بروکسل از سرشاخ شدن با آنکارا گریزان است

نویسنده: محمود فاضلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از اولین کسانی است که اعتقاد دارد اختلافات ارضی بین ترکیه و یونان در مدیترانه شرقی، روابط اتحادیه اروپا با آنکارا را تحت‌الشعاع قرار داده است. بورل که گزینه تحریم ترکیه را پیشنهاد کرده است، در مجمع عمومی پارلمان اروپا اعلام کرد با مخالفت ترکیه نمی‌تواند مسائل موجود در روابط این کشور با اتحادیه اروپا تنها از طریق مذاکره و گفتگو حل‌وفصل شود. بازگشت کشتی لرزه‌نگاری «اورچ رئیس» ترکیه به بندر آنتالیا گامی در جهت صحیح است و این موضوع ما را برای برداشتن گام‌های بیشتر جهت گفتگو امیدوار می‌کند.

بورل معتقد است ما با یونان و قبرس یونانی‌نشین همبستگی داشته و در صورت عدم حصول پیشرفت در حل‌وفصل مسائل با ترکیه در این جلسات گزینه‌های زیادی بر روی میز خواهد بود. ما خواستار حمایت پارلمان اروپا از تلاش‌هایی که برای کاهش تنش با ترکیه صورت می‌گیرد، هستیم. ممانعت از این تلاش‌ها که برای حل‌وفصل مسئله قبرس صورت می‌گیرد نیز ضربه خواهد خورد. سازمان ملل خواستار ازسرگیری مذاکرات بوده و اتحادیه اروپا نیز از این امر حمایت می‌کند. ترکیه در بسیاری از موضوعات ازجمله موضوع مهاجرت نیز شریک مهمی است. ما خوب می‌دانیم که بدون کمک ترکیه جلوگیری از جریان مهاجرت کار دشواری خواهد بود.

پیتر استانو، سخنگوی جوزف بورل نیز چند روز پس از خروج کشتی تحقیقاتی ترکیه مدعی شد خروج کشتی کاوشگر از منطقه که به‌تازگی صورت گرفت گام مهمی به‌حساب می‌آید و مسیر را برای گفتگوی معنی‌دار میان یونان و ترکیه فراهم می‌کند. اتحادیه اروپا خواستار آن است تا کشتی کاوشگر «یاووز» از حوزه دریایی قبرس خارج شود. ادامه مأموریت کشتی یاووز، تنش‌ها را در مدیترانه شرقی افزایش خواهد داد؛ آن‌هم درست در زمانی که احتمال ادامه تنش‌زدایی فوری و ازسرگیری مذاکرات وجود دارد.

فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا ازجمله شخصیت‌هایی اروپایی بود که در پارلمان اروپا به شکل ملایمی از ترکیه انتقاد کرد. به باور او، ترکیه یک همسایه مهم است و همیشه نیز خواهد ماند. ترکیه در منطقه‌ای واقع شده است که با آشوب، مواجه و پذیرای میلیون‌ها آواره است. ‏ برای میزبانی از آن‌ها ما کمک مالی قابل‌توجهی اختصاص دادیم؛ اما هیچ‌کدام از این مسائل، اقدام به ارعاب همسایگان را توجیه نمی‌کند. یونان و ترکیه بر سر مناطقی در شرق مدیترانه که به‌طور بالقوه، غنی از گاز طبیعی‌اند، اختلاف دارند. کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، قبرس و یونان، همیشه برای حمایت از حقوق مشروع خود در امور حاکمیت می‌توانند بر همبستگی کامل اروپا حساب کنند. تنش‌زدایی در شرق مدیترانه به نفع ماست. فقط یک‌راه وجود دارد: پرهیز از اقدام یک‌جانبه و ازسرگیری گفتگو‌ها با حسن نیت. این راهی برای ثبات و راه‌حل‌های پایدار است. این‌یک گام در مسیر درست و ایجاد فضای لازم برای گفتگو است. او که از آغاز مذاکرات میان ترکیه و یونان استقبال کرده گفتگوی اخیرش با اردوغان در خصوص تحولات اخیر در مدیترانه شرقی و مسئله مهاجرت را بسیار مفید دانسته و این مذاکرات را برای ثبات مدیترانه شرقی و روابط سازنده با اتحادیه اروپا بسیار حائز اهمیت می‌داند.

شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا در سفر به یونان مدعی شد اجلاس آتی سران اتحادیه اروپا به بحران مهاجرت و تحولات شرق مدیترانه اختصاص خواهد یافت. موضوع امنیت شرق مدیترانه نه‌فقط به یونان و قبرس که به اتحادیه اروپا مربوط می‌شود. اروپا از یک‌سو بر رعایت اصولی که جهت یونان و قبرس مهم است اصرار می‌ورزد و از سوی دیگر به شکل مشروط آماده است روابط با ترکیه را تقویت بخشد. زمانی که موضوع بر سر دفاع از حقوق همه اعضای اتحادیه اروپا ازجمله قبرس هست ما باید قاطعانه عمل کنیم.

ترکیه در هفته‌های اخیر بارها به اتحادیه اروپا هشدار داده است که باید در این زمینه بی‌طرف بماند. آنکارا، اتحادیه را به اتخاذ موضع «مغرضانه، جدا از واقعیت و فاقد مبنای قانونی» متهم می‌کند. اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه تأکید دارد کشورش زیر بار قلدری هیچ کشوری در شرق دریای مدیترانه نمی‌رود و به عملیات حفاری و اکتشاف خود ادامه می‌دهد. کشورهای اروپایی باید موضع عادلانه و ثابتی درباره مسئله شرق مدیترانه داشته باشند. اختلافات و تنش‌ها را تا زمانی که رویکرد عادلانه‌ای در حوزه شرق مدیترانه وجود داشته باشد، می‌توان از طریق مذاکرات حل‌وفصل کرد. ترکیه به اجرای سیاست فعال در خصوص حقوق خود ازجمله حفاری‌های اکتشاف نفت و گاز در مدیترانه ادامه می‌دهد.

اردوغان تأکید دارد آنکارا با اراده‌ای قوی و ایمانی استوار به حمایت از حقوق و منافع دریایی خود ادامه خواهد داد. ما به تقویت نیرو‌های دریایی خود در جهت جلب اعتماد دوستان و بازدارندگی طمع‌ورزان به حقوق‌مان ادامه خواهیم داد و از حقوق دریایی خود در منطقه عقب‌نشینی نمی‌کنیم.

اما میچوتاکیس نخست‌وزیر محافظه‌کار یونان، در دیدار با رئیس شورای اتحادیه اروپا در آتن، ترکیه را تهدیدی نه‌فقط برای یونان و قبرس که برای کل اتحادیه اروپا معرفی کرد. به اعتقاد او وقت آن است که اتحادیه از حرف، وارد مرحله عمل شود، اما مشروط به تداوم تنش‌زدایی از سوی ترکیه. یونان برای آغاز فوری گفتگوهای اکتشافی با ترکیه، آمادگی دارد. ترکیه هنوز وقت دارد، به نخستین گام دلگرم‌کننده‌ای که در راستای خروج از بحران کنونی برداشت، ادامه دهد. ترکیه در مقابل دو گزینه قرار دارد: می‌تواند گفتگوی سازنده با اروپا و درنتیجه با ما، داشته باشد یا اقدامات یک‌جانبه را ادامه دهد.

میچوتاکیس همچنین در سخنانش در مجمع عمومی سازمان ملل (که به‌صورت مجازی برگزار شد) مدعی است سال گذشته در نشست سازمان ملل دست دوستی به‌سوی رجب طیب اردوغان دراز کردم و به او گفتم که در اروپا به‌عنوان یک پل ارتباطی سازنده با ترکیه می‌توانم فعالیت کنم. علی‌رغم این موضوع، ترکیه مدام در حال افزایش تنش است. همه می‌دانند که افزایش تنش تداوم نخواهد داشت. بر این اعتقاد نیستم که همسایه‌های نزدیک نمی‌توانند با هم همکاری داشته باشند. اگر نتیجه بازهم عدم تفاهم بود، دیوان بین‌المللی لاهه وجود دارد که باید به آن اعتماد کنیم تا اختلافاتمان را حل کنیم.

مواضع طرف یونانی در حالی است که طبق نتایج نظرسنجی موسسه Pulse این کشور، 58 درصد مردم، تصمیمات و اقدامات دولت در مورد روابط با ترکیه را در مسیر درست می‌دانند. 80 درصد مردم معتقدند ترکیه اراده‌ای برای تنش‌زدایی در منطقه ندارد. در مورد نقش میانجیگری آلمان 68 درصد با آن مخالف و آن را منفی ارزیابی می‌کنند. 76 درصد مردم یونان موضع فرانسه در تنش اخیر روابط یونان با ترکیه را مثبت ارزیابی کرده و 59 درصد نیز نقش امریکا را منفی ارزیابی می‌کنند.

فرانسه نیز در مناقشه یونان و ترکیه بر سر ادعاهای انرژی و حدود مرزهای دریایی در کنار یونان ایستاده و همین امر موجب تنش بین ترکیه و فرانسه شده است. درحالی‌که هر دو کشور دارای بلندپروازی‌هایی برای تقویت نفوذ منطقه‌ای خود هستند، مدیترانه شرقی به تازه‌ترین عرصه رقابت فزاینده فرانسه و ترکیه تبدیل شده است. علی‌رغم تلاش‌های جاری برای مذاکره آنکارا و آتن در بروکسل، حملات لفظی متقابل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه و اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه ادامه داشت. افزایش اخیر تنش بین دو متحد عضو پیمان ناتو پس از سال‌ها روابط سرد دو کشور رخ داده است. فرانسه درصدد برآمده اتحادیه اروپا را برای اختیار کردن موضع سرسختانه‌تری علیه عملیات اکتشافی و حفاری ترکیه برای دستیابی به انرژی در آب‌های مورد مناقشه در مدیترانه شرقی، متحد کند. فرانسه حضور نظامی خود را در این منطقه تقویت کرده و در مانورهای نظامی شرکت کرده و مکرون به اهمیت «صریح و قاطع بودن در برابر رفتار غیرقابل‌قبول» ترکیه تأکید کرده است. فرانسه خود را مدافع اصلی اروپا علیه بلندپروازی‌های ترکیه در مدیترانه شرقی و به‌خصوص لیبی نشان می‌دهد. البته مواضع فرانسه علیه ترکیه، بی‌پاسخ نمانده است. رئیس‌جمهوری ترکیه در تندترین موضع‌گیری علیه مکرون تأکید می‌کند: «آقای مکرون، تو مشکلات بیشتری با من خواهی داشت…سربه‌سر ملت ترکیه نگذار!» اردوغان رئیس‌جمهوری فرانسه را یک «نالایق طمع‌کار» خوانده و مقامات ترکیه به‌دفعات به تاریخ «استعماری» فرانسه در منطقه اشاره می‌کنند درحالی‌که تلاش‌های «بشردوستانه» ترکیه را ستوده‌اند. مخالفت با فرانسه به وجهه دولت ترکیه به‌عنوان یک بازیگر مستقل بین‌المللی که علیه قدرت‌های غربی کار می‌کند کمک کرده است.

تنش‌های جاری بین ترکیه و یونان باعث آشکار شدن تنش‌های قبلی موجود در درون ناتو (که هر دو کشور ترکیه و یونان عضو آن هستند) و اتحادیه اروپا شده است. در شرایطی که رهبری ناتو تلاش می‌کند تا آنکارا و آتن را به مذاکره در مورد این مناقشه تشویق کند، فرانسه از یونان طرفداری کرده و به مداخله نظامی در این منطقه پرداخته است. در پی افزایش این تنش‌ها، ناتو تلاش‌هایی نیز برای فرونشاندن خطر درگیری بین دو کشور داشت. دبیرکل پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) اعتقاد دارد ترکیه و یونان از متحدان مهم ما هستند و ناتو بستری مناسب برای مذاکره و گفتمان است. در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور ترکیه درباره تحولات در مدیترانه شرقی و تلاش‌های ناتو برای جلوگیری از حوادث ناگوار بحث و رایزنی کردیم. ترکیه و یونان هر دو متحدان ارزشمندی هستند، ناتو بستر مناسبی برای گفت‌وگو و مذاکره است. رئیس‌جمهور ترکیه ضمن تمجید از رویکرد دبیر کل ناتو در مورد مسئله مدیترانه شرقی تأکید دارد ترکیه در مورد مسئله مدیترانه شرقی طرفدار کاهش تنش و انجام مذاکره است. ترکیه صریحاً موضع خود در این زمینه را به نمایش گذاشته ‌است. ترکیه همیشه رویکرد میانه‌رو و صلح‌طلبانه دارد و روند مذاکرات بستگی به صداقت و حسن نیت یونان در راستای کاهش تنش دارد./شورای راهبردی روابط خارجی