توفیق سفر گروسی به ایران منوط به مواضع امروز بایدن خواهد بود

دیپلماسی ایرانی – سخنرانی امروز جمعه جو بایدن در کنفرانس امنیتی مونیخ شاید بیشترین مخاطب خود را در ایران پیدا کند. چرا که بر اساس ادعای رسانه‌ها قرار است که رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا احتمالا از چند و چون بازگشت این کشور به توافق صلح سخن بگوید. این مسائل همزمان شده است با آمادگی ایران برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از پنجم اسفندماه؛ اقدامی که دیروز با واکنش سه کشور اروپایی و ایالات متحده آمریکا مواجه شد. اینها علاوه بر آن است که قرار است فردا شنبه شاهد حضور رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران باشیم. محور گفت گوی دیپلماسی ایرانی با عبدالرضا فرجی راد، سفیر سابق ایران در مجارستان و نروژ و استاد مسائل ژئوپلیتیک، بررسی این مسائل خواهد بود که در ادامه از نظر می ‌گذرانید:

بر مبنای ادعای رسانه ای ممکن است جو بایدن در جریان سخنرانی امروز جمعه اول اسفند خود در کنفرانس امنیتی مونیخ، برنامه آمریکا برای بازگشت به برجام را اعلام کند. به نظر شما ذیل اقتضائات سیاسی و دیپلماتیک حال حاضر در خصوص برجام و پرونده هسته ای ایران این ادعا تا چه اندازه نزدیک به واقعیت است؟ آیا بایدن امروز وعده بازگشت آمریکا به برجام را مطرح می کند؟ آیا به دلیل نگرانی واشنگتن و کشورهای اروپایی از اقدام پنجم اسفند ماه تهران برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است که بایدن با تعجیل می خواهد به برجام بازگردد؟

بعید به نظر می رسد که امروز جو بایدن در سخنانی به طور رسمی، صریح و شفاف از بازگشت آمریکا به برجام سخن بگوید. همانگونه که قبلا هم اشاره کردم احتمالاً جو بایدن در جریان سخنرانی امروز خود به برخی نکات در خصوص توافق هسته‌ای اشاره خواهد کرد؛ نکاتی که قطعا مثبت ارزیابی خواهد شد. به هر حال به نظر من در شرایط کنونی که مواضع طرفین قدری تعدیل پیدا کرده است و از انجام تعهد و بازگشت به برجام سخن می‌گویند و اخیرا هم روحانی در گفت‌وگو با آنگلا مرکل مسئله عمل در برابر عمل را مطرح کرده است نشان می‌دهد که طرفین به صورت تدریجی به برجام بازخواهند گشت. البته این سخنان می‌تواند این واقعیت را هم به دنبال داشته باشد که تهران با درک شرایط کنونی آمریکا اکنون به این جمع‌بندی رسیده است که نمی‌توان از بایدن انتظار داشت که به صورت یک طرفه تمام تحریم ها را لغو کند، خصوصاً تا قبل از پنجم اسفند ماه و توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی. به ویژه که بایدن با فشار لابی‌های صهیونیستی، سعودی و مخالفت جمهوری خواهان و بخشی از دموکرات ها مواجه است. بنابراین احتمالا امروز جو ‌بایدن مواضعی را در خصوص برجام اتخاذ کرد که یک گام رو به جلو باشد، شاید هم چند گام رو به جلو، اما قطعا مواضعی منفی و تنش زا نخواهد بود. حال باید دید که مواضع بایدن تا چه اندازه مثبت و راه گشاست و در مقابل ایران هم چه پاسخی را در دستور کار قرار خواهد داد؟ بنابراین این چند روز تا پنجم اسفند روزهای بسیار حساس و سرنوشت سازی برای برجام است.

اما به باور شما اگر جو بایدن امروز به برجام بازگردد می‌توان آن را یک تله دیپلماتیک برای ایران در نظر گرفت. به این معنا که بایدن با بازگشت به برجام و برداشتن یک گام عملی این انتظار را ایجاد می‌کند که ایران هم باید در مقابل از گام های کاهش تعهدات برجامی خود بازگردد. این در حالی است که تهران گام مطلوب آمریکا را لغو تحریم‌ها می داند. بنابراین از اقدامات کاهش تعهدات برجامی و نیز توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی باز نخواهد گشت و اینگونه ایران با اجماع جهانی و فشار بین المللی روبه رو خواهد شد؟

من تصور نمی‌کنم که بازگشت باید به برجام به عنوان یک تله دیپلماتیک برای ایران باشد. البته باز هم تاکید می کنم که بسیار بعید است امروز بایدن به برجام بازگردد. چون اساسا تیم سیاست خارجی وی هنوز در این رابطه به راهکار مشخصی دست پیدا نکرده اند. فعلا در حال ارزیابی هستند. زمانی می توان از تله دیپلماتیک سخن گفت که طرف مقابل با یک برنامه ریزی به دنبال حل و فصل مسئله نباشد، اما آمریکا از زمان روی کار آمدن جو بایدن نشان داده است که بازگشت به برجام و حل و فصل پرونده فعالیت هسته‌ای را به طور جدی دنبال می کند. پس اگر این مسئله یک تله دیپلماتیک باشد بیش از آنکه به ضرر ایران باشد به ضرر ایالات متحده آمریکا خواهد بود. چرا که پرونده فعالیت هسته ای ایران پیچیده تر و بغرنج تر خواهد شد.

یعنی از نگاه حضرتعالی اقداماتی که دیروز توسط ایالات متحده آمریکا برداشته شد می تواند در راستای تحلیلتان برای حل مسئله باشد. به هر حال به موازات اعلام تمایل آمریکا برای حضور در نشست ۱+۵ توسط ند پاریس، سخنگوی وزارت امور خارجه، عصر پنجشنبه ابتدا اعلام شد که کاخ سفید طی نامه ای از سوی ریچارد میلز، سرپرست نمایندگی آمریکا در سازمان ملل به شورای امنیت، موضع دولت ترامپ درباره فعال شدن مکانیسم ماشه و احیای کلیه قطعنامه ها و تحریم های سازمان ملل و شورای امنیت را پس گرفته است. در کنار آن میلز در نامه جداگانه دیگری اعلام کرد ایالات متحده به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل اطلاع داده که محدودیت‌های اعمال شده در خصوص سفر دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک را از دستور کار خارج کرده است ؟ آیا این اقدامات کاه سفید، آن هم در آستانه توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در پنجم اسفندماه همان تله دیپلماتیک باشد. چون آمریکا با این گام های دیروز خود این انتظار را ایجاد می‌کند که جمهوری اسلامی ایران نیز از اقدام خود در پنجم اسفند صرف نظر کند. شما این گونه تصور نمی کنید؟

خیر. اتفاقا اقدامات دیروز ایالات متحده آمریکا نشان می‌دهد که احیای برجام و حل و فصل پرونده فعالیت های هسته ای ایران برای دولت جو بایدن تا چه اندازه اهمیت دارد. بنابراین دولت بایدن سعی کرده است با این گام ها، زمینه و بستر لازم را برای حل و فصل پرونده فعالیت هسته ای ایران ایجاد کند، نه این که به دنبال فریب تهران باشد. شاید دولت بایدن عجله‌ای برای احیای کامل برجام و لغو تمام تحریم ها نداشته باشند و سعی می‌کند آن را به‌صورت برنامه‌ریزی  و دریجی پیش ببرد، اما این احتمال وجود دارد که امروز بایدن در یک گام مثبت دیگر پیرو سه گام دیروز خود از برخی گشایش ها مانند آزاد شدن پول های بلوکه شده ایران در برخی از کشورها برای خرید دارو، کالاهای اساسی و نظایر آن سخن بگوید.

با این وصف از دیدگاه شما همین برنامه ریزی و سیاست تدریجی دولت بایدن نمی ‌تواند به فرصت‌سوزی برای احیای برجام منجر شود، خصوصا این که دولت روحانی در ماه های پایانی حیات سیاسی خود قرار دارد و احتمالا شاهد روی کار آمدن دولتی رادیکال بعد از انتخابات ۱۴۰۰ خواهیم بود؟

واقعیت این است که حل و فصل یک باره پرونده فعالیت هسته‌ای و احیای برجام کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است. ضمن اینکه اگر بایدن بخواهد به طور یک باره به برجام بازگردد و لغو تحریم‌ها را مطرح کند با فشارها، مخالفت‌ها و کارشکنی های گسترده لابی‌های صهیونیستی، سعودی و بسیار جریان های سیاسی داخلی مواجه شود. این امر از آن جهت اهمیت دارد که می‌تواند دیگر برنامه‌های جو بایدن به خصوص در رابطه با مسئله کرونا و احیای توان اقتصادی آمریکا را تحت الشعاع قرار دارد. لذا بایدن سعی می کند فضا را به نحوی مدیریت کند که هم ایران را داشته باشد و هم مخالفت جدی هم از جانب برخی مخالفان برجامی مانند اسرائیل و عربستان روی ندهد.

پیرو حساسیت بالای اقدام ایران در پنجم اسفندماه برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است که دیروز پنج شنبه شاهد صدور بیانیه مشترک وزرای امور خارجه آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان دیروز پنج شنبه بودیم؛ بیانیه‌ای که ضمن هشدار در مورد سیاست اخیر ایران در کاهش تعهدات هسته ایش، از تهران خواست که به برجام به طور کامل پایبند بماند. ذیل همین حساسیت ها به نظر می رسد که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی هم فردا شنبه سفری به تهران داشته باشد. اما آن چیزی که تقریباً قطعی به نظر می رسد این است که در صورت برداشته نشدن گامی عملی برای لغو تحریم ها، تهران در پنجم اسفند ماه اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را از دستور کار خارج خواهد کرد. حال با توجه به این نکات آیا مدیر کل آژانس انرژی اتمی با حضور در تهران می‌تواند به توفیقی دست پیدا کند؟

توفیق یا عدم توفیق سفر رافائل گروسی به ایران تا حد بسیار زیادی منوط به سخنان و مواضعی احتمالی است که امروز جمعه جو بایدن در قبال توافق هسته‌ای مطرح می‌کند. اگر این مواضع مثبت، سازنده و دلگرم کننده باشد شاید بتواند تا اندازه ای ایران را به این اقناع برساند که از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، حداقل به صورت موقت صرف نظر کند و این گونه در توفیق سفر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران موثر باشد باشد. ولی اگر پیرو آنچه که به آن اشاره کردید بایدن در سخنان خود به لغو تحریم ها و یا تلاش برای انجام این مهم اشاره ای نکند تهران هم دلیلی برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی ندارد.