آنکارا روابط منطقه‌ای‌اش را احیا می کند

نویسنده: سعید رمضانی، کارشناس مسائل خاورمیانه 

دیپلماسی ایرانی:

مقدمه

در چند هفته گذشته، اخباری منتشر شده که ترکیه در حال عادی سازی روابطش با کشورهایی است که با آنها مشکل داشته است. اخیرا ترکیه از وزیر انرژی اسرائیل برای مجمع دیپلماسی آنتالیا دعوت کرده است. این اولین سفر یک مقام رسمی اسرائیل به ترکیه از سال 2018 است. در آن زمان رجب طیب اردوغان اسرائیل را به دلیل رفتار نامناسب و خشن با معترضان شناسایی بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل توسط امریکا مورد انتقاد شدید قرار داد. 

همچنین اخیرا وزیر امور خارجه ترکیه با وزیر امور خارجه امارات تماس تلفنی داشته و این اولین تماس رسمی دو کشور از 2016 است. از طرف دیگر اخباری در خصوص عادی سازی روابط ترکیه با عربستان و مصر نیز منتشر شده است. بعد از سرنگونی محمد مرسی در 2013 و حمایت ترکیه از اخوان المسلیمن در مصر و رقابت اخیر دو کشور در لیبی روابط دو کشور قطع شده بود. بر همین اساس به نظر می رسد با این شرایط نظم منطقه در حال تغییر است که در این یادداشت به تفسیر ان می پردازیم. 

عوامل بین المللی و منطقه ای 

به نظر می رسد تحولات جهانی و منطقه ای چه واقعی و چه ایده آل در این روند موثر باشد. یک عامل مهم در این تغییر سیاست کشورهای منطقه و به ویژه ترکیه، ظهور دولت جو بایدن در امریکاست. سیاست امریکا در خاورمیانه در حال تغییر است و صراحتا اعلام کرده اند که از مداخله عربستان در یمن حمایت نخواهند کرد و تمایل خود را برای بازگشت به توافق هسته ای با ایران (برجام) ابراز کرده اند. 

از طرفی ایران و عربستان نیز در حال مذاکره مستقیم هستند. همچنین عضو نزدیک شورای همکاری خلیج فارس با ترکیه یعنی قطر، با عربستان و سایر اعضا عادی سازی روابط را در پیش گرفته است. 

در این بین دو بازیگر فرامنطقه ای چین و روسیه در حال افزایش حضور و نفوذ خود در منطقه هستند و کشورهای منطقه را تشویق می کنند که اختلافات و تنش را کنار بگذارند. 

بر همین اساس پیش بینی می شود که موقعیت ایران در مطنقه بهتر و تقویت شود بنابراین بلوک کشورهای همراه عربستان می خواهند برای توازن در منطقه روابط خود را با ترکیه بهبود ببخشند. 

از طرف دیگر خود ترکیه هم مدتی است در منطقه منزوی شده است و می خواهد از این انزوا خارج شود . ترکیه آماده گفت وگو با یونان و عقد قرارداد با مصر و اسرائیل در شرق مدیترانه است و به دنبال گنجاندن خود در معادلات منطقه است. لذا الآن شرایط جهانی و منطقه ای به گونه ای است که ترکیه و سایر کشورها می خواهند به نوعی سیاست های خود را مجدد تنظیم و بازارایی کنند. 

عوامل داخلی 

ظهور ویروس کوید 19 تاثیر منفی بسزایی در اوضاع اقتصادی و اجتماعی ترکیه داشته  و مشکلات ان را تشدید کرده و بحران اقتصادی ترکیه را دو چندان کرده و ارزش لیر هم روز به روز در حال کاهش است. 

موانع عادی سازی روابط ترکیه 

عادی سازی روابط ترکیه با کشورهای خاورمیانه با موانع متعددی همراه است. در خصوص روابط ترکیه و مصر می توان گفت که دو کشور تا کنون آماده عادی سازی هستند. ترکیه از رسانه های اخوان المسلیمن خواسته که انتقادات را از دولت مصر کاهش دهند و از طرف دیگر مصری ها نیز تبلیغات خود را علیه اردوغان و ترکیه کم کرده اند. اما مصر اخوان المسلیمن را  برای خود یک مساله امنیتی می داند و این یک چالش اساسی در روابط دو جانبه است. 

مساله دیگر لیبی است. ترکیه و مصر از طرف های مختلف در لیبی حمایت می کنند اما الآن پیشرفت مثبتی در دو طرف به وجود آمده و از روند دولت انتقالی حمایت می کنند اما این مساله هم شکننده است. 

چشم انداز عادی سازی روابط ترکیه و اسرائیل هم ضعیف است. حمایت ترکیه از فلسطینی ها و به ویژه حمایت حزب عدالت و توسعه از حماس و ظهور عناصر راست و تندرو در اسرائیل، عادی سازی روابط را با چالش هایی مواجه کرده است. 

نتیجه 

علی رغم عواملی که کشورهای منطقه را به سمت عادی سازی روابط پیش می برد اما هیچ یک از این گفت وگوها و ارتباطات قطعی نیست. مذاکرات هسته ای ایران هنوز با مشکلاتی رو به روست. ثبات نسبی در کشورهای بحرانی عربی شکننده است و لذا ممکن است این روابط به رقابت و حتی رقابتی تر هم تغییر پیدا کند. 

از طرف دیگر عادی سازی بین ترکیه با مصر، اسرائیل، عربستان و امارات یعنی چرخش از سیاست های ایدئولوژی گرایانه حزب عدالت و توسعه؛ لذا ممکن است از این ناحیه مورد انتقاد قرار بگیرد که اردوغان از اخوان لمسلیمن به عنوان ابزار استفاده کرده است لذا باید ترکیه برای این مساله هم توجیهاتی داشته باشد.