چین و روسیه هوای ایران را دارند (بخش دوم و پایانی)

نویسندگان: جمشید کی. چاکسکی و کارول ای. بی. چاکسکی

دیپلماسی ایرانی: دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، در چهار سال گذشته بیش از آنکه سیاست خارجی را دنبال کرده باشد، به دنبال مجازات ایران بوده است. دولت جدید جو بایدن احتمالا امیدوار است که بتواند آسیب ها را معکوس کند و تعامل سازنده ای با ایران داشته باشد، اما خیلی زود در خواهد یافت که ایران بسیار تغییر کرده است. جمهوری اسلامی برای بهبود موقعیت نظامی و تقویت اقتصاد خود با جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه متحد شده و در نتیجه این همکاری، ایران نسبت به گذشته چه در برابر کارزار «اعمال فشار حداکثری» ترامپ و چه در رابطه با تعامل مورد انتظار بایدن، کمتر مورد تهدید و مستعد سازش است.

روسیه ثابت قدم در کنار متحد خود می ماند

مسکو مدت زمانی طولانی است که به صراحت مواضع واشنگتن در قبال تهران را به چالش می کشد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، در پاسخ به تحریم های آمریکا در ماه سپتامبر، به خبرنگاران گفت: «ما از تحریم های ایالات متحده نمی ترسیم؛ ما به آنها عادت کرده ایم. این تحریم ها به هیچ وجه تاثیری در سیاست ما نخواهند داشت. همکاری ما با ایران چند وجهی است. یک دستور اجرایی دیگر [رئیس جمهور ایالات متحده] رویکرد ما را تغییر نخواهد داد.» در اکتبر که واشنگتن تحریم ها علیه تهران را بیش از پیش تشدید کرد، ولادیمیر پوتین و حسن روحانی، روسای جمهوری روسیه و ایران، درباره تقویت امنیت منطقه ای، تجارت دوجانبه و همکاری اقتصادی گفت و گو کردند.

روسیه از فروش اسلحه به ایران خوشحال است و ایران از خرید آن. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه معتقد است: «چیزی به عنوان تحریم تسلیحاتی علیه ایران وجود ندارد. [و] هیچ محدودیتی هم نیست.» روحانی هم 18 اکتبر سال 2020 پس از لغو تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل پس از ده سال، گفت: «ما قادر هستیم از هرکسی که می خواهیم، سلاح بخریم.» بر اساس گزارش سال 2019 آژانس اطلاعات دفاع ایالات متحده، جنگنده های روسی «سوخو-30»، مربیان «یاک-130»، «تی-90 ام.بی.تی» و سامانه های دفاع هوایی «اس-400» و سامانه های دفاع ساحلی باستین می توانند از دستاوردهای لغو تحریم ها باشند. تنها محدودیت در خرید به بودجه دفاعی تهران و تمایل مسکو برای مسلح کردن همسایه جنوبی خود مربوط می شود.

ظریف در ماه جولای با لاوروف دیدار و در مورد گسترش اتحاد دو کشور گفت و گو کرد. تهران به دنبال به روزرسانی معاهده دسامبر 2001 مبنی بر روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است. در مقابل، روسیه خواهان دسترسی به پایگاه های هوایی و دریایی در داخل ایران است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیش از این با نیروهای نظامی روسی در سوریه همکاری داشته است.

تهران در حال مشاهده مزایای تقویت روابط خود با چین و روسیه است. روسیه، چین و ایران اواخر دسامبر 2019 در یک رزمایش دریایی چهار روزه در کمربند امنیت دریایی در سراسر خلیج فارس، خلیج عمان و اقیانوس هند (آبهایی که تا پیش از آن توسط ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده کنترل می شود) همکاری کردند. رزمایش های دریایی اساسا آزمایشی برای ظرفیت چابهار به عنوان رقیب پایگاه فرماندهی نیروی دریایی ایالات متحده در بحرین بود. به علاوه، نیروهای ایرانی در سپتامبر 2020 برای رزمایش مشترک در قفقاز به نیروهای چینی، روسی و نیروهای وابسته پیوستند.

چین و روسیه منافعی مشترک در مقاومت در برابر تحریم های ایالات متحده علیه ایران از جمله تحریم های ثانویه دارند. چین و روسیه در ماه اوت با هم همکاری کردند تا سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد از جمله متحدان سنتی ایالات متحده یعنی فرانسه و بریتانیا را متقاعد کنند تا پیشنهاد دولت ترامپ برای تمدید تحریم ها علیه ایران را نپذیرند. بعدتر که مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، از تحریم هایی را علیه نهادها در چین و هنگ کنگ به دلیل کمک به حمل و نقل ایران خبر داد، دیمیتری پولیانسکی، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل متحد، در توئیتی نوشت: «ایالات متحده نمی تواند به ما یا دیگران بگوید چه می توانیم یا نمی توانیم انجام دهیم.»

مقامات چینی و روسی در یک کنفرانس مطالعات منطقه ای در سال 2019 در پکن به وضوح اعلام کردند که هدف برکناری ایالات متحده از رهبری جهان را دنبال می کنند. آنها به دنبال ایجاد یک نظام چند قطبی برای جایگزینی نظامی هستند که ایالات متحده بر آن سلطه داشته. ظریف هم در توئیتی در انگاشتی مشابه نوشته که کشورش «یک جانبه گرایی ایالات متحده و تلاش های آن برای ایجاد [یک] جهان تک قطبی» را رد می کند.

اعمال بیشترین اهمیت را دارند

بایدن می داند که لازم است مذاکرات با ایران را مجددا شروع کند. بایدن در زمان نامزدی در انتخابات نوشت اگر تهران به تعهداتش در توافق هسته ای بازگردد، او هم دوباره به توافق می پیوندد و تعهد خود را به دیپلماسی برای همکاری با متحدان در راستای تقویت و گسترش برجام اعلام می کند. رئیس جمهوری منتخب به خوبی می داند که نمی شود اهمیت ایران را در منطقه خلیج فارس نادیده گرفت.

اما دولت جدید ایالات متحده به سختی می تواند ایران را متقاعد کند، چرا که بی شک عمل از حرف مهم تر است و آمریکا نمی تواند تضمینی دهد که توافق احیا شده یا جدید مانند قبلی لغو یا رها نمی شود. به علاوه، ایران به رغم هجوم تحریم ها توانسته هژمونی منطقه ای خود را حفظ کند و سر پا بماند. تصور اینکه ایران در شرایطی که رقبای منطقه ای آن توانایی های نظامی خود را تقویت می کنند، به محدود سازی توانایی تسلیحاتی خود رضایت دهد، خام و غیرمنطقی است. بایدن شاید بخواهد تهران را از پکن و مسکو دور کند، اما چیزی برای ارائه ندارد.

چین و روسیه همکاران همفکری هستند که ایران در تلاش برای تبدیل شدن به بازیکنی قدرتمند در نظم جدید جهانی به آنها احتیاج دارد. ایران در حالی که دو بازیکن قدرتمند جهانی را در کنار خود دارد، می تواند شرط ببندد که سلطه جهانی ایالات متحده برای مدت زمانی طولانی ادامه نخواهد داشت و ظریف می تواند میان تهران، پکن و مسکو رفت و آمد و محور سه گانه جدید را تقویت کند و ایران را در مرکز این محور نگه دارد.

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34