پنجره نیمه بسته برای احیای برجام

نویسندگان: لاودی موریس و ارین کانینگهام

دیپلماسی ایرانی: متحدان اروپایی آمریکا امیدوارند که دولت جدید بایدن بتواند در میانه فشارهای فزاینده از سوی ایران از جمله توسعه فعالیت های غنی سازی اورانیوم، اقداماتی سریع برای احیای برجام انجام دهد. رئیس جمهوری منتخب جو بایدن از پیمان منعقد شده در زمانی که خودش معاون رئیس جمهوری باراک اوباما بود، حمایت کرده و وندی شرمن، نامزد بایدن برای معاون وزیر خارجه، نیز یکی از دست اندر کاران در تحقق توافق ایران در سال 2015 بوده است. با این حال، معلوم نیست که در پایان دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ ایران تا چه اندازه پذیرای مذاکره با قدرت های جهانی باشد. از نظر اروپا، پس از مراسم تحلیف بایدن در روز چهارشنبه تنها فرصتی کوتاه برای نجات توافق وجود خواهد داشت.

انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن می تواند با روی کار آمدن یک دولت جدید محافظه کار همراه باشد. امید نوری پور، یکی از اعضای کمیته امور خارجه پارلمان آلمان، گفت: «ما داریم زمان خود را از دست می دهیم. هر روزی که مذاکره نمی کنیم و بازرسی در کار نیست، سانتریفیوژها با سرعت بیشتری کار می کنند.» ایران در حال حاضر مطابق بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی عمل می کند، اما امثال نوری پور درباره احتمال در هم شکستن بازرسی ها نگران هستند. طبق یک گزارش اخیر آژانس، ایران کار روی تجهیزات مورد نیاز برای تولید اورانیوم فلزی ر آغاز کرده است که امکان استفاده از آن در کلاهک های هسته ای وجود دارد.

این، جدیدترین گام ایران در عقب نشینی از تعهدات برجامی از سوی ایران است. ایران از اوایل ماه جاری میلادی همچنین از غنی سازی 20 درصدی اورانیوم در تاسیسات هسته ای فردو خبر داده و بارها تاکید کرده است که تنها هدف سوخت رسانی به راکتورهای تحقیقاتی و تولید انرژی را دنبال می کند. اما این اقدامات، فشارها را بر کشورهای اروپایی که قصد دارند با کمک دولت جدید بایدن توافق سال 2015 را احیا کنند، افزایش داده است. نایسان رفعتی، تحلیلگر ایران در گروه بحران بین الملل، گفت: «این آگاهی عمومی وجود دارد که چند اتفاق به طور موازی در حال رخ دادن هستند.» رفعتی افزود اگر ایران در ماه فوریه قانونی که در ماه نوامبر به دنبال ترور دانشمند هسته ای به تصویب رسانده به اجرا درآورد، احتمالا تنش ها تشدید خواهند شد.

مجلس محافظه کار ایران در پی ترور دکتر فخری زاده با تصویب قانونی دولت رئیس جمهوری روحانی را به تسریع برخی فعالیت های هسته ای وا داشته مگر آنکه تحریم های اساسی در مدت مشخصی لغو شوند. افزایش سطح غنی سازی، نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و تحقیقات روی اورانیوم فلزی همگی از مفاد این قانون جدید هستند که در آن، مهلت تسهیل و نهایتا لغو تحریم های یکجانبه 21 فوریه در نظر گرفته شده است و پس از آن، حتی احتمالا محدودیت در دسترسی بازرسان به تاسیسات و پرونده های هسته ای نیز وجود دارد. توافق هسته ای میراث سیاسی ریاست جمهوری روحانی به شمار می رود و ناتوانی دولت او در تحقق وعده ها به استفاده از مزایای برجام پس از خروج ترامپ از توافق و تحمیل تحریم ها، جناح میانه رو را به شدت ضعیف کرده و به قدرت گرفتن اصول گرایان در انتخابات گذشته مجلس انجامیده است. ادامه این روند بی شک بر انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن نیز تاثیر خواهد داشت.

رفعتی گفت: «تغییر در دولت ایران لزوما به معنای پایان یک روند دیپلماتیک نیست چرا که در نهایت، تصمیم گیری هسته ای ایران فراتر از قوه مجریه است. اما این اتفاق روند امور را دشوارتر می کند و از این رو، اروپا مشتاق است از حالا تا انتخابات با تیمی که پیشتر با آن کار کرده بوده، همکاری داشته باشد. الی گرانمایه، کارشناس سیاست گذاری اروپا در قبال ایران در شورای اروپایی در روابط خارجی، گفت: «این ترس وجود دارد که اظهارات کنونی ایران بلوف نباشد و اگر دسترسی بازرسان بین المللی محدود شود، این مساله بسیار نگران کننده خواهد بود. احساس عمومی این است که دولت بایدن باید هر چه زودتر سیاستی را برای جلوگیری از پیشروی بیشتر ایران در فعالیت های هسته ای اتخاذ کند.»

به نظر می رسد کشورهای اروپایی دیدگاهی همگرا به چگونی پیشبرد امور دارند. یک دیپلمات اروپایی که خواست نامش فاش نشود، گفت: «احتمالا بازگشت به توافق سال 2015 کافی نخواهد بود.» منتقدان توافق از این مساله ناراضی هستند که برجام موضوعات دیگر از جمله فعالیت نظامی غیر هسته ای ایران را پوشش نمی دهد. اما نوری پور گفت که لازم است در مذاکراتی جداگانه به این موارد پرداخته شود: «باید به همه موارد رسیدگی شود، اما لزومی ندارد این اتفاق در یک چارچوب واحد رخ دهد.»

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اروپا، روز دوشنبه عمیقا درباره اقدامات ایران در عقب نشینی از توافق هسته ای ابراز نگرانی، اما تاکید کرد که اتحادیه اروپا همچنان «تعهد» خود را به این توافق تکرار و مشکلات ایجاد شده در نتیجه خروج یک جانبه ایالات متحده از آن را تایید می کند. 

بایدن پیشتر سیاست دولت ترامپ در قبال ایران را «یک شکست خطرناک» توصیف کرد و گفت توافق هسته ای تنها چیزی بود که «چشم و گوش جهان» را در داخل برنامه هسته ای ایران قرار داده و به طور قابل اعتمادی مسیرهای احتمالی این کشور به سمت سلاح هسته ای را مسدود کرده است. او در مقاله ای در سی.ان.ان نوشت «مسیری معتبر برای بازگشت به دیپلماسی» پیش روی ایران خواهد گذاشت.

رفعتی معتقد است انتخاب افرادی مانند شرمن در گروه بایدن به این معناست که به رغم اختلاف ها در داخل واشنگتن و در خارج از ایالات متحده، دولت جدید می تواند مساله را به نتیجه برساند. اما بازگشت آمریکا به توافق هسته ای بدون شک با مخالفت شدید متحدان آن از جمله اسرائیل مواجه خواهد شد. گرانمایه می گوید «عامل اسرائیل» می تواند فشار بیشتری بر جدول زمانی کنونی وارد آورد. اسرائیل عامل اصلی ترور دانشمند هسته ای ایران انگاشته می شود. اهداف مرتبط با ایران نیز اخیرا در سوریه هدف گرفته شده اند و باز هم انگشت اتهام به سمت اسرائیل نشانه رفته. همچنین، رسانه های اسرائیلی گزارش داده اند که نتانیاهو در حال تشکیل یک گروه ویژه دیپلماتیک احتمالا تحت رهبری رئیس موساد است تا جو بایدن را از همسویی بیش از حد با موضع اروپا در رابطه با ایران منصرف کند. گرانمایه معتقد است: «اظهارات شدیدالحن نظامی اسرائیل احتمالا یکی دیگر از عواملی است که توسط اروپا مورد توجه قرار گرفته است و می تواند جعبه پاندورا را باز کند.»

منبع: واشنگتن پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34