موتیف ضدایرانی!

دیپلماسی ایرانی: بعد از چینی‌ها و روس‌ها در همراهی و همسویی با ادعای امارات متحده عربی و شورای همکاری خلیج فارس درخصوص مالکیت بر جزایر ایرانی این بار قرعه به نام ژاپنی‌ها افتاد تا توکیو هم این موتیف ضدایرانی را تکرار کند. چهارشنبه هفته گذشته نشست گفت‌وگوی سیاسی کشورهای عربی و ژاپن در سومین دوره خود در دبیرخانه اتحادیه عرب در قاهره برگزار شد که ریاست طرف عربی را سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر و ریاست طرف ژاپنی را یوشیماسا هایاشی، وزیر خارجه ژاپن برعهده داشت. در این نشست، وزرای خارجه و رؤسای هیئت‌های کشورهای عربی و احمد ابو الغیط، دبیرکل اتحادیه عرب شرکت کردند.

در بیانیه پایانی این نشست مشترک ژاپنی – عربی که در سطح وزرای امور خارجه برگزار شده بود، ادعاهای ضدایرانی متنوعی از موضوع میدان گازی آرش گرفته تا عدم دخالت در امور کشورهای منطقه، فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان و نیز تکرار ادعای واهی حق مالکیت ابوظبی بر جزایر سه‌گانه به میان آمد. چنانی که در بیانیه مذکور قید شده است: «تعهد ایران مبنی بر عدم تخطی از میزان اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز برای استفاده صلح‌آمیز و همچنین ضرورت اجرای وظایفش و همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اهمیت دارد».

بیانیه مشترک عربی – ژاپنی مجددا به برنامه هسته‌ای ایران گریزی می‌زند و از همکاری و رسیدگی مؤثر به این پرونده (پرونده اتمی ایران) می‌گوید. در ادامه اعضا بر ضرورت شراکت در تمامی مذاکرات منطقه‌ای و بین‌المللی، گفت‌وگوها و دیدارها در این زمینه تأکید کردند. در بیانیه مشترک آمده است که «مذاکرات به علاوه برنامه هسته‌ای ایران باید شامل تمامی مسائل امنیتی و نگرانی‌های کشورهای حوزه خلیج (خلیج فارس) بشوند؛ به گونه‌ای که در چارچوب احترام‌گذاری به حاکمیت، سیاست‌های همسایگی خوب و تعهد به قطع‌نامه‌های سازمان ملل جهت تقویت ثبات و امنیت منطقه‌ای و جهانی، به حصول اهداف و منافع مشترک کمک کند».

در بخش دیگری از اهمیت حفظ امنیت دریایی در آبراه‌های منطقه و مقابله با هرگونه تهدیدی که ممکن است خطوط کشتی‌رانی، تجارت بین‌المللی و تأسیسات نفتی در کشورهای شورا را به خطر بیندازد، سخن به میان آمد. این بیانیه با مانور روی دیگر ادعاهای ضدایرانی به اتهاماتی نظیر دخالت تهران در امور همسایگان و مشخصا بحرین اشاره دارد و بیان داشته «مطابق با منشور سازمان ملل که خواستار همسایگی خوب و عدم دخالت در امور داخلی کشورهاست، بیانیه سخنگوی وزارت خارجه ایران مبنی بر شرایط زندانیان در بحرین محکوم است و از تهران می‌خواهد که تحقیقات دقیقی انجام دهد و به اطلاعات غلط بسنده نکند».

بیانیه مشترک در ادامه با ادبیاتی غیرسازنده و نسبتا تند، تهران را خطاب قرار می‌دهد و مدعی مالکیت امارات بر سر سه جزیره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی شده و با استفاده از ادبیاتی تقابلی حتی از کلماتی نظیر «اشغال» این جزیره‌ها توسط ایران استفاده کرده و اصطلاحا اشغال جزایر سه‌گانه را را محکوم کرده است. بیانیه در ادامه اعتبار هرگونه اقدام از سوی ایران در این جزایر را پوچ و تهی دانسته و ادعا کردند که این اقدامات هیچ تأثیری بر حاکمیت امارات بر این سه جزیره ندارند. این وزرا از ایران خواستند تا این مسئله را یا از طریق مذاکرات مستقیم با امارات حل‌وفصل کند یا آن را به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع خواهند داد.

واکنش تهران

بدیهی بود که این بیانیه مشترک عربی – ژاپنی با این ادبیات ضدایرانی و تکرار ادعاهای واهی با واکنش تهران مواجه شود. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران عصر روز پنجشنبه ۱۶ شهریورماه در واکنش به بیانیه مشترک سومین نشست گفت‌وگوهای سیاسی عربی-ژاپنی در قاهره که در آن به موضوع جزایر سه‌گانه ایرانی اشاره شده، بر مالکیت ابدی ایران بر جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک تأکید کرد و این جزایر را جزء لاینفک خاک جمهوری اسلامی ایران دانست. لذا به گفته کنعانی، ادعاهای بیانیه مشترک عربی – ژاپنی فاقد هرگونه ارزش سیاسی و حقوقی است. وی پرداختن به جزایر سه‌گانه ایرانی در بیانیه مذکور را قاطعانه رد کرد و آن را مغایر با قواعد حقوق بین‌الملل از جمله اصل عدم دخالت در امور داخلی و احترام به تمامیت ارضی کشورها دانست.

سخنگوی دستگاه سیاست خارجی پرداختن به جزایر سه‌گانه ایرانی در بیانیه مذکور را قاطعانه رد کرد که مغایر با قواعد حقوق بین‌الملل از جمله اصل عدم دخالت در امور داخلی و احترام به تمامیت ارضی کشورهاست.افزون بر گفته‌های کنعانی، اخیرا علی‌اصغر خاجی، دستیار وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، درباره میدان گازی آرش تأکید کرده بود که «مرزهایمان با عربستان را ترسیم کردیم و این مرزها واضح‌اند. به همین دلیل هیچ اختلافی با طرف سعودی در این خصوص نداریم. مشخص‌کردن مرزهای دریایی میان ایران، عربستان و کویت همواره مطرح بوده است و این مسئله پیچیده نیست و با توجه به حسن نیتی که مسئولان ایرانی ابراز کردند و روابط خوبی که با کویت داریم قابل حل است».

ایسنا به نقل ازعلی‌اصغر خاجی این را هم بیان داشت که «با همکاری با دوستان کویتی و با توجه به قوانین بین‌المللی و وضعیت تاریخی دو کشور می‌توانیم مسئله میدان گازی آرش را حل کنیم. نگران این نیستم که میدان گازی آرش منجر به مشکلاتی بین ما و کویت شود. مشکلات میدان گازی آرش را می‌توان به صورت مسالمت‌آمیز حل کرد و در سال‌های گذشته تا به امروز مذاکرات فنی متعددی با کویتی‌ها انجام داده‌ایم. نه ما به خاک کویت طمع داریم و نه کویتی‌ها به خاک ما طمع دارند. ما نسبت به حل مشکل میدان گازی آرش به دور از فضاسازی‌های منفی رسانه‌ای خوش‌بین هستیم».

به موازات مواضع خاجی، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه هم در نشست خبری اخیر خود اشاره کرده بود که «ما موضوع میدان نفتی آرش را حقوقی و فنی می‌دانیم. ما هم به حقوق ملت ایران در ارتباط با این میدان نفتی تأکید و اعلام کرده‌ایم که در چارچوب گفت‌وگوهای فنی، تخصصی و حقوقی آمادگی گفت‌وگو با طرف کویتی را داریم. وزیر محترم نفت نیز در این زمینه توضیح دادند و مواضع و دیدگاه‌های دستگاه دیپلماسی هم در همین چارچوب بیان شده است. جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مند است که این موضوع را در چارچوب تخصصی، فنی و حقوقی و خارج از فضای رسانه‌ای، با آرامش و در چارچوب مناسبات همسایگی با کشور کویت پیش ببرد».

راه‌حل، تغییر نگاه امنیتی به اقتصادی

با توجه به آنچه گفته شد، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در گفت‌وگویش با «شرق» از دو کلان‌نگاه سلبی و ایجابی به تحلیل و بررسی بیانیه مشترک ژاپنی - عربی قاهره و تکرار مواضع ضدایرانی به‌خصوص ادعای مالکیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه می‌پردازد. رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم ذیل نگاه سلبی خود به بخشی از مصاحبه قبلی‌اش با «شرق» باز می‌گردد و مجدداً تکرار می‌کند که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مشخصاً امارات متحده عربی سعی دارند با یارکشی سیاسی و دیپلماتیک از طریق همراه‌کردن کشورهایی مانند روسیه، چین، ژاپن و...، عملاً وزن چانه‌زنی خود را برای اثبات ادعای واهی مالکیت بر جزایر سه‌گانه ایرانی بالا ببرند.

نماینده ادوار مجلس در ادامه ارزیابی خود این هشدار را هم دوباره مطرح می‌کند که ابوظبی در تلاش است که از ظرفیت همه کشورهای عضو سازمان ملل بر سر ادعای مالکیت در قبال جزایر سه‌گانه و به‌خصوص جزیره ابوموسی در قالب رأی مشورتی شورای امنیت با تمسک به «بند اول ماده ۹۶» و «بند دوم ماده ۹۴ منشور ملل متحد» استفاده کند.

چون از منظر تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی «اماراتی‌ها با توجه به شرایط موجود بسیار خوب می‌دانند که تهران با تداوم سیاست خارجی فعلی یک چالش مضاعف را با بیشتر جامعه جهانی و به‌ویژه غربی‌ها در پیش‌رو دارد و این مسئله باعث شکل‌گیری اختلافات و گسل جدی بین ایران و سه عضو دائم دیگر شورای امنیت یعنی آمریکا، فرانسه و انگلیس شده است که فعلا زمینه مشخصی هم برای تنش‌زدایی با واشنگتن، پاریس و لندن دیده نمی‌شود». ازاین‌رو فلاحت‌پیشه تأکید دارد، «ابوظبی در تکاپو است که به هر نحو ممکن پکن، مسکو، توکیو و ... را هم کنار واشنگتن، لندن و پاریس قرار دهد تا شورای امنیت به موضوع جزایر سه‌گانه ورود کنند».

در راستای گفته‌های فلاحت‌پیشه، صالح ذوالقدر هم دیگر کارشناسی بود که در گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، ضمن اذعان به ارزیابی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم، این هشدار را می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران صرفا با توییت‌زدن‌های کنعانی یا دادن بیانیه، صرفا به دنبال نادیده‌گرفتن روند دیپلماتیک خطرناکی است که از سوی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مشخصا امارات متحده عربی در سال‌های اخیر علیه تهران و جزایر سه‌گانه در دستور کار قرار گرفته است. این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در تأیید گفته‌های خود به بخشی کلیدی از بیانیه قاهره رجوع می‌کند که از ایران خواسته بود تا مالکیت جزایر سه‌گانه را یا از طریق مذاکرات مستقیم با امارات حل‌وفصل کند یا آن را به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع خواهند داد.

ذوالقدر ذکر همین تک جمله را دال بر آن می‌داند که امارات متحده عربی با استفاده از ظرفیت شورای همکاری خلیج فارس از طریق نشست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با بازیگرانی مانند روسیه، چین، ژاپن و... به دنبال آن است که دعاوی حقوقی علیه تهران را در دیوان بین‌المللی دادگستری به راه بیندازد یا در سناریوی دیگری، موضوع را از طریق شورای امنیت پیگیری کند. به‌همین‌دلیل این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، مسئله را مهم‌تر، پیچیده‌تر و حساس‌تر از آن می‌داند که با توییت‌زدن یا بیانیه‌دادن کنعانی، امیرعبداللهیان و دیگر مقامات وزارت امور خارجه دست به مقابله به مثل جدی با ابوظبی زد؛ چرا‌که به نظر ذوالقدر، طی سال‌های اخیر امارات متحده عربی علاوه بر تکرار ادعاهای واهی خود در قبال جزایر سه‌گانه ایرانی سعی دارد ادعای دورغین مالکیت خود را بسط و گسترش بیشتری بدهد. به‌همین‌دلیل باید موضوع را جدی تلقی کرد.

در همین زمینه حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم قبل‌تر عنوان کرده بود که طرح و نقشه اماراتی‌ها در قبال جزایر سه‌گانه عوض شده است و سعی دارند از بند اول ماده ۹۶ منشور ملل متحد استفاده کنند که طبق این بند، شورای امنیت سازمان ملل یا مجمع عمومی سازمان ملل می‌توانند از دیوان بین‌المللی دادگستری درخواست رأی مشورتی کنند و چون به باور این نماینده ادوار، امارات به این ارزیابی رسیده است که شرایط فعلی دیپلماسی جهانی با همین روند ادامه پیدا خواهد کرد، سعی دارد که چنین چشم‌اندازی را برای خود تعریف کند تا در ادامه، زمینه و فضا برای استفاده از رأی مشورتی در قالب شورای امنیت و مجمع عمومی و دادگاه لاهه شکل بگیرد و یک هجمه سنگین دیپلماتیک علیه ایران به وجود آید.

با ذکر این نکات، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی این نکته مهم را به «شرق» می‌گوید «تا زمانی که دو طرف ایرانی و اماراتی راضی و حاضر نباشند، دیوان صلاحیت ورود مستقیم به موضوع را ندارد» و چون فلاحت‌پیشه تأکید دارد که ایران هیچ‌گاه چنین کاری نمی‌کند و موضوع را یک موضوع داخلی و حق حاکمیت سرزمینی خود می‌داند که نهایتا طرف اماراتی می‌تواند با ایران وارد گفت‌وگو شود و به تبع آن، امکان ارجاع دوطرفه این پرونده وجود ندارد؛ پس امارات تلاش دارد با شکل‌دادن یک میان‌بر سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی از بند ۱ ماده ۹۶ منشور ملل متحد استفاده کند تا با استفاده از ظرفیت شورای امنیت و سازمان ملل برای گرفتن رأی مشورتی از دیوان بین‌المللی دادگستری استفاده کند.

باوجود‌این حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در ادامه گپ‌وگفت خود با «شرق» علاوه بر نگاه سلبی و هشدارآمیزش، کلان‌ نگاهی ایجابی هم دارد که محوریتش همان توییت روز جمعه اوست. این نماینده ادوار مجلس در مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس یا توییتر سابق عنوان کرده بود که «بیهوده‌سازی بیانیه‌ها یک راه‌حل دارد: شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران به مأموریت‌های تفریحی خود پایان داده و مسئول ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی و توریستی جزایر و بهره‌برداری از آرش شود تا از ثروت عظیم خارجی کشور چیزی عاید منافع ملی شود».

تحلیلگر مسائل بین‌الملل در تبیین و تشریح بیشتر این توییت خود به «شرق» از تحرک بیشتر IFIC (Iran Foreign Investments Company) یا شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران می‌گوید که می‌تواند راه‌حل اساسی در مقابله با بیانیه‌های تکراری عربی علیه تمامیت ارضی ایران باشد؛ بنابراین فلاحت‌پیشه معتقد است که در گام نخست باید شاهد تغییر نگاه تهران در قبال جزایر سه‌گانه و جایگزین‌کردن آن با نگاه اقتصاد‌محور و تجاری باشیم.

به باور او اگر این تغییر نگاه شکل بگیرد، در گام دوم جمهوری اسلامی ایران باید به سمت افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و برقراری یک نگاه اقتصاد‌محور و تجاری در جزایر سه‌گانه از طریق IFIC حرکت کند که به تبع آن می‌توان به تنش‌ها با ابوظبی بر سر حاکمیت ایران درباره این جزایر پایان داد. به گفته این استاد دانشگاه باید شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران، برنامه‌ای جدی در این زمینه اجرا کند تا در ادامه همین نگاه اقتصاد‌محور از طریق IFIC در قبال میدان گازی آرش هم در دستور کار قرار بگیرد که بتوان بر سر مناقشات و اختلافات با طرف عربستانی و کویتی هم نقطه پایان گذاشت./شرق