بازگشت سیاستگذاری خارجی اردوغان به تنظیمات ۲۰۰۱

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذاری عمومی، جهانی بیکران از دانش و هنر سیاستگذاری است که البته بر لایه‌ای فراگیر و ضخیم از آرمان‌ها و رؤیاهای سیاستگذار یا یک ملت بنیان شده است که می‌تواند پیامدهایی فراتر از حوزه ژئوپلیتیک یک کشور یا ملت داشته باشد. 

این لایه ضخیم آرمان‌ها و آرزوهای یک سیاستگذار است که در نهایت به شکلگیری یک جهان یا نظم نوین جهانی نیز منجر شده و سبب ظهور ناهنجاری‌هایی در نظام جهانی مانند جنگ‌های اول و دوم جهانی و ... نیز می‌شوند. آرمان‌هایی که ممکن است یک دولت را به هژمون منطقه‌ای و جهانی بدل نماید یا بازیگری مهم را به گدای پاداش و بخشش دیگران در نظام جهانی تبدیل کند.

آرمان‌ها و رؤیاها که بخشی از نیات و اهداف سیاستگذار هستند تا زمانی که با دانش و هنر سیاستگذاری همراه شده و در حد و اندازه توان و استعداد سیاستگذار یا یک بازیگر نظام جهانی باشند، عقلانی و کارآمد خواهند بود. این آرمان‌ها زمانی که از توان و ظرفیت سیاستگذار و دولت فراتر روند، تبدیل به زندانی از انتظارات و آرزوهای ویرانگر می‌شوند که مانند اتاق انتظار بدون درب است.

اتاق انتظار بدون در و چهار دیواری تاریک سیاستگذاری آرمانگرای افراطی در نهایت می‌تواند یک بازیگر مهم منطقه‌ای یا جهانی را به یک گدای بخشایش دیگران یا مانند یک عضو جزامی (خوره) نظام جهانی بدل نماید که تنها رنج و درد برای شهروندان خود فراهم می‌سازد.

چنین بازیگران و سیاستگذاران آرمان‌گرا و رؤیاپرداز در آسیای جنوب غربی حضوری دائمی دارند. دولت‌هایی که خود را در اتاق‌های انتظار تاریک و بدون درب آرمان‌های خود زندانی نموده و شهروندان را به زایمانی دروغین فریب می‌دهند. این دولت‌ها مانند زائوهایی هستند که تنها شکم برجسته دارند و مردم را به زایمانی در آینده نزدیک فریب می‌دهند.

آرمانگرایی و رؤیامحوری را می‌توان بخشی از تاکتیک نیرنگ سیاستگذاران و حاکمانی دانست که تنها به فکر تضمین بقای قدرت و حکمرانی خود بوده و بهشت آرمانی آنان در نهایت به جهنم رنج و فلاکت شهروندان منتهی می‌شود. یکی از این بازیگران آرمانگرای رؤیاپرداز را می‌توان دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان برشمرد که همواره در آرمان‌هایی بزرگ و گاه متضاد گرفتار شده است.

آرمان‌هایی مانند رهبری و سلطه بر جهان اسلام، ایجاد و هژمون بر جهان ترک، احیای ترکیه بزرگ با قالب امپراتور عثمانی، پیوستن به اتحادیه اروپا و پذیرش در این ائتلاف سیاسی و اقتصادی غربی که درنهایت هیچ‌کدام برای ترکیه و اردوغان تحقق نیافته و ترکیه کنونی را به مرد بیمار اروپا و دولت بسیار شکننده اردوغان تبدیل ساخته که به ادعای برخی کارشناسان در حال گدایی امتیاز و بخشش سایر بازیگران منطقه‌ای و جهانی مانند: اسرائیل، اتحادیه اروپا، ایالات متحده امریکا، اعراب، روسیه و ... است.

آرمانگرایی اردوغان در سیاستگذاری عمومی به‌ویژه سیاستگذاری خارجی ترکیه دارای چرخه‌هایی از سیاست‌ها و تنظیمات گرایش شرقی و غربی است که اکنون در جولای 2023 بار دیگر بازگشت به آرمان اتحاد با غرب و پذیرش در اتحادیه اروپا بر سیاستگذاری ترکیه تسلط یافته است. توافق ترکیه با ناتو برای تأیید عضویت سوئد در ناتو در مقابل آغاز مجدد مذاکره پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا در چند محور قابل بررسی است:

یکم - اتاق انتظار و رؤیاگذاری به جای سیاستگذاری: آرزوی پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا به آرمان 50 ساله ترکیه و سیاستگذاران ارشد این کشور بدل شده که 20 سال از این نیم قرن در دوره درازمدت حکمرانی رجب طیب اردوغان بوده است.

آرمان پیوستن به اتحادیه اروپا که همواره یکی از مؤلفه‌های سیاستگذاری عمومی به‌خصوص سیاستگذاری خارجی ترکیه مدرن بعد از 1923 بوده، سیاستگذاران و شهروندان ترکیه را در اتاق انتظار ورود به اتحادیه اروپا زندانی نموده و برخی رهبران این کشور از رؤیای پیوستن به اروپا برای نیات و اهداف قدرت‌طلبانه خود بهره می‌برند و وعده‌ بهشت اروپایی به شهروندان می‌دهند که دروغین است.

اتاق انتظار پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا که در ابتدای ظهور اردوغان در سپهر سیاسی ترکیه کمی روشن شده بود، به مرور زمان رو به تاریکی نهاده، اتاق تاریک و بدون مسیر دسترسی به اتحادیه اروپا گردید. اتاق و فرآیند انتظار پیوستن به اتحادیه اروپا که اولویت سیاست خارجی دولت اردوغان از همان زمان ظهور ایشان بوده، اکنون بعد از بیست سال حکمرانی مطلق اردوغان بر ترکیه هنوز هم به تاریکی و بلکه تاریک‌تر از سال 2001 و برآمدن دولت اردوغان نشان می‌دهد.

سیاستگذاری آرمانی دولت اردوغان در بیست سال اخیر به گونه‌ای بر رؤیاهای رهبری جهان اسلام و عضویت در اتحادیه اروپا بنیان شده که این فرآیند حکمرانی را می‌توان رؤیاگذاری دانست که جای سیاستگذاری را گرفته است!

دوم – بدترین وضعیت ترکیه برای پذیرش در اتحادیه اروپا: فرآیند مذاکره پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا طی 7 سال اخیر و با تشدید انتقادات حقوق بشری اروپا به ترکیه بعد از کودتای 2016 که کودتایی جعلی بود، متوقف شده و هیچ نشانه‌ای از احتمال عضویت این کشور در اتحادیه اروپا در آینده نزدیک نیز مشاهده نمی‌شود.

بن‌بست عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا طی چند سال اخیر که با چرخه‌ای از رویکردهای سرکوب سیاسی، اجتماعی و قومی دولت اردوغان تشدید شده است، چشم انداز پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا را تاریک ساخته است.

ترکیه سال 2023 که در گرداب مشکلات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... فرو رفته است.

- مشکل اقتصادی با تورم بیش از 85 درصد که ده برابر نرخ تورم در اتحادیه اروپاست.

- سرکوب سیاسی منتقدین سیاسی و رسانه‌ای به بهانه کودتای جعلی 2016.

- سرکوب قومی به‌ویژه کردهای ترکیه که با زندانی نمودن صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها و ده‌ها نماینده مجلس این حزب در ترکیه نمود ویژه‌ای یافته است. 

- حمله نظامی به سوریه و سرکوب کردهای سوریه با حمایت همزمان از سایر گروه‌های تروریستی حاضر در سوریه. 

- حمایت ویژه نظامی و تسلیحاتی ترکیه از جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ با ارمنستان.

- اسلامی بودن ترکیه و گرایش دینی اتحادیه اروپا به سکولاریسم و مسیحیت.

و ...

چنین مؤلفه‌هایی که چشم‌انداز پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا را تاریک کرده و مذاکرات عضویت را با بن‌بست مواجه کرده است، در سخنان بن والاس وزیر دفاع انگلیس بعد از جلسه سران ناتو در لیتوانی نمود می‌باید که به صراحت می‌گویند: «ترکیه با عضویت در اتحادیه اروپا فاصله زیادی دارد.»1 

این سخن وزیر امور خارجه انگلیس را می‌توان جلوه‌ای از رویکرد سایر قدرت‌های بزرگ اتحادیه اروپا در مواجه با فرآیند احیای مذاکرات پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا محسوب کرد که رویکردی مثبت و همسو با آرمان اردوغان نیست.
 
سوم – پریشانی و سرگردانی آرمان استیلای منطقه‌ای: سیاستگذاری دولت ترکیه در بیست سال گذشته و با رهبری اردوغان از یک پریشانی و سرگردانی راهبردی رنج برده است. سرگردانی در استیلای منطقه‌ای در جهان اسلام یا عضویت و برتری در اتحادیه اروپا که دولت ترکیه را به بازیگری با آرمان‌های پریشان بدل کرده است.

دولت اردوغان زمانی متمایل به رهبری و تسلط بر جهان اسلام بوده و زمانی دیگر در مسیر عضویت در اتحادیه اروپا و سلطه بر این اتحادیه با توجه به توان نظامی و جمعیتی خود قرار داشته است. اما هیچ‌کدام از این دو رویکرد ترکیه کارآمد و اثربخش نبوده‌ و آرمان‌های بزرگ ترکیه تحقق نیافته‌اند.

این سیاستگذاری خارجی سرگردان و پریشان دولت اردوغان را می‌توان مصداق این توصیف ساموئل هانتینگتون دانست که می‌گویند: «ترکیه که از مکه رو برمی گرداند و از سوی بروکسل طرد می‌شود. ترکیه باید به کدام سمت نگاه (حرکت) کند؟»2

دولت اردوغان در دو دهه گذشته در روندی از رفت و برگشت افراطی میان جهان اسلام و اتحادیه اروپا یا همان مکه و بروکسل گرفتار و سرگردان بوده است.

*

آنچه چرخش ترکیه از شرق به غرب یا از روسیه به ایالات متحده امریکا تفسیر می‌شود، جلوه‌ای از سرگردانی و پریشانی سیاستگذاری خارجی اردوغان در بیست سال اخیر است که اکنون بار دیگر آرمان عضویت در اتحادبه اروپا را هدف اصلی خود عنوان می‌کند.

درخواست اردوغان برای احیای مذاکرات فرآیند پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا به جبران موافقت با عضویت سوئد در ناتو را می‌توان بازگشت سیاستگذاری خارجی اردوغان به تنظیمات اولیه در سال 2001 دانست که پیوستن به اتحادیه اروپا، آرمان اصلی و زیربنای سیاستگذاری دولت اردوغان بوده و رؤیاگرایی را به جای سیاستگذاری نشانده است.

**

روند کنونی سیاستگذاری خارجی ترکیه به ویژه درخواست مجدد اردوغان در قالب گروکشی پذیرش در اتحادیه اروپا به جای تأیید عضویت سوئد در ناتو، این توصیف هانتینگتون از پریشانی و سرگردانی سیاستگذاری خارجی و انگاره‌های رؤیایی دولت اردوغان را تأیید می‌کند که به زیبایی گفته‌ است: "ترکیه از مکه رو برمی¬گرداند و از سوی بروکسل طرد می‌شود. ترکیه باید به کدام سمت نگاه (حرکت) کند." 

بازگشت سیاستگذاری خارجی ترکیه به تنظیمات 2001 و اصرار بر رؤیای پذیرش در اتحادیه اروپا را نمی‌توان روگردانی از شرق یا روسیه و گرایش به غرب تفسیر کرد، زیرا سیاست اردوغان از ابتدا نیز سیاستگذاری غربگرا با ظاهری اسلامگرا بود که ترکیه را یک کشور اروپایی و متحد استراتژیک اتحادیه اروپا و امریکا تصور می‌کرد. 

منابع: