اروپایی ها خروج امریکا از برجام را به هیچ وجه جبران نکردند

نویسنده: سعید محمدی، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در پنجمین سالگرد توافق بین المللی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، با انتشار توئیتی نوشت: «امروز پنجمین سالگرد برجام – بزرگترین دستاورد دیپلماتیک دهه اخیر – بوده و یادآورد این است که رفتار غیرقانونی آمریکا نباید مقیاسی برای سنجش هنجارهای بین‌المللی باشد. اهانت آمریکا به قانون و دیپلماسی، این کشور را بدنام و امنیت دنیا و آمریکا را در خطر قرار می‌دهد». متعاقبا جوزپ بورل، مسئول دفتر روابط خارجی اتحادیه اروپا هم با انتشار بیانیه‌ای به همین مناسبت تاکید کرد: «به رغم ضرورت مبرم حفظ برجام، ایالات متحده درتاریخ 8 مه ۲۰۱۸ به طور یک جانبه از این توافق خارج شد. از آن زمان مسئولیتی مضاعف بر دوش سایر طرف‌های برجام نهاده شد؛ از سویی ادامه نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و از سوی دیگر خنثی کردن تأثیرات سوئی که با خروج آمریکا از برجام، به ایران تحمیل شد». وی در خاتمه این بیانیه  افزود: «اروپا با تمام توان در راه حفظ برجام تلاش خواهد کرد، زیرا اطمینان دارد که بعید است جامعه جهانی در آینده نیز با چنین عزم یگانه‌ای در مقابله با یک چالش هسته‌ای به توافقی یکدست برسد». روسیه و چین نیز پنجمین سالگرد این توافق بین المللی را گرامی داشتند و ضمن حمایت از برجام، نشان دادن اراده سیاسی کشورها برای دفاع از برجام را یک ضرورت تاریخی برشمردند. 

آنچه مسلم است از زمان انعقاد این توافق بین المللی تا کنون دشمنی های متنوعی علیه این اجماع جهانی از سوی گروه های مختلف به ویژه طیف وسیعی از افراط گرایان، جنگ سالاران و تروریست ها ابراز گردیده است. بزرگترین ظلم به برجام نیز به طور رسمی از سوی دونالد ترامپ انجام پذیرفت. رئیس جمهوری آمریکا بلافاصله پس از نشستن بر اریکه قدرت با برقراری سیستم فشارهای حداکثری علیه دولت و ملت ایران، ضمن اعمال تروریسم ظالمانه اقتصادی با هدف قطع تمامی مبادلات مالی و تجاری، در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ با امضای فرمانی یکجانبه از برجام خارج شد. اقدام ناپخته و بدون جایگزینی که از همان ابتدا مورد انتقاد و مخالفت شدید جامعه بین المللی، شرکای برجام و حتی شرکا و رقبای داخلی ترامپ قرار گرفت. در این میان اتحادیه اروپا به عنوان بخشی از این توافق بنا به سیاست کجدار و مریز با بی عملی، صرفا به حمایت شفاهی و یا ایفای نقش به روی کاغذ از برجام و دستاوردهای آن اکتفا کرد، اما عملا ضمن تسلیم در برابر تروریسم اقتصادی نامشروع دونالد ترامپ که با عنوان ناقض توافقات بین المللی و همدستی با ویروس کرونا مشهور است، از انجام تکالیف و مسئولیت های خود در پنج سال گذشته شانه خالی کرده است. در این باره موارد نقض عهد و بی عملی تروئیکای اروپا در قبال برجام را در پنجمین سالگرد این توافق بین المللی حداقل در یازده مورد می توان باز شمرد:
1-    عدم تحرک در قبال ضرورت حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران
2-    بی عملی در تشویق سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران
3-    عدم حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران
4-    بی تحرکی نسبت به حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی مرتبط با ایران
5-    عدم اقدام برای تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی
6-    بی توجهی نسبت به مسئولیت حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصاد‌ها محسوب می‌شوند.
7-    عدم اقدام نسبت به گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی از جمله از طریق تقویت شورا‌های تجاری
8-    کاهلی نسبت به تحرک بخشی در حوزه روابط حمل و نقل دریایی، زمینی، هوایی و ریلی
9-    عدم کمک به تداوم صادرات نفت و میعانات گازی و محصولات نفتی و پتروشیمی ایران
10-    عدم حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا
11-    عدم اجرای وظائف در حوزه حفظ و توسعه کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران به خصوص رونق بخشی به کانال مبادلات مالی با نام اینستکس. 

تروئیکای اروپا علاوه بر این، تکلیف خود را در قبال وظایفش نسبت به  برجام، روشن نمی کند و به عنوان بخشی از مشکل و سد راه اجرای این توافق شده است. حتی پا را فراتر گذاشته، فرصت طلبانه و با سیاسی کاری درخواست های نامشروع و خارج از چارچوب توافقات مطالبه کرده و در نتیجه رویه مخربی را در پیش گرفته است. تلاش غیر قابل هضم تروئیکا برای بردن پرونده ایران به شورای حکام با هدف صدور قطعنامه و افزایش فشار تنها نمونه کوچکی از دوگانه بازی های شرکای بی عمل برجام است.

حال که جوزپ بورل، مسئول دفتر روابط خارجی اتحادیه اروپا در پنجمین سال انعقاد توافق مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام قد از برجام حمایت می کند و روسیه و چین نیز اهمیت تداوم و حفظ این توافق را مورد تاکید قرار داده و وزیر امور خارجه ایران آن را بزرگترین دستاورد دیپلماتیک دهه اخیر ارزیابی می کند؛ جا دارد تروئیکا با تغییر رویه، زاویه رفتار و تحرک غیر سازنده و مخرب خود در قبال برجام را تغییر داده و بیش از این بنا به رویای منفعت گرایانه جا پای دولت روبه افول و انزوای دولت دونالد ترامپ قرار ندهد. دولتی که در داخل و خارج به انتهای خط رسیده است. دولتی که در سه سال گذشته نشان داد: یکجانبه گرایی رکن اصلی سیاست خارجی اوست، به هیچ وجه به تعهدات بین المللی وقعی نمی نهد، خواهان فروپاشی و اضمحلال اتحادیه اروپاست، خواهان متروکه کردن سازمان ملل و همه مراکز بین المللی است، به توافقات گذشته این کشور با جامعه جهانی پایبندی ندارد، به شدت دنبال فاشیستی کردن سیاست خارجی آمریکا با هدف اخذ امتیاز اقتصادی یکجانبه از طرف های ثالث است، برقراری سیستم و توسعه نژاد پرستی در داخل و خارج ایالات متحده رویای اول اوست و سرانجام بیماری کووید 19 را به عنوان شریک استراتژیک خود برگزیده است تا جهان را به ویرانی و تباهی کشاند. هم پیمانی این ایام «ویروس و ترامپ» و فشار سیستم نژاد پرستی «زانو بر گلوی ملت ها» از سوی نازی های نوظهور در آمریکا، نه تنها مردم ایران و جهان، بلکه نفس ملت آمریکا را نیز به تنگ آورده و بیش از ده هزار نفر از مردم این کشور را به کام مرگ ناشی از ویروس مهلک کرونا فرستاده است. 

اینک تروئیکای اروپا در مورد برجام و ایران باید انتخاب کند. در شرایطی که جهان نیازمند هم پیمانی برای شکست مشارکت آمیز ویروس مرگبار کووئید 19 می باشد، آیا می خواهد هم چون دونالد ترامپ در مسیر نژاد پرستی، تمام راه های انسانی و مبادلات مالی، تجاری و نیز ارسال دارو، کمک های درمانی و حتی خرید آمبولانس  به ایران را  مسدود نگاه دارد؟ 
در هر صورت نفس های برجام در پنجمین سالگرد آن به سبب خروج یکجانبه ترامپ و عدم وظیفه شناسی تروئیکا به شماره افتاده است. اینک دو تابلو در مقابل همه شرکای برجام قرار دارد؛ «همکاری و تعامل» و «پایان و بن بست». قطعا مسیر تعامل و همکاری احیاگر مشارکت های بین المللی و تضمین کننده صلح، ثبات و امنیت جهانی است. مسیر بن بست، به فاشیسم و نژاد پرستی توام با بی ثبات سازی، بحران و نا امنی منطقه و جهان منجر خواهد شد. قطعا منافع و گرایش ایران مشارکت در مسیر اول برای تامین صلح و امنیت بین المللی و توسعه همکاری های چند وجهی مشارکت آمیز است. بر این اساس برجام را بزرگترین دستاورد دیپلماتیک ارزیابی و با این ذهنیت دیگر شرکای اروپایی را نیز به مسئولیت پذیری در قبال توافق مورد تایید شورای امنیت و ذیل آن برجام دعوت می نماید.