جنگ گذرگاه‌ها

نویسنده: مروان قبلان

دیپلماسی ایرانی: با اعلام پروژه گذرگاه اقتصادی‌ای که هند را از طریق خاورمیانه به اروپا متصل می‌کند، در حاشیه نشست‌های گروه بیست در دهلی نو در ابتدای سپتامبر امسال، رقابت بر سر جغرافیای گذرگاه‌های زمینی و دریایی وارد مرحله‌ای جدید و بی سابقه در سیاست بین‌الملل شده است. بر اساس دیدگاه آمریکا، هدف از  پروژه گذرگاه «هندی» بستن راه به روی پروژه چینی معروف به «کمربند و جاده» است.

در صورت اجرایی شدن این پروژه ایران نخستین زیان بیننده خواهد بود و ضربه دردناکی به طرح این کشور برای ساخت گذرگاه شمال – جنوب وارد خواهد آمد. هدف از گذرگاه شمال – جنوب اتصال بمبئی در هند به شمال اروپا از طریق قفقاز و روسیه است. ایران در قلب این کریدور قرار دارد و در صورت راه‌اندازی می‌تواند حلقه اتصال آسیا و اروپا را تحت سیطره خود درآورد. بنابراین، این احتمال وجود دارد که ایران به راحتی تسلیم تلاش برای ناکام گذاشتن آن نشود. 

دومین قربانی پروژه هند، ترکیه است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور به حذف ترکیه از این پروژه اعتراض کرد.

سومین زیان بیننده از گذرگاه هند، مصر است؛ زیرا گذرگاه فوق تهدیدی برای کانال سوئز به شمار می‌رود که شریان اقتصادی حیاتی مصر و همانند تیری راهبردی است که این کشور را در قلب جهان قرار می‌دهد. گذرگاه هند چهل درصد هزینه های حمل و نقل و زمان ترانزیت را در مقایسه با کانال سوئز کاهش می‌دهد که این امر به معنای به حاشیه رانده شدن کانال سوئز است.

اگرچه پروژه های ترکیه و ایران نیز تهدیدی برای کانال سوئز به شمار می‌روند و همچنین در رقابت با یکدیگر هستند؛ زیرا طرح ترکیه برای ایجاد گذرگاه زنگزور ضربه‌ای به پروژه‌های ایران برای رسیدن به روسیه و اروپا از طریق قفقاز است. با این وجود گذرگاه هند نقطه تهدید مشترک برای سه کشور است و می‌تواند به همکاری میان آنها برای ناکام گذاشتن آن منجر شود، به ویژه اگر نزدیکی اخیر مصر و ترکیه و احتمال فزاینده شکسته شدن بن بست در روابط میان تهران و قاهره را در نظر بگیریم. موضع مسکو و پکن می‌تواند حمایت کننده از این روند باشد.

چین خود را هدف مستقیم این پروژه می‌داند، در حالی که روسیه اگرچه مستقیما از گذرگاه هند آسیبی نمی‌بیند؛ اما با توجه به اینکه هند را به طور کامل در اردوگاه آمریکایی قرار می‌دهد، ممکن است آن را یک تهدید بداند.

بنابراین؛ روشن است که ما با یک نبرد در خصوص گذرگاه‌های بزرگ روبه رو هستیم که در آن قدرت‌های بین المللی و منطقه‌ای مهم درگیر هستند و احتمالا نقش مهمی در تغییر شکل صحنه سیاسی بین المللی و نیز نقشه ائتلاف‌ها ایفا خواهد کرد؛ یعنی ائتلاف‌هایی که به وضوح در منطقه و جهان در حال شکل‌گیری است و در آن هر کس باید در مرحله‌ای موضع خود را انتخاب کند.

منبع: العربی الجدید / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11