بازگشت به برجام؟

دیپلماسی ایرانی: حالا رئیسان قوای مجریه و مقننه بر لزوم رفع تحریم‌ها تأکید می‌کنند. نامزد کرسی وزارت امور خارجه دولت سیزدهم نیز می‌گوید: «مذاکره با آمریکا هرگز تابو نبوده است. ده‌ها ملاقات وزیران امور خارجه دو کشور (ایران و آمریکا) در برجام و سه دوره مذاکره در بغداد که من هم در آن حضور داشتم از آن جمله است.» حسین امیر عبداللهیان تصریح می‌کند «مشکل مذاکره نیست، بلکه رفتار قلدرمأبانه و بدعهدی‌های مکرر آمریکاست.» نماینده اتحادیه اروپا در امور مذاکرات هسته‌ای نیز از آغاز دور هفتم گفت‌وگوهای وین در سپتامبر آینده خبر داده است. 

«انریکه مورا» که به نمایندگی از اتحادیه اروپا در مراسم تحلیف ریاست جمهوری «ابراهیم رئیسی» در تهران حضور یافت، جدا از برنامه تشریفاتی‌اش، در دیدارهای خود با مقام‌های ایرانی، چه گفت و چه شنید که از خروج گفت‌وگوهای وین از انجماد در ماه میلادی آینده خبر داد؟ آیا توافق برای از سرگیری گفت‌‌و‌گوهای برجامی میان تهران و گروه۴+۱ به دست آمده است؟ در این صورت شدت و حدود انعطاف هر یک از طرف‌ها برای بازگشت به میز گفت‌وگوها چه میزان است؟ آیا طرح تازه‌ای برای احیای برجام و مطابق با سلیقه دولتمردان کنونی ایران در دست اجراست؟ این طرح چیست و چه میزان امید برای بازگشت به برجام و به تبع آن خلاصی از بحران تحریم‌ها را سبب خواهد بود؟ در حالی که با نتیجه انتخابات خرداد ماه گذشته، ناظران، آینده برجام را مأیوسانه پیش بینی کرده بودند. 

کارنامه شش دور گفت‌وگوهای فشرده دولت دوازدهم  در وین با نارضایتی مجلس، شورای عالی امنیت ملی و رویکرد تیم هم‌سو با منتخب ریاست دولت سیزدهم روبه‌رو شد. به عقیده مخالفان برجام در تهران، نتایج گفت‌وگوها با خواست‌ها و شروط طرف ایرانی  فاصله داشت و از این رو نمی‌توانست مورد قبول قرار گیرد. اگرچه به روشنی گفته نشد که شروط تهران چه مواردی را در بر می‌گرفت و می‌گیرد اما تعهد دولت «جو بایدن» در تضمین توافق برجام از سوی دولت‌های آینده ایالات متحده، لغو تمامی تحریم‌ها و حفظ آخرین دستاوردهای هسته‌ای، سه بخش اصلی شروطی است که تهران عدم تحقق آن را مانع احیای برجام خوانده است. این درحالی است که طرف‌های غربی  و به ویژه واشنگتن تاکنون هیچ انعطافی را در این باره از خود بروز نداده و برخلاف گذشته، اکنون خواست خود را برای بازگشت تهران به میز گفت‌وگوها با تهدیدهای لفظی درآمیخته‌اند.  

ابراهیم رئیسی و محمد باقر قالیباف در هیئت ریاست مجلس شورای اسلامی در پی ایجاد بن بست در دور ششم گفت‌و‌گوهای وین، دولت دوازدهم را بابت اصرار برای ادامه گفت‌وگوهای برجامی شماتت کردند. این طیف از مخالفان برجام و منتقدان دولت «حسن روحانی» موضوع تحریم‌ها را مسئله‌ای فرع بر مشکل ناکارآمدی مدیریت اجرایی می‌خواندند اما طولی نینجامیده که آنان بر لزوم رفع تحریم‌ها تأکید می‌کنند. به‌عبارت روشن، وقتی از ضرورت رفع تحریم‌ها آن‌هم از سوی اصلی‌ترین منتقدان برجام سخن به میان می‌آید، معنایی جز تمایل بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی به عنوان بستر واقعی تحقق این منظور نیست.  

بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی  در دولت سیزدهم، حائز چند نکته اساسی است: نخست؛ ادامه گفت‌وگوها از سوی دستگاه دیپلماسی دولت یا واگذاری مدیریت آن به شورای عالی امنیت ملی. دوم؛ الگوی متفاوتی که گفت‌وگو کنندگان دور آینده بر اساس مطالبات تهران آن را در دستور کار دارند. سوم؛ ترکیب تیم گفت‌وگو کننده‌ای که قادر باشد الگوی اقتداری را که ابراهیم رئیسی در جریان رقابت‌های انتخاباتی خود برای ادامه گفت‌وگوهای برجامی وعده داد، محقق کند. چهارم؛ ارائه ایده قدرتمندی که از یک‌سو بر اساس مطالبات تهران باشد، از سوی دیگر قادر به قبولاندن آن به طرف‌های خود در وین شود.  

انجماد در وضع برجام، به معنای خسارت‌های افزوده به اقتصاد کشور با پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن است. طرف‌های اروپایی  برجام که اکنون برخلاف گذشته در ائتلاف با واشنگتن قرار دارند، ادامه انجماد کنونی در برجام را فرصتی برای افزودن فشارها به تهران در کاهش هرچه بیشتر خواست‌هایش تلقی می‌کنند. استمرار وضع کنونی اما برای تهران به معنای افزایش خسارت‌هایی است که تحریم‌ها تحمیل کرده است و می‌کند. 

حضور انریکه مورا در تهران به رغم مخالفت‌های گسترده‌ای که با آن از سوی مخالفان برجام صورت گرفت، می‌تواند به مفهوم  گفت‌وگوهایی برای سنجش میزان انعطاف پذیری هر یک از طرف‌ها از یکدیگر و یا اتمام حجت متقابل برای شروط بازگشت به گفت‌وگوهای وین باشد.  

سخنان اخیر رئیسان دولت و مجلس ایران به همراه آنچه نامزد کرسی وزارت امور خارجه دولت سیزدهم و نماینده اتحادیه اروپا در امور مذاکرات هسته‌ای ابراز داشته‌اند، نشان روشنی از توافق عمومی برای بازگشت به برجام است.

البته نه از آنچه انریکه مورا در تهران گفت و شنید و نه از نقشه تهران برای بازگشت به گفت‌و‌گوهای وین و مختصات عملیاتی آن اخبار روشنی در اختیار نیست. مهم‌ترین اتفاق این است که برجام، همچنان به عنوان مهم‌ترین موضوع در دستور کار  قرار دارد؛ اگرچه مخالفان داخلی و خارجی آن فعلا در این باره سکوت کرده‌اند.