تلاش برای جلوگیری از یک مناقشه بزرگ جهانی

دیپلماسی ایرانی: اعلام این خبر که جو بایدن و شی جین پینگ تا پیش از پایان سال جاری میلادی با یکدیگر به ‌صورت مجازی نشست خواهند داشت، این چشم انداز را ایجاد کرده که پکن و واشنگتن می‌‌توانند تلاش برای جلوگیری از تبدیل رقابت آمریکا و چین به یک مناقشه کامل را آغاز کنند.

وب سایت اندیشکده آمریکایی بروکینگز در یادداشتی نوشت: علی رغم اینکه بایدن در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأکید کرد «آمریکا به دنبال جنگ سرد جدید یا ایجاد جهانی تقسیم شده به بلوک‌های مختلف نیست» و شی جین پینگ نیز از حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و همکاری حمایت کرده، اما رقابت دو کشور بیش از پیش تشدید شده است. مسیر روابط آمریکا و چین به‌طور کلی و در هند و اقیانوسیه به‌طور خاص، بسیار نگران کننده است. از همین‌رو، رهبری عقلانی از سوی واشنگتن، پکن و دیگر قدرت‌های منطقه برای جلوگیری از حرکت به سمت تشدید درگیری‌ها ضروری خواهد بود.

دولت بایدن پیشنهاد کرده است ایالات متحده به موازات رقابت با چین به دنبال همکاری در زمینه‌های مورد علاقه مشترک طرفین باشد؛ اما پکن چنین درخواستی را رد کرده و معتقد است واشنگتن نباید منتظر همکاری چین در موضوعاتی مانند تغییرات آب و هوایی باشد، مادامی که سیاست‌های چین را در جاهای دیگر به چالش می‌کشد. رهبران چین همچنین اعلام کرده‌اند «توپ در زمین ایالات متحده است» تا «سیاست‌های غلط» خود را اصلاح کند. از همین رو اخیرا بسته‌ای پیشنهادی ارائه کرده اندکه در آن آمریکا در مقابل درخواست همکاری در مسائل جهانی مانند تغییرات آب‌وهوایی، باید از انتقاد از سیستم داخلی چین و سیاست‌های آن در قبال هنگ‌کنگ، سین‌کیانگ، تبت و تایوان خودداری کند.

با اینکه نه آمریکا و نه چین تمایلی ندارند که رقابت میان آن‌ها به سمت خصومت میل کند و در عین اصرار بر منافع خود، بر مسیرهای مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات تأکید دارند، اما با این وجود، زمینه‌های ایجاد تنش میان طرفین بسیار گسترده هستند. همچنانکه نارضایتی از سیاست خارجی چین در میان متحدان آمریکا در حوزه اقیانوس هند و آرام گسترش یافته و تشکیل پیمان‌های کوآد و آکوس از نشانه‌های آن است.

از سوی دیگر برخی دولت‌های منطقه‌ای مانند مالزی و اندونزی و هم‌چنین اعضای آسه‌آن، نگرانی خود را در خصوص گسترش رقابت امنیتی و تسلیحاتی آمریکا و چین ابراز داشته‌اند.

البته به رغم تهدیدات دیپلماسی گرگ جنگجوی چین و مواضع تهاجمی این کشور در این مناطق و همچنین دریاهای شرقی و جنوبی چین نباید درباره ظرفیت تهاجمی چین نسبت به آمریکا و متحدان آن اغراق کرد تا به بیشتر شدن تنش‌ها دامن زده نشود.

در مجموع، افزایش زرادخانه هسته‌ای چین در کنار برنامه هسته‌ای کره شمالی و زیردریایی‌های هسته‌ای استرالیا، برنامه‌های عدم اشاعه را در منطقه تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

علیرغم اعتراضات پکن در مورد خطرات احتمالی پیمان آکوس، مسابقه تسلیحات هسته ای در حال حاضر در منطقه در حال انجام است. چنانکه کره شمالی به ساخت برنامه هسته ای و موشکی خود ادامه می‌دهد و چین به سرعت زرادخانه هسته ای خود و قابلیت‌های استراتژیک خود را گسترش می‌دهد. این در حالی است که یک نقشه راه قابل اجرا برای خلع سلاح هسته ای کره شمالی یا اتخاذ اقدامات کنترل تسلیحاتی برای کاهش خطرات جنگ هسته ای تنها با همکاری واشنگتن و پکن امکان پذیر است.

با نگاهی به وضعیت پرتنش روابط کنونی چین و آمریکا، به نظر می‌رسد بسترهای بدتر شدن روابط دو طرف فراهم است. تا زمانی‌که واشنگتن و پکن برای حفظ روابط خود ارزش کمی قائل هستند، طبیعتاً فضای دیپلماسی برای مدیریت چالش‌های دوجانبه و جهانی نیز کاهش می‌یابد. در حالی که هیچ چشم اندازی برای معکوس کردن این روند وجود ندارد، اقدام همه قدرت‌های منطقه برای اطمینان از این که جهان به سمت درگیری دو قدرت بزرگ حرکت نمی‌کند امری ضروری است. دیدار اخیر جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا و یانگ جیچی، دیپلمات ارشد چین نیز بسیار دلگرم کننده بود؛ اما برای محکم شدن زمینه‌های یک رقابت مسئولانه اقدامات دیگری نیز مورد نیاز است.

نخست، پکن باید ذهنیت روابط کاملا هماهنگ با واشنگتن را کنار بگذارد. همچنانکه آمریکا و چین در دهه‌های گذشته نیز تلاش کردند به رغم وجود اختلافات در برخی حوزه‌ها با یکدیگر روابط سازنده داشته باشند.

دوم، واشنگتن باید به دنبال یک رابطه چندوجهی با چین باشد: رقابت سالم با پکن و در صورت لزوم مقابله با رفتار تهاجمی آن در کنار پیگیری مذاکرات با حسن نیت در حوزه‌هایی مانند تجارت و کنترل تسلیحات که دو طرف دارای ترکیبی از منافع متضاد و همگرا هستند. ایجاد چارچوب‌های لازم برای رقابت و همزیستی مسالمت آمیز در سال‌های آینده، به تلاش‌های زیاد دیپلمات‌های هر دو طرف نیاز خواهد داشت. این امر نه تنها مستلزم ایجاد یک چارچوب کاری گسترده برای پیشبرد روابط است، بلکه نیازمند شناسایی زمینه‌ها و حوزه‌های تنش زایی است که فقدان قوانین و هنجارها در آن‌ها می‌تواند خطر تشدید شکاف‌ها را دوچندان کند.

و در آخر، قدرت‌های منطقه ای می‌توانند با توجه به نیازهای منطقه ای در پیشبرد ابتکارات چند جانبه برای ایجاد صلح در همسایگی خود، نقشی اساسی ایفا کنند. در حالی که ممکن است پکن و واشنگتن با توجه به شرایط فعلی روابط خود، از پذیرش پیشنهادات یکدیگر اکراه داشته باشند، اما احتمالا از ابتکارات همکاری جویانه طرف‌های ثالث استقبال کنند./شورای راهبردی روابط خارجی