خاورمیانه‌ سردرگم

نویسنده: نبیل فهمی

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه هم اکنون به علل متعدد در مرحله «بازتشکیل» به سر می برد و شاخص های نگران کننده و گاهی مثبت بروز می دهد. تناقض ها در خاورمیانه موجب اختلاف نظر و سردرگمی ناظران شده است به طوری که برخی از آنها بیش از حد، بدبین و برخی هم بیش از حد، خوش بین هستند که ریشه در ناآرامی ها و تحولات بین المللی دارد. 

بیش از 65 درصد جمعیت خاورمیانه را جوانان زیر 30 سال تشکیل می دهند که در دوره ای ناآرام و پراضطراب در سطح بین المللی و منطقه ای رشد کرده اند و شخصیت آنها شکل گرفته است. آنها در عصر تحول علمی و فناوری عظیمی رشد کرده اند که توانایی ها و امکانات منحصر به فردی در اختیار آنان قرار داده است. قدرت محاسباتی و مخابراتی گوشی های هوشمند آنها فراتر از قدرت محاسباتی اولین سفینه هایی است که به سوی کره ماه پرتاب شدند. این مسئله به آنان احساس اعتماد به نفس داده است و منتظر نقش آفرینی در تصمیم گیری ها و مشخص کردن مسیر و کسب دستاوردهای سریع هستند. 

کاهش میانگین سنی رهبران سیاسی در خاورمیانه طی دو دهه اخیر، شاخصی مثبت است هرچند فقدان رهبران سیاسی زن در منطقه، امتیازی منفی برای آن محسوب می شود. در بخش اقتصادی نیز شاهد حضور فعالان جوان هستیم که بخشی هرچند کوچک از آنان را زنان تشکیل می دهند. 

آتش بس در یمن، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، توافق عربستان و ایران، نشانه های مثبت در روابط مصر با ترکیه و ایران، تحولات مثبت در عراق، برگزاری اجلاس های سران عرب با آمریکا و چین در کنار تحولات اقتصادی و اجتماعی چشمگیر در شماری از کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی، همگی عامل خوش بینی در خاورمیانه و جهان عرب هستند که با تلاش های کشورهای منطقه به دست آمده است. 

شاخص های منفی سیاسی و اقتصادی نیز وجود دارند که به نگرانی و بدبینی دامن می زنند. مثلا اسرائیل همچنان قوانین بین المللی و انسانی را در برخورد با فلسطینی ها زیر پا می گذارد و راه حل تشکیل دو کشور را کنار گذاشته، اوضاع در لیبی بی ثبات است و سودان گرفتار درگیری داخلی است. همچنین مسائل حل نشده زیادی بین ایران و کشورهای عربستان و بحرین و امارات باقی مانده و ترکیه نیز مشکلات مرزی با سوریه و عراق دارد. افزایش آوارگان و کمبود منابع آب و پیشرفت استثنایی اسرائیل در فناوری نظامی و شفاف نبودن برنامه هسته ای ایران، از دیگر مشکلات منطقه است. 

وجود چنین شرایطی در منطقه، ناظران را بین خوش بینی و بدبینی سردرگم کرده است. بهترین راه چاره برای کشورهای عربی در شرایط کنونی این است که روی شاخص های مثبت سرمایه گذاری کنند و در برابر چالش ها و شاخص های منفی بایستند. اما در پاسخ به این سئوال که چه کشوری در این مسیر پرچمدار باشد باید گفت منطقی این است که الجزایر و مراکش، رهبری مغرب عربی را بر عهده بگیرند و مصر در شما آفریقا و جنوب شرق مدیترانه و شرق آفریقا نقش راهبری را داشته باشد و عربستان و کشورهای خلیج فارس نیز در منطقه خلیج فارس پرچمدار باشند و رهبری بخش شمالی جهان عرب به سوریه و عراق سپرده شود و در عین حال همه کشورها همبستگی و تعامل داشته باشند. 

کشورهای عربی همچنین باید بین حفظ دوستان بین المللی کنونی خود و گسترش دوستی با دیگر کشورها، تعادل برقرار کنند و اجازه ندهند منطقه خاورمیانه، به خصوص به علت رقابت آمریکا و چین به میدان جنگ سرد تبدیل شود. حرکت به سمت حل مناقشات منطقه ای، بهترین راه تعامل با چالش های امنیتی در منطقه است چرا که برنامه ریزی راهبردی برای شکوفایی پایدار، در سایه مناقشات سیاسی و خشونت بار، امکان پذیر نیست.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی /11