ترامپ یا بایدن؟

دیپلماسی ایرانی: ترامپ یا بایدن؟ تفاوت نمی‌کند. هریک از این دو رقیب که کرسی اتاق بیضی شکل کاخ سفید را در انتخابات نوامبر آینده از آن خود کنند، اختلافات تهران و واشنگتن به قوت خود باقی است. روابط ایران و امریکا در چهار دهه گذشته بریک مدار ثابت جاخوش کرده است؛ چه دموکرات‌ها یا جمهوریخواهان ابتکار عمل را در کاخ سفید و کنگره دراختیار داشته باشند و چه دولت و مجلس ایران رنگ اصولگرایی و یا اصلاح طلبی داشته باشند. 

انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 2016 در خاطره‌ها باقی‌است؛ آن هنگام هم برخی ساده‌انگارانه تصور می‌کردند با خروج «باراک اوباما» از کاخ سفید، فصل تازه‌ای از روابط ایران و امریکا شکل می‌گیرد. طرفه اینکه در تریبون‌های رسمی، پیروزی «دونالد ترامپ» را به فال نیک گرفته و برایش آرزوی کامیابی می‌شد. زمانی به‌طول نینجامید که آهنگ کلام خوش‌بینان به رنگ سابق برگشت و شعارها علیه سیاست‌های دولت امریکا همان شد که بود. تقلیل عوامل تنش مزمن در روابط ایران و امریکا به شخصیت‌ها و شیوه رویکرد دولتمردان دو کشور، عامل انحراف در تحلیل واقعی اوضاع است. اختلاف‌ها ناشی از سیاست‌های راهبردی دو نظام سیاسی است که در بسیاری از موارد به تقابل گریز‌ناپذیر با یکدیگر می‌انجامد. از این‌رو نمی‌توان چنین پنداشت که در صورت بازگشت دموکرات‌ها به کاخ سفید و کسب اکثریت کنگره امریکا، اوضاع به همان شکلی بازمی‌گردد که پیش از سال 2017 بود. در این‌حال فراموش نباید کرد که اگر قرار به حل اختلافات و برون‌رفت روابط تهران و واشنگتن از تنش بود، هشت سال دولت باراک اوباما مناسب‌ترین فرصت برای این منظور می‌نمود اما چنین نشد. روزشماری برای خروج دموکرات‌ها از کاخ سفید سکه آن روزها بود. حالا هم نمی‌توان چنین پنداشت که دولت احتمالی بایدن می‌تواند به لحاظ «اصولی» متفاوت از دولت ترامپ با تهران وارد گفت‌و گو شده و یا بستر آن را مطابق با ترجیحات «ارزشی» تهران فراهم کند. تنها پیش فرض تفاوت میان دولت و شخص بایدن با ترامپ در ادبیات آنان خواهد بود؛ در حالیکه به لحاظ اصولی هر دو رقیب نگاه مشترکی را به جایگاه جهانی و منطقه‌ای ایران داشته و به‌رغم برخی تفاوت‌های شکلی، خواست‌های مشترکی را درقبال تهران بیان می‌کنند. علاوه‌براین، احتمال همراهی فعالانه اروپائیان با دولت بایدن در تلاش برای تحمیل خواست‌های خود به تهران در همه حوزه‌های مورد اختلاف به‌مراتب بیش از دولت ترامپ خواهد بود. 

یکی از اصلی‌ترین شروط تهران برای هرگونه گفت‌و گو با واشنگتن، بازگشت دولت این کشور به برجام است. پیش‌بینی می‌شود که دولت بایدن برای این اقدام آمادگی دارد اما همانگونه که «جیک‌سالیوان» عضو برجسته تیم مشاوران سیاست خارجی بایدن گفت، این بازگشت به گونه‌ای خواهد بود که نتایج سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ را علیه ایران دربرداشته باشد. او در مقاله‌ای که در این باره نوشته تصریح کرده که دولت بایدن نیز در سه مقوله «توانمندی موشکی‌، نفوذ منطقه‌ای و غروب برجام» با سیاست دولت‌کنونی امریکا در قبال ایران هم‌نظر است. به‌این ترتیب میان دو جناح رقیب و در‌این حال طرف‌های اروپایی در بازنویسی برجام نگاه مشترک وجود دارد. به‌عبارت دیگر، نمی‌توان با خوش‌بینی ساده‌دلانه چشم‌اندازی متفاوت از آنچه در روابط تهران ـ واشنگتن و به‌تبع آن اروپا وجود دارد را در صورت پیروزی «جوبایدن» در انتخابات نوامبر ترسیم کرد مگر آنکه اراده‌ای تازه میان طرف‌ها ایجاد شود. آنچه واقعی است اینکه تفاوت نمی‌کند بایدن یا ترامپ اتاق بیضی را در کاخ سفید از آن خود کنند. اختلافات و تنش‌ها میان تهران و واشنگتن همچنان باقی است.