ناسیونالیسم امنیتی و پوشش جهانی

دیپلماسی ایرانی: برای اولین‌بار در تاریخ معاصر آلمان، در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۳ (۲۴ خرداد ۱۴۰۲)، دولت این کشور، سند استراتژی امنیت ملی خود را در مراسمی خاص رونمایی کرد.

این سند که در بیش از ۷۵ صفحه به گونه‌ای منسجم به رشته نگارش درآمده است،‌ نگرش آلمانی به امنیت خود، امنیت اروپائی و جهانی را روشن می‌کند. حدود ۱۵ ماه، تدوین این سند به طول انجامیده است. از دسامبر ۲۰۲۱ که قرار بر تدوین و انتشار سند استراتژی امنیت آلمان شد، مباحثات گوناگونی بین نهادهای سیاسی و امنیتی این کشور و همچنین بین سیاستمداران و احزاب درگیر بود و نهایتاً سندی تدوین شده که تعادل دولت ائتلافی آلمان در آن مشخص است. صدراعظم شولز که از حزب سوسیال دمکرات است، مقدمه بسیار کوتاهی بر آن نوشته و مقدمه مفصل‌تری توسط وزیر خارجه که از حزب سبزهاست، بعد از نوشته صدراعظم درج شده است. اهمیت این سند به چیست؟ و چگونه می‌توان انتشار و محتوای آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟ در پاسخ باید به پدیده‌هایی چون «برآمدن تدریجی آلمان به عنوان یک کنشگر امنیتی»، «دائره‌المعارفی نگاه آلمان به امنیت ملی» و «تمرکز بر ماهیت دگرگون شده امنیت اروپائی» پرداخت.

آلمان، عمدتاً سعی داشت به عنوان یک کنشگر اقتصادی و صنعتی در چند دهه گذشته حرکت کند. البته دلایل این کنش‌پردازی اقتصادی را باید در سابقه‌های جنگ‌های جهانی آلمان و محدودیت‌های فضای پرواز امنیتی آن کشور جستجو کرد. و جالب آنکه در سند منتشر شده به نقش آلمان در جنگ دوم اشاره شده است، اما آلمان به مرور و با احتیاط، با طرح مفاهیم و گزاره‌هایی چون «قدرت بیشتر، مسئولیت بیشتر» از لاک کنشگری سنتی خود خارج شده و با دگرگونی‌هایی که در شرایط بین‌المللی رخ داد، هویت‌های نوینی برای خود در عرصه جهانی تعریف کرد. سند استراتژی امنیت ملی آلمان را باید در تداوم و تکامل این نگرش هویت امنیت ملی ارزیابی کرد. جالب آنکه ژاپن، دیگر هم‌سرنوشت آلمان، در جنگ جهانی دوم، نیز چندی پیش دست به انتشار سند استراتژی امنیت ملی خود زد. تدوین و انتشار سند‌های مزبور در دو کشور فوق‌الذکر، خود گویای تحولی در نقش‌های جدید این دو کنشگر در امنیت بین‌المللی است. البته باید تأکید کرد که سند ژاپن و سند آلمان با یکدیگر از نظر پردازش مفاهیم امنیت ملی متفاوت‌اند.

سند استراتژی امنیت ملی آلمان، نگاهی دائره‌المعارفی به مقوله امنیت ملی دارد. امنیت را پدیده‌ای به‌هم پیوسته و گره خورده با زنجیر‌ه‌ای از پدیده‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیک می‌بیند. الحق سند استراتژی امنیت ملی آلمان، در این نگاه به‌هم پیوستگی امنیت، بسیار جامع و گسترده بوده و حرکت در پهنا و افق وسیع ملی، منطقه‌ای و جهانی به‌طور همزمان است. موضوعی نیست که در سیاهه تهدیدات امنیتی از نابرابری اقتصادی و اجتماعی گرفته تا مسائل امنیت هسته‌ای جهانی در این سند نیامده باشد. البته در پشت این نقاب و نگاه جهانی و دائره‌المعارفی، آلمانی دیده می‌شود که امنیت ملی خود را بازسازی کرده و ناسیونالیزم امنیتی خود را به نمایش می‌گذارد.

در کمتر مسأله‌ای، این نگرش امنیتی آلمان در سند فوق‌الذکر، مانند تمرکز اروپایی برجسته است. بسامد مفاهیم و واژه‌های مربوط به امنیت اروپایی در سند استراتژی امنیت ملی آلمان، بیشتر از دیگر واژگان، مفاهیم و داده‌هاست یکی از علت‌های این پدیده، تحول و دگردیسی امنیت اروپایی بعد از حمله روسیه به اوکراین است. بی‌تردید، فوریه ۲۰۲۲ (اسفند ۱۴۰۰) نقطه عطفی است که روسیه با حمله به اوکراین در امنیت اروپایی ایجاد کرد. در سند استراتژی امنیت ملی آلمان، این دگرگونی و دگردیسی، بیش از هر پدیده دیگر، برجسته شده است.

هر چه هست، انتشار سند استراتژی امنیت ملی آلمان، خود نقطه عطفی در تاریخ تحولات امنیت اروپایی، بلکه جهانی است، برآمدن و بپا خواستن بسیار آرام، تدریجی ولی درخور توجه جهانی آلمان در این سند منعکس است و این خود بازتابی از جهان در حال دگرگونی که سند آلمانی مزبور، آن‌را جهان چند قطبی می‌خواند.