌مند شود.
نظر شما :