تحقیر شدن سودان در فرایند عادی سازی روابط با آمریکا و اسرائیل

نویسنده: سید قاسم ذاکری، کارشناس روابط بین المللی

دیپلماسی ایرانی: اخیرا ترامپ، نتانیاهو و مسئولان شورای نظامی و دولت موقت انتقالی سودان تکمیل شدن فرایند عادیسازی روابط سودان با اسرائیل طی چند روز آینده را اعلام کردند. توضیح آنکه طبق روایت عمر قمرالدین، وزیر امور خارجه دولت موقت و انتقالی سودان، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در سفر شهریور ماه خود به خارطوم حل هر مشکل مربوط به سودان از جمله خارج ساختن این کشور از فهرست حامیان تروریسم و رفع تحریم ها علیه این کشور را منوط به عادیسازی روابط سودان با اسرائیل کرده بود. در حالیکه اغلب صاحبنظران توقع داشتند مسئولین سودانی جهت توجیه افکار عمومی مردم خود در مقوله عادیسازی روابط با اسرائیل، مبلغی پول هر چند اندک به عنوان کمک اقتصادی فرضا از امارات عربی متحده دریافت کنند (چون قطعا آمریکا و اسرائیل حاضر به پرداخت هیچ پولی به سودان نخواهند شد) مخصوصا که مسئولین سودانی از زمان البشیر تاکنون همواره گفته اند صرفا در صورت بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی سودان حاضر به عادیسازی روابط با اسرائیل خواهند بود ولی گو اینکه وضعیت سودان بدتر از حد تصور است چون بجای دریافت پول در ازای عادیسازی روابطش با اسرائیل، فعلا دولت انتقالی سودان بصورت نقدی 335 میلیون دلار بمنظور پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان آمریکائی دو حادثه بمب گذاری در سفارتخانه های آمریکا در کنیا و تانزانیا ( در دهه 90 میلادی) به آمریکا پول پرداخت کرده است! مسئولین سودانی همچنین متعهد شده اند غرامت قربانیان حمله القاعده به ناو آمریکائی «یو.اس .اس. کول» در خلیج عدن( طی دهه 90 میلادی) را نیز بپردازند! پرداخت غرامتهای مزبور از دو جهت خلاف منافع سودان بوده است اول اینکه دو انفجار یاد شده اصلا ارتباطی به سودان نداشته است چون القاعده رسما مسئولیت آنها را پذیرفت و کارخانه داروسازی الشفا در خارطوم که بخشی از داروهای سودان و برخی کشورهای اطراف را تامین می کرد در زمان ریاست جمهوری کلینتون بخاطر اقامت اسامه بن لادن در سودان بمباران شد و مردم سودان از همان زمان تاکنون بخاطر تحریمهای آمریکا و اروپا تاوان حضور موقت رهبری القاعده در سودان را  داده اند دوم اینکه در شرایطی که مردم فقیر و سیل زده سودانی نیازمند یک سنت کمک مالی هستند و اغلب وقت این مردم در صفهای طولانی تهیه نان یا بنزین می گذرد آنگاه پرداخت 335 میلیون دلار پول به آمریکائیان از طرف مسئولان سودانی چگونه توجیه می شود؟ ترامپ در ازای دریافت 335 میلیون دلار پول نقد از سودان صرفا از کنگره آمریکا خواسته است تا روند بررسی خارج ساختن سودان از فهرست تحریمهای آمریکا را شروع نماید! وعده ای که معلوم نیست طی یک ماه آینده بلکه ماه های پس از آن چه سرنوشتی داشته باشد زیرا طبق نظرسنجی ها محتمل است ترامپ بزودی از کاخ سفید خارج شود و معلوم نیست جانشین ترامپ در کاخ سفید چه رفتاری با سودان داشته باشد. آمریکا همچنین گفته است در آینده امکان معاف شدن سودان از بدهی خارجی 60 میلیارد دلاری این کشور که عمدتا بدهی به آمریکا است را بررسی خواهد کرد! دقیقا همان وعده ای که آمریکائی ها از زمان بوش پسر تاکنون مخصوصا در ازای موافقت خارطوم با جدا شدن جنوب از سرزمین مادری سودان همواره به خارطوم داده اند و هیچگاه هم عملی نشده است. 

شایان ذکر است موضوع عادی سازی روابط با اسرائیل سبب بروز اختلاف در هیات حاکمه سودان شده است چنانکه عمر قمرالدین، وزیر امور خارجه دولت موقت و انتقالی سودان شدیدا با عادیسازی روابط سودان با اسرائیل در شرایط فعلی مخالف بوده و کرارا گفته است دولت موقت و انتقالی سودان اساسا اختیارات کافی، توان و تحمل انجام چنین کاری را ندارد. عمر قمرالدین قبلا اعلام کرده بود سودان انتظار دارد در ازای پرداخت 335 میلیون دلار پول به بازماندگان آمریکائی انفجار دو سفارتخانه آمریکا، از فهرست تحریمهای آمریکا خارج شود چون مبنای تحریمها علیه سودان بهانه حمایت سودان از تروریسم بوده است. عمر قمرالدین همچنین اصرار داشت خارج شدن سودان از فهرست تحریمهای آمریکائی منوط به عادیسازی روابط این کشور با اسرائیل نشود. عمر قمرالدین همواره ضمن ارائه توضیحات شفاف برای مردم سودان پس از پرداخت 335 میلیون دلار پول به آمریکا در میان خبرنگاران صراحتا گفت که سودان در ابتدای مسیر هزار مایلی حل مشکلاتش با آمریکا و غرب قرار گرفته است! مخالفت وزیر خارجه سودان با عادیسازی روابط کشورش با اسرائیل صرفا نمونه ای از وجود مشکلات فراوان در داخل سودان بر سر راه عادیسازی روابط این کشور با آمریکا و اسرائیل است چنانکه مسئولان شورای نظامی حاکم بر سودان به همراه نخست وزیر دولت موقت انتقالی پرونده عادیسازی روابط با امریکا و اسرائیل را از وزیر خارجه سودان گرفته و آنرا در اختیار وزیر دادگستری دولت موقت انتقالی سودان گذارده اند؛ مردی که تابعیت دو گانه سودانی و آمریکائی دارد و پس از سرنگونی رژیم البشیر به سودان بازگشته است و خانواده و تمامی سرمایه های خود را در آمریکا نگهداری می کند! وعده تحویل دادن متهمین جنایت علیه بشریت در جنگ دارفور به دیوان بین المللی کیفری نیز از دیگر تعهدات خارجی دولت انتقالی سودان است. 

در حالیکه ترامپ و نتانیاهو در مقوله عادیسازی روابط سودان و اسرائیل صرفا از منظر بهره برداری کوتاه مدت انتخاباتی می نگرند و طبیعتا سرنوشت سودان و دولت انتقالی این کشور برایشان کمترین اهمیتی ندارد ولی تعجب این است که دقیقا در شرایطی که نظرسنجی ها در آمریکا حکایت از پیشی گرفتن رقیب ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دارد چگونه مسئولین حکومتی و نظامی شورای انتقالی در سودان حاضر شده اند در مقابل فشارهای آمریکا و اسرائیل به راحتی تسلیم شوند! عدم پرداخت پول از طرف آمریکا، اسرائیل و امارات عربی متحده به سودان در ازای عادیسازی روابط این کشور با اسرائیل می تواند بیانگر این موضوع باشد که اساسا هیچ کس امیدی به آینده سودان ندارد. 

در حالی که هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه آمریکا زین پس رفتار خود با سودان را طبق میل و خواست اسرائیل تنظیم خواهند کرد ، مطالبات اسرائیل از سودان از سالهای طولانی گذشته تاکنون کاملا روشن و مشخص بوده است؛ تجزیه سودان و تضعیف هر چه بیشتر این کشور! روندی که با جدا شدن جنوب از سرزمین مادری در سال 2011 شروع شد و همچنان ادامه دارد. در حالیکه مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا قبلا از دولت موقت انتقالی سودان خواسته بود تمامی گروه های مسلح و شورشی این کشور را وارد حکومت کند ولی دو گروه اصلی شورشیان مسلح سودانی از جمله تجزیه طلبان دارفور هنوز به روند آشتی ملی سودان نپیوسته اند. این گروهها که درست مانند شورشیان تجزیه طلب جنوب سودان ( قبل از ایجاد کشور سودان جنوبی) روابط مستحکم و راهبردی با اسرائیل دارند تنها به شرط دریافت تضمین های لازم از دولت مرکزی خارطوم جهت شناسائی حق تعیین سرنوشت استانهای متبوع خود در آینده از جمله برگزاری همه پرسی حق تعیین سرنوشت حاضر به پیوستن به دولت مرکزی هستند و این یعنی دقیقا تکرار سناریوی قبلی جدا شدن جنوب از سرزمین مادری سودان برای مناطق دیگر از جمله دارفور!

شبکه عربی الجزیره اخیرا در یک مصاحبه پخش مستقیم که یکی از سفرای پیشین اسرائیل در آمریکا و یکی از مسئولین دولتی طرفدار عادیسازی روابط با اسرائیل از خارطوم در آن حضور داشتند از مسئول اسرائیلی پرسید مگر مردم مصر و اردن و موریتانی که قبلا با اسرائیل روابطشان را عادی کردند چه سود اقتصادی از این روابط عایدشان شد که اکنون شما به مردم سودان وعده بهبود اوضاع اقتصادی شان پس از عادیسازی روابط با اسرائیل می دهید؟ خبرنگار الجزیره همچنین پرسید مگر مردم در مصر، اردن یا خودگردان فلسطینی پس از عادیسازی روابطشان با اسرائیل به سمت شکوفائی اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی هدایت شدند و مثلا دربهای رفاه و توسعه بر رویشان گشوده شد که حالا چنین وعده هائی به مردم سودان می دهید؟ مسئول سودانی شرکت کننده در این مصاحبه هم در پاسخ به پرسش خبرنگار الجزیره که پرسید اگر پس از عادیسازی روابط با اسرائیل مردم سودان هیچ تغییری در وضعیت اقتصادی و معیشتی خود احساس نکردند آنگاه چه خواهد شد؟ مسئول سودانی پاسخ داد کشور گرفتار هرج و مرج و آشوب خواهد شد. موضوعات همکاری سودان و اسرائیل که در رسانه های اسرائیلی و منطقه اعلام شده است هیچکدام بنفع سودان نیست؛ این موضوعات عبارتند از: مبادله هیاتهای دیپلماتیک و همکاری در زمینه های کشاورزی، حمل و نقل هوائی و مهاجرت. طبق اسناد راهبرد ملی در مصر هر نوع فعالیت و مشارکت اسرائیل در زمینه کشاورزی در کشورهای حوزه نیل بعنوان تهدید علیه امنیت ملی و امنیت آبی مصر تعریف شده است و همکاری در زمینه مهاجرت هم موضوعی کاملا بنفع اسرائیل است زیرا ظاهرا اسرائیل در پی حل مشکل مهاجران غیر قانونی آفریقائی است که غالبا برای کارگری از سودان راهی اسرائیل می شوند. 

برخی منابع سودانی از فهرست بلند بالای مطالبات آمریکا و اسرائیل از سودان حکایت کرده اند؛ در این رابطه گفته شده است که همکاری همه جانبه سودان با آمریکا و اسرائیل در مبارزه علیه تروریسم و همکاری سودان با آمریکا برای مقابله با نفوذ چین در آفریقا هم از جمله این درخواستهاست.

ریشه اصلی مشکلات سودان عبارتست از فقدان یک نظام سیاسی مردمی در این کشور همچنین ترس مسئولان سودانی از آمریکا که منجر به کوتاه آمدن های مکرر در مقابل آمریکا تا حد تجزیه کشور شده است همچنین تصور غلط مسئولان سودانی در حل تمامی مشکلات سودان و شاخ آفریقا از طرف واشنگتن! وقتی مصطفی عثمان اسماعیل وزیر خارجه وقت سودان در اواخر دهه 90 میلادی از ترس بمباران شدن مجدد سودان توسط آمریکا در رفتاری عجیب در سازمان ملل از کلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا التماس کرد که بجای حمله نظامی به سودان بفکر راههای همکاری میان دو کشور باشد ، رسانه های آمریکائی و رژیم های مرتجع عرب منطقه در آن هنگام از این اقدام وزیر خارجه سودان به عنوان رفتاری شجاعانه یاد کردند در حالیکه نتیجه همکاری های سودان و آمریکا منجر به انعقاد موافقتنامه نیفاشا در سال 2005 با حضور رهبران سودان، آمریکا و اروپا بعنوان مقدمه جدا شدن جنوب سودان از سرزمین مادری و محروم شدن دولت مرکزی خارطوم از 75% عایدات نفتی شد. اینک هم حاکم نظامی سودان که فکر می کند کلید حل تمامی مشکلات دنیا در دستان آمریکا است در ازای عادیسازی روابط کشورش با اسرائیل عاجزانه از ترامپ خواسته است که حداقل راه حلی دوستانه برای مساله احداث سد رنسانس بر روی رود نیل توسط اتیوپی ارائه نماید! ترامپ هم با وقاحت پاسخ داده است راه حل دوستانه برای این مساله را از مصر بخواهید!( یعنی باید مصر و سودان در این قضیه کوتاه بیایند!)

حکایت تلخ سودان واجد درس های عبرت بزرگی برای همگان است. در کشورهائی نظیر ایران که از طرف آمریکا بعنوان دشمن شناسائی شده اند تلاش برای ارضای خاطر آمریکا و انتظار حل تمامی مشکلات از طرف واشنگتن و دل بستن به حل مشکلات توسط این فرد یا آن حزب در کاخ سفید نهایتا می تواند منجر به تکرار سناریوی سودان بصورت تشدید ناامنی، وخامت اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم عادی و حتی جنگ داخلی و احیانا تجزیه کشور بشود. بعبارت بهتر برای این کشورها هزینه های تسلیم شدن در مقابل زورگوئی های آمریکا بمراتب بیشتر از هزینه های مقاومت در مقابل آمریکا است. مقایسه وضعیت فعلی کره شمالی یا جنبش طالبان در افغانستان با سودان عبرت آموز است. هر چند اوضاع معیشتی و اقتصادی مردم در کره شمالی بهتر از سودان نیست ولی موفقیت کره شمالی در ساختن سلاحهائی که قادر است هر نقطه از آمریکا را هدف قرار دهد سبب شده است در مناظره های نامزدهای ریاست جمهوری در آمریکا از خطر راهبردی کره شمالی علیه امریکا در کنار مخاطرات راهبردی چین و روسیه یاد شود! چنانکه ترامپ و پومپئو هم با تمامی قلدرمآبی که داشتند پس از 19 سال جنگ بی حاصل در افغانستان مجبور شدند در مقابل طالبان که با دست خالی علیه امریکا می جنگید التماس کنند. حکایت تلخ سودان برای آمریکا هم عبرت آموز است. در حالیکه در سودان زیر ساخت مردمی و اجتماعی همنوائی با القاعده، داعش و دیگر گروههای تندرو گسترده و فراگیر است همچنین با نظرداشت سابقه حضور پررنگ اسلامگرایان در ارتش و نیروهای امنیتی سودانی آنگاه آمریکا نباید انتظار داشته باشد پس از تحقیر کردن سودانی ها زین پس اوضاع امنیتی شاخ آفریقا یا اینکه امنیت اهداف و منافع آمریکائی در آفریقا بهتر از گذشته شود چنانکه امنیت آمریکا و جهان اینک بخاطر اشتباهات مکرر آمریکا بدتر از سپتامبر 2001 شده است.  قدرتهای نوظهور مثل چین، روسیه و ترکیه هم از حکایت تلخ سودان باید بیاموزند که نباید اجازه دهند کشورهای ضعیف و فقیر اینگونه هدف سیاستهای انتقامجویانه و کینه توزانه آمریکا قرار گیرند زیرا در غیر اینصورت منافع این قدرتهای نوظهور در نقاط مختلف جهان بسرعت هدف انتقامجوئی های آمریکا قرار خواهد گرفت. 

تصور بر این است که سودان نامزد بعدی تبدیل شدن به نقطه جدید ناامنی، آشوب و هرج و مرج در شاخ آفریقا شده است بنابراین بسیاری سرنوشت فعلی سومالی و یمن را برای سودان انتظار می کشند.