نظر مردم عربستان نسبت به ایران، روسیه، چین و امریکا چیست؟

نویسندگان: دیوید پولاک David Pollock، دانیل چودُرو Daniel Chodorow

دیپلماسی ایرانی: در ماه مارس/آوریل 2023، چهل و سه درصد سعودی ها با این گزاره موافق بودند: "ما باید در جامعه خود، سخن کسانی را بشنویم که تلاش دارند اسلام را به شیوه ای میانه رو، روادار و مدرن تعبیر کنند." این میزان حمایت تقریبا دو برابر آماری است که شش سال پیش بدست آمد و در گذر سه سال گذشته هم پایداری خوبی داشت. در زمینه این پرسش کلیدی، شکاف مشابهی هم میان نسل های جوان و سال خوره سعودی وجود دارد. در تازه ترین افکارسنجی، تقریبا یک چهارم از هر نسل مردم عربستان با تعبیر نوین از اسلام، موافقت قطعی داشتند و یک چهارم دیگر از هر نسل هم تا حدودی با آن موافق بودند. در زمینه دیگر پرسش ها هم، تفاوت نسلی مورد انتظار، از حیث آماری چندان قابل توجه نبود.

افکار عمومی عربستان هنوز هم از فساد موجود ناخرسند است اما چندان حمایتی هم از اعتراضات نمی شود. 78درصد مردم سعودی ها با این گزاره موافقند که: "خوب است که برخلاف دیگر کشورهای عربی، شاهد اعتراضات گسترده خیابانی علیه فساد نیستیم." این آمار به نسبت سال 2020 رشد قابل ملاحظه ای داشته است. در آن سال 48درصد مردم عربستان تاحدودی با این گزاره موافق بودند که "خوب است که اعتراضات گسترده خیابانی نداریم." در افکارسنجی های قبلی، تقریبا نیمی از مردم عربستان یعنی 54درصد بر این باور بودند که حاکمیت "تلاش اندکی" برای "کاهش فساد در اقتصاد و سیاست" انجام می دهد. نتایج یک نظرسنجی در نوامبر 2018 نشان داد که اکثریتی از مردم عربستان یعنی 63درصد چنین احساسی داشتند که نشان از یک چرخش مثبت در رویکرد مردم در این زمینه دارد. در این دوره چهار ساله، شمار بیشتری از سعودی ها، یعنی 21درصد به نسبت 13درصد پیشین، به این باور رسیده اند که کشور "تلاش زیادی" برای مبارزه با فساد انجام می دهد.

افکار عمومی عربستان می گوید که رابطه با ایران، اهمیت کمی دارد هرچند از شدت این نگرش کاسته شده است. ایران یکی از زمینه هایی است که بر سر آن، تفاوت رویکردی قابل توجهی میان اکثریت سُنی عربستان (90درصد) و اقلیت شیعه آن (حدود 10درصد که بیشتر در استان شرقی این کشور ساکن هستند) مشاهده می شود. برای مثال، در شرایطی که 60 درصد سُنی ها، ایران را به عنوان "یک دشمن" تلقی می کنند، تنها 39درصد شیعیان با این نگرش موافقند. به همین شکل، دو سوم سُنی ها یعنی 68درصد و نیمی از شیعیان عربستان یعنی 54درصد می گویند که ازسرگیری رابطه سیاسی میان عربستان و ایران "تاثیری منفی" بر منطقه خواهد داشت. این پاسخ ها، همچنین به عنوان نماد مخالفت مردمی پنهان با سیاست رسمی کشوری، اهمیت می یابد و به اعتبار یافته های کلی این افکارسنجی می افزاید. با توجه به نتایج نظرسنجی های پیشین در این زمینه، به نظر می رسد که در گذر زمان، همین روند در مجموع ادامه یافته است. در سال 2017 هم، 88درصد مردم عربستان روابط با ایران را کم اهمیت می دانستند و در سال 2022 هم تقریبا 80درصد مردم همین برداشت را داشتند. با این حال شمار کمتری از آنان یعنی 44درصد، در سال 2022 در قیاس با 58درصد سال 2017 می گویند که رابطه با ایران "اصلا اهمیتی ندارد."

این تغییر حساسیت، می تواند از خصومت عمومی کمتر افکار عمومی عربستان نسبت به ایران به عنوان تهدیدی برای موجودیت کشورشان نشان داشته باشد. تعجب آور این که 85درصد مردم عربستان با این گزاره موافقند که: "یک حمله عمده نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران بسیار خطرناک خواهد بود و برای عربستان ایده بدی است." این آمار شامل 48درصدی است که "شدیدا" این گزاره را قبول دارند. برعکس، و به همان اندازه غیرمنتظره، اینکه کمتر از نیمی از مردم عربستان یعنی 43 درصدشان با این گزینه تحریک کننده که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده است، موافقند که: "از آنجا که ایران به بمب هسته ای بسیار نزدیک شده، زمان آن فرا رسیده است که یک کشور عربی هم به سراغ بمب هسته ای برود."

از نگاه افکار عمومی عربستان سعودی، روابط با چین و روسیه اهمیت فزاینده ای می یابد اما رابطه با آمریکا هنوز هم ارزشمند است. 17 درصد مردم عربستان، آمریکا را یک "دوست"، 32 درصدشان آن را یک "شریک امنیتی" یا یک "شریک اقتصادی (33درصد) می بینند. نسبت به چین، نگرش حتی مثبت تری هم وجود دارد البته بیشتر در زمینه روابط اقتصادی: 17 درصدشان چین را یک "دوست"، 11 درصدشان یک "شریک امنیتی" و 62 درصدشان "شریک اقتصادی" می بینند.

اما شگفت آور اینکه در رابطه با روسیه، نگاه بسیار مثبت تری وجود دارد: 20درصد افکار عمومی عربستان، روسیه را یک "دوست"، 34درصد یک "شریک امنیتی" و 41 درصدشان "شریک اقتصادی" می بینند. از این گذشته، تقریبا سه چهارم یعنی 74درصد مردم عربستان در نظرسنجی اخیر دست کم "تاحدودی" با این ادعای جنجالی که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده موافقند که: "بهترین نتیجه در جنگ جاری میان روسیه و اوکراین، پیروزی روسیه و از جمله ضمیمه شدن بخش قابل توجهی از قلمروی اوکراین به روسیه است."

در نوامبر 2022، اکثریتی از مردم عربستان یعنی 56درصد، در پاسخ به این پرسش که "رابطه خوب با آمریکا، چقدر اهمیت دارد؟" بر این باور بودند که اهمیتی ندارد یا چندان اهمیتی ندارد. اما این نتیجه، نسبت به اکتبر سال 2017 که 60درصد مردم عربستان چنین موضعی داشتند، اندکی بهبود را نشان می دهد. میان سال های 2017 تا 2022، مردم عربستان اهمیت بیشتری به رابطه با روسیه داده اند. در افکارسنجی 2017، 62 درصد آنان رابطه با روسیه را تا حدودی بی اهمیت می دانستند. اما این گرایش تقریبا معکوس شده است: در نوامبر 2022، 44 درصدشان رابطه با روسیه را بی اهمیت می دانند و اکثریت شان یعنی 53درصد، این رابطه را تا حدودی مهم می دانند.

رویکرد مردم عربستان درباره مهم بودن یا بی اهمیت بودن روابط با چین در سال 2017 نسبتی تقریبا مساوی داشت یعنی به ترتیب 46درصد در برابر 50درصد. پنج سال بعد اما افکار عمومی عربستان، کمتر نسبت به رابطه با چین رویکرد انتقادی دارد یعنی 60 درصد آنان رابطه با چین را تا حدی مهم می دانند. احساس اهمیت فزاینده روابط با روسیه و چین، با احساس فزاینده قابل اتکا نبودن آمریکا، قرینه است. در نوامبر 2021، 49درصد مردم عربستان، آمریکا را قابل اتکا می دانستند و همین میزان هم مخالف این نگرش بودند. یک سال بعد 61درصد آنان این باور را داشتند که بهتر است کشورشان بیشتر به روسیه و چین توجه کند.

ملاحظه: یافته های این افکارسنجی، از مصاحبه های شخصی با حدود هزار تبعه عربستان در فاصله اکتبر 2017 تا مارس/آوریل 2023 بدست آمده است. گزینش نمونه های نماینده جمعیت کشور، تابع فرایندهای استاندارد احتمال جغرافیایی standard geographic probability procedures است که تقریبا یک حاشیه خطای سه درصدی دارد. این افکارسنجی توسط یک موسسه تجاری منطقه ای کاملا باکیفیت، مجرب و کاملا غیرسیاسی انجام شده و با کنترل های دقیق کیفی همراه بوده است. اطلاعات روش شناختی تکمیلی، شامل پرسشنامه ها و مجموعه داده های این افکارسنجی با تفکیک جمعیت شناختی هم در پلتفرم نظرسنجی موسسه واشنگتن در دسترس است.

منبع: واشنگتن اینستیتیوت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11