برجام یک توافق ناقص، اما کاربردی است

نویسنده: آرون دیوید میلر، از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، نقل قول کردن از پدرش را دوست دارد: «من را با قادر مطلق مقایسه نکنید. من را با گزینه های جایگزین مقایسه کنید.» در یک جهان موازی، این نقل قول یک توصیه خوب برای همه آنهایی است که تاکنون در چالش های سیاسی با انتخاب های دشوار درگیر بوده اند. اما اینجا در جهان ما، قطبی سازی مخرب حاکم است که تقریبا هر موضوعی را به یک بازی اخلاقی تقابل نیروهای خیر در برابر نیروهای شر تبدیل می کند و اغلب گزینه های معقول تر و واقع بینانه را از بین می برد.

برای نمونه، می توان به توافقنامه بازنگری شده هسته ای ایران که به زودی (یا هرگز) منعقد می شود، اشاره کرد. از نظر منتقدان از جمله سناتور جمهوری خواه لیندزی گراهام، توافق انگشت شیطان روی زمین است و یک رژیم شیطانی را قدرتمند و غنی خواهد کرد. از نظر مدافعان مانند سناتور دموکرات کریس مورفی، این توافق ایالات متحده، خاورمیانه و جهان را به مکانی امن تر تبدیل می کند.

بحث درباره توافق همین حالا هم به یک بحث ناخوشایند تبدیل شده و اگر معامله زمانی منعقد شود، مباحثات سمی تر هم خواهند شد. اما باید درباره هر توافق هسته ای جدید پیشنهادی نه بر اساس یک توافق کامل، که بر اساس گزینه جایگزین (نبود توافق) قضاوت کنیم. متاسفانه موضوع هسته ای ایران در واشنگتن مانند هر چیز دیگری در این روزها، یک بحث عمیقا شخصی شده است. راب مالی، فرستاده ایالات متحده که مذاکرات را رهبری می کند، پیشتر مورد حملات شخصی به شدت ناعادلانه قرار گرفته است و این حملات تقریبا به طور قطع تشدید خواهند شد.

در ادامه مباحثات درباره حکمت و کارآمدی، چندین مشاهده سیاسی وجود دارد که هم مخالفان و هم مدافعان برجام باید در نظر بگیرند.

هر توافق جدیدی دارای جنبه های منفی جدی خواهد بود. امید دولت بایدن به دستیابی به یک توافق «طولانی تر و قوی تر» از توافق اولیه حاصل شده در سال 2015 واقع گرایانه نیست و انتظار می رود هر توافق جدیدی کوتاه مدت تر و ضعیف تر از برجام اولیه باشد. دلیلش هم این است که طی چهار سال گذشته پس از خروج دولت ترامپ از توافق، ایران دانش و ظرفیت هسته ای زیادی را جمع آوری کرده است و همچنین، مفاد کلیدی توافق اولیه که غنی سازی اورانیوم و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته را محدود می کردند، در آینده نزدیک منقضی می شوند. به طور خلاصه، از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق در سال 2018، برنامه هسته ای ایران به طور قابل توجهی پیشرفت کرده است.

موسسه علوم و امنیت بین الملل در گزارش ماه سپتامبر خود اعلام کرد: «ایران درس های مهمی از نزدیک شدن به دستیابی به سلاح هسته ای گرفته که از جمله آنها می توان به آزمایش نادیده گرفتن گام های معمولی غنی سازی در دستیابی به غنی سازی 60 درصدی و ساخت و آزمایش تجهیزات برای تغذیه اورانیوم با غنای 20 درصد اشاره کرد.» آژانس بین المللی انرژی اتمی ابراز نگرانی کرده که تصمیم ایران برای توقف راستی آزمایی و نظارت بر برجام، به توانایی آژانس برای تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای این کشور آسیب رسانده است.

یک مساله دیگر این است که بازگشت به برجام امکان دسترسی به دارایی های مسدود شده را برای ایران فراهم می آورد و مهم تر آنکه ایران می تواند نفت خود را در بازار جهانی انرژی با قیمت های متورم بفروشد که به معنای یک درآمد بادآورده قابل توجه خواهد بود. و اگرچه توافق هسته ای 2015 هرگز برای پوشش فعالیت های منطقه ای ایران طراحی نشده بود، این پول می تواند به ایران در گسترش نفوذ منطقه ای کمک کند.

کریم سجادپور، کارشناس مسائل ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی، اینطور استدلال می کند: «ایران شاید 10 فوت قد نداشته باشد، اما قدرت اغلب نسبی است. هیچ کشوری در خاورمیانه ترکیبی از وسعت جغرافیایی، سرمایه انسانی، تاریخ کهن و منابع طبیعی عظیم ایران را ندارد. اما جمهوری اسلامی به جای اینکه از این موقوفات برای تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی جهانی یا برای ارتقای منافع ملی خود استفاده کند، سیاست خارجی خود را بر پایه دو ستون مقابله با آمریکا و اسرائیل بنا کرده است.»

مساله دیگر اینکه برجام قادر به ایجاد زمینه ای برای تغییر در روابط بین ایالات متحده و ایران نبوده و نیست و در بهترین حالت، مجموعه ای ابزاری از ترتیبات برای محدود کردن برنامه هسته ای ایران به منظور جلوگیری از رویارویی نظامی اسرائیل و ایران قلمداد می شود.

اگر جمهوری خواهان برجام 2.0 را دوست ندارند، باید ترامپ را مقصر بدانند نه بایدن را. برجام حاصل شده در سال 2015 یک توافق ناقص، اما کاربردی بود که محدودیت های جدی بر برنامه هسته ای ایران اعمال می کرد و امکان نظارت کامل آژانس را فراهم می آورد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: فارن پالسی / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی