ایران بین توافق هسته ای و همسایگان ناآرام

نویسنده: حسن فحص

دیپلماسی ایرانی: نظام ایران در محاسبات سود و زیان خود تاکید می کند از خطوط قرمزی که در مذاکرات وین برای احیای برجام ترسیم کرده کوتاه نخواهد آمد و اگر قرار باشد این خطوط نقض شود، دیگر مذاکره بی معناست. ایران همچنین عبور به دوره پس از توافق و مشخصا حرکت در مسیر مذاکرات دوجانبه بین ایران و آمریکا را به تصمیم سیاسی واشنگتن ارتباط می دهد. اما نامه ای که نمایندگان تندروی مجلس ایران به رئیس جمهور ابراهیم رئیسی درباره مذاکرات هسته ای فرستادند نشان می دهد دو دستگی شدیدی در داخل نظام بر سر روند مذاکرات وجود دارد.

هرچند برخی شواهد نشان می داد ممکن است دوطرف آمریکایی و ایرانی، اصل بازگشت متقابل را برای عملی کردن گام هایی که در خصوص آنها تفاهم می شود بپذیرند ولی با توجه به شروطی که ایران گذاشته، به نظر می رسد طرف ایرانی به روشنی منظور رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران در کنفرانس دوحه را متوجه نشده است که از موافقت واشنگتن با جدا بودن مذاکرات هسته ای از نفوذ منطقه ای ایران سخن گفت. منظور رابرت مالی این بود که مذاکرات وین فقط به برطرف کردن نگرانی ها درباره جاه طلبی های هسته ای ایران و توقف روند صعودی غنی سازی اورانیوم و نزدیک شدن ایران به آستانه ساخت سلاح هسته ای مربوط می شود ولی تهران این سخنان را نشانه وجود راهی به سوی مجبور کردن واشنگتن به پذیرفتن خواسته ها و خطوط قرمز خود تلقی کرد. مقامات ایرانی متوجه نبودند که پافشاری بر شرط لغو تحریم های سپاه پاسداران به عنوان شرط احیای برجام، در میز مذاکرات وین مطرح نخواهد بود چرا که این تحریم ها ارتباطی با برنامه هسته ای ایران ندارد و اساسا بخاطر نقش و نفوذ منطقه ای سپاه پاسداران است.

هرچند تحولاتی در سطح بین المللی و منطقه ای وجود دارد که تهران آن را به نفع خود می داند ولی پیامدهای سریع این تحولات به گونه ای است که اگر تهران از این فرصت تاریخی برای خروج از فشار تحریم ها و بازگشت به جامعه بین المللی استفاده نکند، امکان دارد امتیازاتی را که تاکنون در مذاکرات هسته ای یا درباره نقش و نفوذ منطقه ای خود به دست آورده است، از دست بدهد.

تعهد آمریکا به روسیه در خصوص تاثیر نگذاشتن تحریم ها علیه روسیه بر همکاری روسیه با ایران در زمینه اجرای برجام، تعهدی مشروط است و نظام ایران را در برابر دو راهی حفظ روابط نزدیک خود با روسیه – که در سطح راهبردی نیست – و حرکت به سمت دستیابی به تفاهم با واشنگتن و تروئیکای اروپایی برای احیای توافق هسته ای و لغو تحریم ها بدون مشارکت روسیه قرار داده است. در هر دو صورت، تهران با احتمال هدف قرار گرفتن نفوذ منطقه ای اش از سوی روسیه و قمار بر سر آینده ثبات داخلی و بهبود اقتصادی خود رو به رو خواهد شد که به موضع آمریکا در خصوص تحریم ها بستگی دارد.

خارج کردن پرونده نفوذ منطقه ای ایران از میز مذاکرات با واشنگتن موجب شد مهار این نفوذ، دیگر خواسته آمریکا نباشد. به این ترتیب ایران برای کاهش میزان تنش با کشورهای پیرامون خود که دست به حرکتی سریع برای ساماندهی برگه های خود و آماده شدن برای رویارویی مرحله پس از توافق هسته ای با ایران زده اند، باید مسئله نفوذ منطقه ای خود را با آنان حل کند.

جنجال ایران در خصوص شکست نشست های دوجانبه و چند جانبه منطقه ای در خاورمیانه از جمله نشست های شرم  الشیخ و نقب، با موضع عملی ایران در برخورد با بحران های منطقه ای همخوانی ندارد و نشانه بارز آن، تحولات اخیر یمن به ویژه کوتاه آمدن حوثی ها و پذیرفتن ابتکار ائتلاف عربی برای برقراری آتش بس است که بدون موافقت تهران امکان پذیر نبود. علاوه بر این، به نظر می رسد تهران تلاش می کند راهی برای جان بخشیدن به مذاکراتش با عربستان سعودی و بهره برداری از تحولات یمن برای تسهیل برپایی دور پنجم مذاکرات با ریاض پیدا کند. 

در شرایطی که اوضاع پاکستان به هم ریخته است و نشانه هایی از گفتگوی روسیه و ترکیه بدون حضور تهران درباره آینده حضور ترکیه در سوریه مشاهده می شود و کشورهای عربی و اسرائیل نیز به سمت بهبود روابط پیش می روند، سئوال این است که آیا تهران خواهد توانست از فرصتی تاریخی که در مقابلش قرار دارد استفاده کند و به بحران خود با کشورهای پیرامونی که به زیان تهران به پیش می رود پایان دهد یا این که در برابر فشار تندروهای داخلی برای متوقف کردن هر گونه گفت وگو چه با جامعه بین المللی چه با کشورهای منطقه ای، تسلیم خواهد شد؟

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11