توافق ۲۵ ساله چالشی برای سیاست های واشنگتن است

نویسنده: ایلان برمَن

دیپلماسی ایرانی: در روابط چین و ایران یک روز جدید طلوع کرده است. مقامات ایران اوایل ماه ژوئیه اعلام کردند در مراحل نهایی مذاکره با چین بر سر پیمان استراتژیک 25 ساله هستند. این توافقنامه در صورت اجرایی شدن، روابط نظامی، اقتصادی و سیاسی دو کشور را به طور چشمگیری گسترش خواهد داد. این توافق جای تعجب ندارد؛ تهران و پکن در گذشته در هر زمینه ای از فروش اسلحه گرفته تا انرژی همکاری داشته اند. با این حال، این توافق روابط دو جانبه بین دو شریک استراتژیک را به مرحله جدیدی ارتقاء می دهد و پیامدهای عمده برای ژئوپلیتیک منطقه دارد و تهدیدی آشکار برای تلاش های ایالات متحده در راستای منزوی ساختن و مهار جمهوری اسلامی خواهد بود.

در رابطه با ایران، تصمیم به تعمیق روابط استراتژیک با چین تایید ضمنی آسیب های ناشی از کارزار «اعمال فشار حداکثری» دونالد ترامپ است؛ اگرچه جمهوری اسلامی سعی کرده چهره قدرتمندی به خود بگیرد، اما آمارها داستان متفاوتی را بیان می کنند. درآمد نفتی ایران در یک سال گذشته با 92 درصد کاهش، از حدود 100 میلیارد دلار به 8 میلیارد دلار رسیده است چرا که بسیاری از مشتریان نفتی ایران از نگرانی از عواقب احتمالی تحریم های ایالات متحده به طور فزاینده از جمهوری اسلامی فاصله گرفته اند. سرمایه گذاری های خارجی در ایران نیز عملا از بین رفته است؛ سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2019 با 26.5 درصد کاهش، به کمترین سطح در نزدیک به دو دهه گذشته رسیده است. این عوامل سقوط شدید ریال را در پی داشته و ارزش ارز ملی ایران به پایین ترین نرخ در تاریخ 41 ساله جمهوری اسلامی رسیده است. حتی پیش از شیوع ویروس کرونا هم طبق تخمین موسسه معتبر «امور مالی بین المللی»، ذخایر ارزی ایران که در سال 2019 به بیش از 100 میلیارد دلار می رسید، در نیمه اول 2020 به 73 میلیارد دلار کاهش یافته بود. همه این دشواری های اقتصادی افزایش ناآرامی های داخلی را در پی داشته اند.

ظاهرا این واقعیت های دشوار مقامات در تهران را به تجدید نظر استراتژیک در سیاست خارجی وا داشته اند. ایران ابتدا در واکنش به کارزار «اعمال فشار حداکثری» آمریکا، سیاست «صبر استراتژیک» در پیش گرفت و امیدوار بود بتواند این رویکرد را تا روی کار آمدن دولتی کمتر متخاصم در ایالات متحده حفظ کند. اما شرایط نامطلوب داخلی رسیدگی به مشکلات را برای مقامات ایران به یک فوریت تبدیل کرده است. گردش به سمت چین در حقیقت نشان دهنده این واقعیت است که آنها برای بهبود شرایط خارجی و موقعیت بین المللی خود به کمک خارجی نیاز دارند.

اما سوال این است که کمک چینی ها چطور می تواند به جمهوری اسلامی کمک کند؟ در شرایط کنونی کسب اطلاع از جزئیات توافق تقریبا غیرممکن است، اما دست کم دو نتیجه استراتژیک را می توان در نظر گرفت: اولی به موقعیت منطقه ای ایران مربوط می شود و دومی با تثبیت قدرت در فضای داخلی ارتباط دارد. تشدید تحریم های ایالات متحده در دو سال گذشته تاثیر چشمگیری بر موضع استراتژیک جمهوری اسلامی و همچنین توانایی آن در شکل دادن به حوادث منطقه ای داشته است. تزریق سرمایه چینی ناشی از افزایش فعالیت های تجاری چین در داخل ایران ناگزیر تاثیری گسترده تر از ثبات در اقتصاد ملی خواهد داشت و این امکان را برای ایران فراهم می آورد تا متحدان خود در سراسر منطقه را تامین مالی کند. به علاوه، تشدید فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم های آمریکا و اخیرا کووید 19 یک سری ناآرامی های داخلی را در پی داشته و کمک های چینی می تواند به تقویت قدرت جمهوری اسلامی در داخل کشور کمک کند. 

توافق جدید چین و ایران در میانه تشدید فزاینده تنش ها بین آمریکا و چین مطرح شده است. اگرچه ترامپ تقریبا از زمان روی کار آمدن از نیاز به «رقابت بر سر قدرت برتر» با چین سخن می گفت، اما از اوایل سال 2020 تمرکز خود را در مواجهه با چین در زمینه های اقتصادی، استراتژیک و ژئوپلیتیک به شدت بیشتر کرده است. به نظر می رسد چین نیز به سمت مواجهه مستقیم پیش می رود. پکن در دو سال گذشته در واکنش به تشدید فشار از سوی واشنگتن، خرید نفت از تهران را (حدود 53 درصد) کاهش داده بود که این مساله از تمایل اندک آن به مواجهه مستقیم با دولت ترامپ حکایت داشت. اما اکنون چین در مسیری قرار گرفته که بی شک برای سیاست آمریکا در خاورمیانه اهمیت زیادی دارد: پکن آشکارا سیاست اعمال فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران را به چالش کشیده که نشان دهنده تمایل آن به خنثی کردن سیاست ها و تضعیف اهداف مهم استراتژیک واشنگتن در خاورمیانه و ورای آن است.

از این رو، توافقنامه جدید چین و ایران چالشی آشکار برای منافع و اعتبار ایالات متحده است. تقویت پیوندهای اقتصادی و استراتژیک پکن و تهران به تضعیف تلاش های دولت ترامپ برای منزوی کردن تهران می انجامد و به همین دلیل می توان پیمان استراتژیک جدید را آزمونی مهم نه تنها برای سیاست آمریکا در قبال چین، که برای رویکرد «اعمال فشار حداکثری» دولت ترامپ علیه ایران دانست.

منبع: مرکز سیاست گذاری جهانی / مترجم: طلا تسلیمی