شمشمیر «داموکلس» مقتدی بر سر چارچوب هماهنگی
صف‌کشی خیابانی صدری‌ها با حمله به صحن پارلمان
نویسنده: آرمان سلیمی، کارشناس مسائل عراق
دیپلماسی ایرانی: در فاصله کمتر از 48 ساعت از اقدام غافلگیرکننده چارچوب هماهنگی شیعیان برای معرفی «محمد شیاع السودانی» به عنوان گزینه نخست‌وزیری در 25 جولای (3 مرداد)، مقتدی صدر با صف‌کشی خیابانی، مخالفت صریح خود را با این تصمیم نشان داد. طرفداران جریان صدر، در 27 جولای (5 مرداد) در مخالفت با نخست‌وزیری السودانی، در ابتدا در مقابل منطقه سبز تجمع کردند و در ادامه بدون سخت‌گیری نیروهای امنیتی، وارد منطقه سبز و صحن پارلمان شدند.
طرفداران مقتدی صدر، بعد از اشغال پارلمان با سر دادن شعارهایی رادیکال علیه چارچوب هماهنگی و محمد الشیاع السودانی، برای مدت زمانی چند ساعته در منطقه سبز باقی ماندند. اعتراض خیابانی سازماندهی شده توسط صدری‌ها همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، با واکنش جدی چارچوب هماهنگی شیعیان مواجه شد؛ زیرا اساسا این رخداد بر هم زدن بازی مورد چینش آن‌ها را هدف گرفته بود.
چارچوب هماهنگی پس از اتفاقات 27 جولای، با صدور بیانیه‌ای با دفاع از تصمیم خود برای معرفی السودانی برای نخست‌وزیری، بر لزوم هشیاری و داشتن آمادگی در برابر فتنه‌ها در کشور تاکید کردند. «نوری المالکی» رئیس ائتلاف «دوله القانون»، در مقام بزرگ‌ترین دشمن مقتدی صدر نیز در بیانیه‌ای «ورود تظاهرات‌کنندگان به منطقه سبز را «یک کارشکنی آشکار» خواند و از «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق خواست که از «ریخته شدن خون مردم» جلوگیری کند.»
با نگاه به کنش و واکنش‌های صورت گرفته در پی حمله ورود طرفداران مقتدی صدر به پارلمان، می‌توان از این رخداد به عنوان گرانیگاهی برای تحلیل آینده سیاسی عراق در آینده یاد کرد. در صحنه معادلات سیاسی عراق، این تنها جریان‌های سیاسی و احزاب نیستند که می‌تواند چینش بازی و سیر تحولات را تعیین نمایند، بلکه فراتر از بازیگران رسمی، صف‌کشی‌های خیابانی نیز می‌توانند ابزاری برای تعیین قواعد بازی مطابق خواست خود باشند.
بازگشت به صحنه با تاکتیک «خیابان» و تمرکز بر دوگانه‌سازی مفسدان و مبارزه با فساد
سید مقتدی صدر، مرد شگفتانه‌ها و سیاست‌مدار کلیدی این روزهای عراق، پس از قریب به 47 روز از تصمیم ناگهانی برای استعفای دسته‌جمعی 73 نماینده پارلمان حاضر در رکاب خود، به نظر می‌رسد بار دیگر با توسل به تاکتیک خیابان بازگشت به عرصه را بر همه‌گان اعلام کرده است. رهبر جریان صدر عراق در شبانگاه 27 جولای، پس از ورود معترضان به پارلمان توئیتی دستوری را خطاب به معترضان منتشر کرد تا بازگشت خود را به صحنه مجددا اعلام نماید.
او در صفحه توئیتر خود نوشت: «فاسدان را به وحشت انداختید»؛ «دو رکعت نماز بخوانید و سالم به خانه‌هایتان بازگردید»؛ «قیامِ محرم الحرام، قیامِ اصلاح و مخالفت با ستم و فساد است». به دنبال انتشار این رشته توئیت‌ها، معترضان و طرفداران مقتدی صدر نیز منطقه سبز را ترک کردند تا نشان دهند که اساس برنامه‌ریزی برای ورود به پارلمان و خروج از آن از سوی چه کسی صورت گرفته است.
در تحلیل محتوای توئیت مقتدی صدر اساسا می‌توان دو محور اساسی را مورد خوانش قرار داد. اول این‌که مقتدی به صورت نمادین با هدف گرفتن اشغال پارلمان، به تمامی مخالفان‌اش این مساله را گوش‌زد کرد که او توانایی زدن زیر میز و بر هم ریختن تمامی معادلات چینش شده از سوی چارچوب هماهنگی شیعیان را دارد. به عبارت شفاف‌تر، او این سیگنال را مخابره کرد که با وجود استعفای جریان متبوع‌اش از پارلمان و با وجود داشتن ابتکار عمل چارچوب هماهنگی برای تشکیل دولت، همچنان او کاراکتر اصلی صحنه معادلات سیاسی آتی عراق بوده و با حمله به منطقه الخضراء نشان داد که مخالف نخست‌وزیر محمد الشیاع السودانی است.
در سطح دوم، مقتدی به صورت نمادین به استراتژی سابق خود یعنی ایفای نقش اپوزیسیون در شمایل مبارزه با فساد و مفسدان بازگشته است. او در توئیت‌اش، از کلیدواژه‌های فاسدان، قیام و مخالفت با ستم و فساد بهره می‌گیرد. این اصطلاحات به وضوح نماد دوگانه‌سازی میان «خودِ پاک‌دست» و دیگریِ «فاسد» است. مقتدی چنین بازنمایی می‌کند که جریان رقیب او یعنی چارچوب هماهنگی شیعیان فاسد بوده و در جبهه ستم‌کاران قرار دارند؛ در مقابل، او و طرفداران‌اش در جبهه بر حق تاریخ یعنی مبارزه با فساد و ستم هستند. هر چند این تاکتیک در گذشته نیز همواره از سوی مقتدی مورد استفاده قرار گرفته اما واقعیت امر این است که در وضعیت جاری اهمیتی بسیار بیشتر از یک منازعه رسانه‌ای یا کلامی دارد؛ چرا که می‌تواند ماهیت رقابت جدید صدر با چارچوب هماهنگی شیعیان را نمایان سازد.
مقتدی و عدم تحمل انزوای سیاسی
در روزهای بعد از اعلام نتایج انتخابات 10 اکتبر 2021 (18 مهر 1400) برای اولین بار خواهان تشکیل دولت به رهبری جریان مطبوع خود شد. هر چند در انتخابات‌های گذشته نیز جریان صدر پایگاه رای قابل توجهی داشت اما راهبرد همیشه‌گی او پذیرش نقش اپوزیسیون حکومت بود اما در وضعیت جدید رهبر جریان صدر، با دو حزب دموکرات کردستان عراق و ائتلاف السیاده (حاکمیت) متشکل از ائتلاف‌های «التقدم» به رهبری محمد الحلبوسی و «العزم» به رهبری «خمیس الخنجر»، با تشکیل ائتلاف «نجات میهن» از عزم جدی خود برای تشکیل کابینه رونمایی کرد.
با این وجود، بر خلاف تمامی تصورات، بعد از 8 ماه حضور فعال در صحنه، به‌ناگاه مقتدی بدون بازگشت به اراده متحدان کرد و سنی‌اش، در 9 ژوئن 2022 (19 خرداد 1401) در یک اظهارات تلویزیونی ضبط شده استعفای دسته‌جمعی نمایندگان حاضر در ائتلاف تحت رهبری خود ار اعلام کرد. با جایگزین شدن 64 نماینده از 73 نماینده مستعفی جریان صدر که در نشست 23 ژوئن 2022 (2 خرداد 1401) پارلمان عراق نیز دیگر خروج صدری‌های از صحنه به امر واقع تبدیل شد. در چنین فضایی آینده سیاسی صدر به مساله‌ای مهم برای ناظران سیاسی تبدیل شد؛ این‌که او از استعفا به عنوان ابزاری برای بازگشت قدرت‌مندتر به صحنه بهره می‌گیرد یا قصد دارد عزلت‌گزینی و ادامه پیشرفت در مدارج حوزوی را برگزیند؟
در پاسخ به این دوراهی، با اندک شناختی از ابعاد روانشناختی مقتدی صدر به وضوح قابل پیش‌بینی بود که او تاب پذیرش انزوا، عزلت‌نشینی و به حاشیه‌رفتن را نداشته و ندارد. در واقع، مقتدی مرد سکوت و فراموش شدن در صحنه نیست. در ضمیر ناخودآگاه خود او، در کانون توجهات بودن، مرد نخست بودن، مورد تکریم بودن و حضور در مقام رهبر شماره یک صحنه سیاسی و مذهبی عراق نقش بسته است. شخصیت «نمایشی» و «خودشیفته» مقتدی به آسانی این مساله را قابل پیش‌بینی کرده بود که او در آینده نزدیک به صحنه بازخواهد گشت اما تنها یک رخداد کافی بود که این موضوع بُعد اجریی به خود بگیرد. این رخداد نیز بدون تردید، اقدام «چارچوب هماهنگی» برای نامزد کردن محمد شیاع السودانی وزیر سابق کار و امور اجتماعی برای تصدی بر منصب نخست‌وزیر عراق بود.
زهر چشم‌گرفتن از چارچوب هماهنگی و بر هم‌زدن معادلات آتی تشکیل دولت
در پرداختن به اهداف مقتدی صدر از ترغیب طرفدران‌اش برای ورود به صحن علنی پارلمان، علاوه بر موضوع «بازگشت به صحنه معادلات»، توجه به این مساله ضروری است که او با این اقدام از یک سو، از چارچوب هماهنگی شیعیان زهر چشم گرفت و از سوی دیگر، نشان داد که برای برهم زدن تصمیمات مورد اتخاذ چارچوب هماهنگی شیعیان در روزها و ماههای آتی، از آمادگی کامل برخوردار است.
در مقطع کنونی به وضوح می‌توان پیش‌بینی کرد که در صورت عدم اهتمام ویژه و اتخاذ یک راهبرد عملی خاص از سوی چارچوب هماهنگی شیعیان برای تشکیل کابینه جدید حکومت، به طور حتم فشارها و تکرار اقدامات مشابه در حمله به منطقه سبز از سوی طرفداران جریان صدر، بیش از بیش افزایش پیدا خواهد کرد./آرمان امروز
نظر شما :