نگاهی به کتاب «سیر قدرت یابی محمد بن سلمان»

دیپلماسی ایرانی: کتاب سیر قدرت یابی محمد بن سلمان به قلم بن هوبارد روزنامه نگار،  با ترجمه ی صادق قربانی و حمیدرضا کاظمی  را خواندم و بر آن شدم تا کلماتی را درباب آن خوانده ها روانه ی کاغذ بدارم.

بن هوبارد روزنامه نگار تحقیقی و گزارش نویسی دقیق است که با گفت وگو و سفرهای مکرر به سرزمین سوزان سعودی روایتی ملموس و میدانی از مناسبات جاری در جامعه و ساری میان طبقه ی شاهزادگان ، حاکمان و نیز عالمان دین ارائه می دهد.

روایت آقای هوبارد از کودکی تا قدرت گیری محمد بن سلمان روایتی منحصر بفرد و کمتر کلیشه ای از درون این پادشاهی محافظ کار و البته اخیر بی پرواست که ارزش خواندن را دارد.
در این میان و به بهانه ی این کتاب می توان نکاتی را یادآوری کرد:

- درون پادشاهی سعودی ترکیب جالبی میان باور و کردار مردم و نوع تقابلشان با دستگاه حاکم وجود دارد.. از یک سو به سبب وفور درآمدهای نفتی جامعه با یک رفاه مستمر کم نظیر روزگار می گذراند که دل کندن یا برخواستن از این خوان خواست هیچ کس نیست. از سوی دیگر نسل های نوتر خاندان حاکم علی رغم بی اعتقادی به سخت گیری و افراط مذهبی پلیس امر به معروف و مفتی های مذهبی، به سبب نقش قدرتمند تاریخی و بافتار سنتی توان بی اعتنایی کامل به گفتار آنها را ندارند. جامعه به شخصی شبیه است که یک لامبورگینی بینهایت زیبا و گرانقیمت را تملک کرده و از آن استفاده می کند اما توان و اجازه پخش موسیقی درون خودرو را ندارد و گاه حسرت "پارسال بهار دسته جمعی رفته بودیم زیارت" درون پیکان همسایه را می خورد! سَل ِالمصانِع َرَکــــــــَبا تـــَهِیُم فــــــــی الفلوات ِ/تو قدر آب چه دانی که در کنار فراتی/شبنم به روی تو روز است و دیده ها به تو روشن/وَاِن هجَرت ُسوا عشیتی و غَداتی

در کتاب با انسانهایی مواجهیم که می خواهدن پولشان را اینجا و به وفور دریافت کنند و معنای زندگی را فارغ از سنت گرایی سرسخت و پیوند محکم ارباب آیین و قدرت در خارج از مرزها برآورند." سعدیا حب وطن گرچه حدیثی است صحیح/نتوان مرد به سختی که من اینجا زادم"

محمد بن سلمان دقیقا از همین نقطه وارد می شود، او می خواهد قدرت سنت را در حوزه زندگی شخصی و کنترل گری شهروندان در عرصه عمومی مهار نماید و با این اعتبار و اشتهار تمام قدرت را در پادشاهی ثروتمند قبضه کند.

بن سلمان ترکه و امر و عتاب خاندان آل شیخ( اعقاب ابن عبدالوهاب بانی اندیشه ی افراطی وهابی گری و هم پیمان ابن سعود در تصاحب قدرت در عربستان که تمشیت امور مذهبی در سرزمین سعودی را در کنترل دارند.) را به استفاده از قدرت دستگاه امنیتی و نیز سیستم پاداش و تنبیه ملغی نموده و از این طریق حقوق ابتدایی را به بخش های بزرگ و تاثیرگزاری چون جوانان و زنان باز می گزداند و در اذهان رسانه ها به عنوان یک روشنفکر و مصلح خاورمیانه ای جلوه می کند.

نکته قابل توجه این است که در این جغرافیا هر جماعتی زورمند و زوبین به دستی می تواند آدم ها را به سان رمه به پیش براند و برای خود شان شبانی قائل شده، خمیره را به شکل جوهر خود در آورد. برای تمنای به دست آوردن نهایت "شهوت، قدرت،ثروت و نیز دفع حسادت" ردا و پوستین و تخت شهریاری فراهم نموده و رنگ صلاح و ملک و هزار نیرنگ دیگر قالب زده و غالب شود. حال کسانی در این میان به سان قهرمان برخواسته و با بوق و کوس حق اولیه انسان را از همدستان و همداستانان پیشتر خود بازستانده به آدمیان می فروشند و قهرمان نمایانده می شوند و البته در این بازی سهم بزرگ خود را باز می ستانند. بن سلمان اجازه کمی نفس کشیدن و بودن را به مردمان هدیه کرده در قامت کانت و بودای عربستان فرورفته و تمام قدرت را از آن خود می کند. جماعت باید ممنون باشند که ایشان اجازه داده که  موسیقی گوش کنند!. صورتحساب ها در این جغرافیا بسیار گران پرداخت می شوند.

پول و قدرت بی مهار در پیوند با چاپلوسی و عنان گسیختگی،حاکمان را به وادی جنون و خودبزرگ بینی ویرانگر می کشاند. آنان گمان می برند که کار عالم و امور مهیب سیاسی چون موم است و با یک فرمان و اراده شخص شخیص با سرعت وکمال دقت به انجام  خواهد رسید. بن سلمان باور دارد که صرف اراده اش برای تبدیل عربستان به یک جامعه صنعتی و دارای اقتصاد غیرنفتی کفایت می کند. جادوی ثروت عظیم فسیلی که درهای بزرگی را می گشاید این ذهنیت خطا را رسوب داده است که بله! به همان سادگی که نفت از زمین جوشیده و پترودلارها جادو کرده سنگ را آب می کنند، امور انسانی هم به همین سادگی و سرعت قابل انجام اند اما "زهی خیال باطل". حاکمان نمی دانند که  با تصمیم و امر و صرف پول بی حساب نمی توان بنیان و بنیاد ساخت و از قضا گاهی در حکم "از قضا سرکنگبین صفرا فزود" می گردد.

ناگفته نماند که این قبیل امیران باوردارند که مدرنیته تنها در ابزار ،ادوات،ادا  و نیز صنعت و جهانگردی و ارائه ی تصویری با خنده به پهنای صورت و این گونه اعمال است. اما جان امور مدرن و انسان تراز نوین در آزادی و حقوق انسانیست، جایی که انسان فراتر از جعبه و بسته بندی شدنش در قالب یک کل شکل پذیر،رام،شاکر و تن به قضاداده و بی مرکب زیر عناوین قبیله،رعیت،امت، یک شهروند صاحب حق و در پناه قانون است که بخشی از حق اش را با صندوق رای و از طریق قانون به حاکمانی واگذار کرده و هر گاه بخواهد اینان را پایین آورده و فرو می کوبد. اما آقای بن سلمان و امثال او جسم مدرنیته را زود،تند و سریع می خواهند اما با جان آن بیگانه اند، در شب شراب شرقی فرمان سربریدن و بریان نمودن روزنامه نویسی چون خاشقچی را می دهد (سال 1332 همین بلا بر سر روزنامه نگار مصدقی امیرمختار کریم پور شیرازی در زندان های شاه ایران آمد) و در هوسی دیگر جماعتی را یک شبه در هتل ریتز کارلتون بازداشت نموده و آن ها را می نوازد! از عدالت قضایی و قانون هم خبری نیست چون "در دایره قسمت ما نقطه تسلیمیم/ لطف آن چه تو اندیشی،حکم آنچه تو فرمایی"! می بینید که با روح و ستون های جهان مدرن ارتباطی نیست و تنها ویترین و نمایه ها با سرعت و دقت وارد شده و برپا می شوند واما چندی نخواهد پایید که دسته ی جدید از همین روسازی ها هم خسته و نادم شده به شیوه ی پدران در جبه ی جدید باز خواهند گشت. چون اگر تن به الزامات مدرنیته بدهند برای آنان و جایگاه دست نیافتنی و الاف و کرشمه هایشان جایی نخواهد بود و بی قانون و حق شهروند هم تنها ساختمانی مدرن و پرشکوه اما بی ساکن برقرار خواهد شد که به مرور و باد و باران خواهد پوسید.

نکته آخر اینکه در کتاب آمده آقای ولیعهد به میل خود کشتی 450 میلیون دلاری و نیز پرتره داوینچی با همین قیمت می خرد،دستور قتل و بازداشت می دهد و نخست وزیر یک کشور دیگر(سعد الحریری نخست وزیر وقت لبنان که همپیمان قدیمی همین سعودی ها بود) را حبس می کند، در سخنذرانی هایش از آرزوهای بزرگش برای مردم کشورش و جهان می گوید و چشمانش خیس می شود...این است خاصیت امیر....برای حسن ختام اما این داستان-شعر تامل انگیز از جلال الدین بلخی گویا و بجاست:

گرگ را بر کند سر آن سرفراز
تا نماند دوسری و امتیاز

فانتقمنا منهم است ای گرگ پیر
چون نبودی مرده در پیش امیر

بعد از آن رو شیر با روباه کرد
گفت این را بخش کن از بهر خورد

سجده کرد و گفت کین گاو سمین
چاشت خوردت باشد ای شاه گزین

وان بز از بهر میان روز را
یخنیی باشد شه پیروز را

و آن دگر خرگوش بهر شام هم
شب چره این شاه با لطف و کرم

گفت ای روبه تو عدل افروختی
این چنین قسمت ز کی آموختی

از کجا آموختی این ای بزرگ
گفت ای شاه جهان از حال گرگ

گفت چون در عشق ما گشتی گرو
هر سه را بر گیر و بستان و برو

روبها چون جملگی ما را شدی
چونت آزاریم چون تو ما شدی

ما ترا و جمله اشکاران ترا
پای بر گردون هفتم نه بر آ

چون گرفتی عبرت از گرگ دنی

پس تو روبه نیستی شیر منی
عاقل آن باشد که عبرت گیرد از
مرگ یاران در بلای محترز
روبه آن دم بر زبان صد شکر راند
که مرا شیر از پی آن گرگ خواند
گر مرا اول بفرمودی که تو
بخش کن این را که بردی جان ازو
پس سپاس او را که ما را در جهان
کرد پیدا از پس پیشینیان
تا شنیدیم آن سیاستهای حق
بر قرون ماضیه اندر سبق
تا که ما از حال آن گرگان پیش
همچو روبه پاس خود داریم بیش
امت مرحومه زین رو خواندمان
آن رسول حق و صادق در بیان
استخوان و پشم آن گرگان عیان
بنگرید و پند گیرید ای مهان
عاقل از سر بنهد این هستی و باد
چون شنید انجام فرعونان و عاد
ور بننهد دیگران از حال او
عبرتی گیرند از اضلال او"