خطر فاجعه هسته ای در یک قدمی اوکراین

نویسنده: بنت رامبرگ، دیپلمات سابق وزارت امور خارجه ایالات متحده و نویسنده کتاب "نیروگاه‌های هسته‌ای به عنوان سلاح برای دشمن است" 

دیپلماسی ایرانی: از میان تمام خطرات آشکار جنگ، یکی از گسترده ترین آنها در مناقشه کنونی روسیه و اوکراین به طرز تاسف باری نادیده گرفته شده است. حتی اگر فرماندهان برای جلوگیری از حمله به 15 رآکتور انرژی هسته‌ای اوکراین تلاش کنند، این ممکن است برای جلوگیری از یک فاجعه کافی نباشد. بسیج نظامی گسترده روسیه در مرز اوکراین دارای سوابق تاریخی تلخ است. اما در صورتی که کرملین ماشه را فشار دهد، با خطری مواجه خواهد شد که هیچ ارتش متجاوزی تاکنون با آن مواجه نشده است: 15 رآکتور انرژی هسته‌ای که تقریباً 50 درصد انرژی مورد نیاز اوکراین را در چهار سایت تولید می‌کنند. 

راکتورها یک شبح دلهره آور را ارائه می دهند. در صورت ضربه خوردن، این تاسیسات می توانند به طور موثر به مین های رادیولوژیکی تبدیل شوند و روسیه خود قربانی زباله های رادیواکتیو خواهد بود. با توجه به آسیب پذیری راکتورهای هسته ای اوکراین و ویرانی های انسانی و زیست محیطی که در صورت آسیب رساندن به آنها در پی خواهد داشت، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه باید دوباره به این فکر کند که آیا اوکراین ارزش جنگ را دارد یا خیر. 

نیروگاه‌ها اهداف رایج در درگیری‌های مدرن هستند، زیرا از بین بردن آنها توانایی یک کشور برای ادامه جنگ را مهار می‌کند. اما راکتورهای هسته ای مانند دیگر منابع انرژی نیستند. آنها حاوی مقادیر زیادی مواد رادیواکتیو هستند که می توانند به روش های مختلف آزاد شوند. برای مثال، بمباران هوایی یا آتش توپخانه می تواند ساختمان مهار راکتور را بشکند یا خطوط حیاتی خنک کننده را که هسته آن را ثابت نگه می دارد، از بین ببرد. اگر یک هسته راکتور ذوب شود، گازهای انفجاری یا آروغ زدن زباله های رادیواکتیو از ساختار محفظه خارج می شود. پساب ها به محض ورود به جو، در طول هزاران مایل ته نشین می شوند و نور را به عناصر رادیواکتیو بسیار سمی در مناظر شهری و روستایی می ریزند و سوخت هسته‌ای مصرف‌شده در صورت آتش زدن استخرهای ذخیره‌سازی می‌تواند باعث ویرانی بیشتر شود. 

مجمع چرنوبیل سازمان ملل تخمین زد که حادثه اوکراین در سال 1986 باعث مرگ بیش از 5 هزار نفر در طی 50 سال خواهد شد، اگرچه برخی گروه‌های زیست‌محیطی فکر می‌کنند که این رقم به شدت از تلفات احتمالی کمتر اعلام شده است. در واقع، هزاران سرطان تیروئید در سال‌های پس از این حادثه پدیدار شدند. در بحبوحه یک بیماری همه گیر که میلیون ها نفر را کشته، تلفات راکتورهای هسته ای ممکن است بی اهمیت به نظر برسد. اما این یک برداشت نادرست از خطر پیش رو خواهد بود. 

برای کاهش جذب تشعشعاتی که پس از چرنوبیل روی زمین نشست، مقامات شوروی مجبور شدند صدها هزار نفر را جابه جا کنند و بخش‌های زیادی از زمین‌های کشاورزی و جنگل‌ها را از تولید برای دهه‌ها حذف کنند. در داخل و اطراف راکتور، 600 هزار "تحلیل کننده" برای پاکسازی سایت مستقر شدند. مهندسان یک "تابوت" غول پیکر را بر فراز ساختمان راکتور ساختند تا از انتشارات بیشتر جلوگیری کند. میلیون‌ها نفر دچار آسیب‌های روانی شدند و حدود هفت میلیون نفر غرامت اجتماعی دریافت کردند. در نهایت، خسارات اقتصادی به صدها میلیارد دلار رسید. 

ژاپن هنوز در حال شمارش صدها میلیارد هزینه ای است که فاجعه فوکوشیما در سال 2011 بر آنها تحمیل شد و آن حادثه تنها یک دهم تشعشعات چرنوبیل را عمدتاً در اقیانوس منتشر کرد. 

پس از خاموش شدن جنگ، اوکراین با اثرات طولانی مدتی که از هر حادثه هسته ای به وجود می آید، گرفتار خواهد شد و همانطور که چرنوبیل نشان داد، انتشار تشعشعات، مرزهای ملی را رعایت نمی کند و نزدیکی روسیه آن را به غرق ذخایر آئروسل های رادیواکتیو تبدیل خواهد کرد. 

با توجه به میراث چرنوبیل، ممکن است تصور شود که روسیه از حمله به رآکتورهای فعال اجتناب خواهد کرد و اجتناب در واقع هنجار تاریخی است اما یادمان نرفته است که اسرائیل به نیروگاه‌های تسلیحات هسته‌ای مشکوک در سوریه و عراق حمله کرده و عراق نیز دو رآکتور را در ایران، در طول جنگ دهه 1980 بمباران کرد. 

مواردی نیز وجود داشته که حملات به نیروگاه‌های هسته‌ای در حال کار در نظر گرفته شده است: صربستان در اوایل جنگ بالکان حمله‌ای به نیروگاه هسته‌ای کرشکو اسلوونی را مورد بررسی قرار داد و آذربایجان به فکر حمله به نیروگاه متسامور ارمنستان در جنگ 2020 بود. 

همچنین موارد دیگری نیز وجود دارد که فقط شانس از یک فاجعه بزرگ جلوگیری کرد؛ مانند حملات ناموفق اسکاد عراق به رآکتور تسلیحاتی دیمونا در اسرائیل در طول جنگ خلیج فارس و حمله ایالات متحده به یک رآکتور تحقیقاتی کوچک در مرکز تحقیقات هسته‌ای توویثه عراق در خارج از بغداد در طول همان درگیری. 

نگرانی اوکراین در مورد آسیب پذیری هسته ای خود در سال 2014 زمانی که روسیه به کریمه حمله کرد، افزایش یافت. با نگرانی از اینکه درگیری بیشتر می‌تواند منجر به حمله به راکتور شود، از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اجلاس امنیت هسته‌ای درخواست کرد تا به تقویت دفاعی آن کمک کنند اما خوب می دانیم که متأسفانه هیچ دفاعی وجود ندارد تا بتواند در برابر بمباران روسیه مقاومت کند. آیا برخورد رآکتور روی پلی بسیار دورتر از آن است که پوتین از آن عبور کند؟ 

رفتار رزمی روسیه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باعث نگرانی است. در جنگ‌های افغانستان، چچن و سوریه، نیروهای روسیه بدون توجه به مرزهای همجوار عمل کردند. 

در جنگ همه چیز قابل کنترل نیست؛ نمونه بارز آن بمباران سد الطبقه تحت کنترل داعش در سوریه در 26 مارس 2017 بود. این سد که 18 طبقه ارتفاع دارد و مخزنی به طول 25 مایل بر رودخانه فرات را مهار می کند، می توانست ده ها هزار انسان بی گناه را در پایین دست غرق کند. با این حال، با نقض دستورات سختگیرانه و بین المللی و دور زدن پادمان ها، هواپیماهای آمریکایی به آن حمله کردند. 

برای کرملین، درس باید روشن باشد؛ حمله به اوکراین خطر یک فاجعه رادیولوژیکی را به همراه دارد که نه تنها کشور میزبان بلکه خود روسیه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد؛ چراکه جنگ پیش رو، شایسته چنین قماری نیست. 

منبع: پراجکت سیندیکیت / ترجمه: سید رحمان موسوی، عضو انجمن مطالعات سازمان ملل متحد و کارشناس ارشد مسائل سیاست خارجی