کروناویروس، اروپا، چین و یکجانبه‌گرایی خودبرانداز آمریکا

نویسنده: الدار ممداف

دیپلماسی ایرانی: جفری ساچس، استاد دانشگاه کلمبیا، در کنفرانسی در فوریه 2020 اعلام کرد که تضعیف چندجانبه‌گرایی، سیاست آگاهانه و عامدانه‌ آمریکا تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ است. باید گفت که ترامپ در تضعیف چندجانبه‌گرایی تنها نیست و سیاست‌های نفوذ‌افکنی پوتین یا ماجراجویی‌های منطقه‌ای مینی‌ترامپ‌هایی مانند بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، نیز در فرسایش نظم جهانی مبتنی بر قوانین، نقش دارند. اما با توجه به قدرت ایالات متحده، نمی‌توان انکار کرد که سیاست "اول آمریکا"ی ترامپ که ساچس آن را "شکل عامیانه‌ استثناگرایی آمریکایی" می‌نامد، در مقایسه با اقدامات مقلدانشان خطر بزرگتری برای دنیا دارد.

با این حال، "اول آمریکا" نهایتا خودبرانداز است. در جهان بینی ترامپ و مشاورانش فقط برندگان و بازندگان وجود دارند. متحدان و هنجارها به خودی خود ارزش ذاتی ندارند. هر رابطه‌ای، یک داد و ستد و تا زمانی مفید است که ایالات متحده بتواند به واسطه آن از طرف دوم مزایای بیشتری به دست آورد. در نتیجه، مهمترین اتحاد آمریکا از جنگ جهانی دوم – با اروپا – در حال فروپاشی است.

شیوع کروناویروس می‌توانست فرصتی برای دولت ترامپ باشد تا بار دیگر به ارزش همکاری بین‌المللی در مبارزه با این بیماری جهانی پی ‌ببرد. اما عکس آن روی داد: این همه‌گیری فقط غریزه‌های یکجانبه‌گرایی واشنگتن را تقویت کرد. این حقیقت در اقداماتی مانند تعلیق کمک‌ها به سازمان بهداشت جهانی و سرقت تجهیزات پزشکی آلمان از آسیا نمایان است. این اقدامات با بی‌حرمتی‌های دیگری همراه است، مانند ممنوعیت کامل سفر اروپایی‌ها به آمریکا، تشدید تحریم‌ها علیه ایران و ونزوئلا در حالی که اتحادیه اروپا تلاش می‌کند تاثیر همه‌گیری بر این کشورها را کاهش بدهد.

پیامدهای این اقدامات تسلیم شدن اروپا در برابر تمام خواسته‌های آمریکا نیست، بلکه اروپا کاملا می‌آموزد که از آمریکا و اتحادش بگذرد. پس از تعلیق کمک‌های آمریکا به سازمان جهانی بهداشت، فنلاند کمک‌هایش به این سازمان را افزایش داد.

در مورد ایران نیز کارزار "فشار حداکثری" آمریکا، واشنگتن را بیشتر از تهران منزوی کرده است. جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دیدار وزرای امور خارجه این اتحادیه در 22 آوریل، ممانعت آمریکا از اعطای وام صندوق بین‌المللی پول به ایران را تاسف بار دانست. چند روز پیش از این تاریخ، بورل در پارلمان اروپا، ادعای پمپئو مبنی بر معافیت تجارت بشردوستانه با ایران از تحریم‌های آمریکا را زیرسوال برد و گفت: "این چیزی نیست که فعالان اقتصادی آن را باور داشته باشند." این اشاره‌ای روشن بود به موانعی که نهادهای مالی در پیشبرد معاملات مربوط به ایران به دلیل هراس از تحریم‌های ثانویه آمریکا با آنها مواجه هستند.

بورل در سطحی عمیق‌تر واگرایی اساسی اروپا با رویکرد آمریکا به تحریم‌ها به عنوان ابزاری برای کشورداری را نشان داد: از دیدگاه اروپا، تحریم‌ها برای اعلام مخالفت با سیاست‌های ویژه و در نتیجه هدفگیری افراد، طراحی شده‌اند. تحریم‌ها برای تهیدستی و بیچارگی جمعیت و افراد غیرنظامی با امید این که آنها علیه رژیم‌هایشان به مخالفت برخیزند، طراحی نشده‌اند و این فرضیه‌ای است که سیاست تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا بر پایه آن شکل گرفته است.

استفاده جنگ‌افزاری واشنگتن از سلطه‌اش بر بازارهای مالی جهان برای اعمال اولویت‌های سیاسی آمریکا باعث شده اروپایی‌ها برای رهایی خودشان از این سلطه راه‌هایی مانند سازوکار مالی اینستکس را بیابند. پیوستن بیشتر کشورهای اروپایی به اینستکس نشانه‌ اعتماد به این مسیر است.

این منطق در سه‌ضلعی آمریکا – اروپا – چین نیز کاربرد دارد. اخیرا برخی دولت‌های اروپایی، از جمله فرانسه و بریتانیا، لحنشان در برابر چین را شدیدتر و خواهان شفافیت بیشتر پکن درباره منشا کروناویروس شده‌اند. با این‌حال، اروپایی‌ها بین این ملاحظات و نیازشان به همکاری چین در مبارزه با همه گیری و مسائلی مانند دگرش‌های اقلیمی، حاکمیت مالی جهان و اهداف توسعه پایدار توازن ایجاد کرده‌اند.

در حال حاضر این چین و نه آمریکاست که برای رویارویی با این چالش‌ها در قالبی چندجانبه با اتحادیه اروپا همکاری می‌کند. همچنین رکود اقتصادی و زنجیره تامین تجهیزات پزشکی که از آسیا سرچشمه می‌گیرد، اروپا را در رویکردش نسبت به یکی از شرکای اقتصادی کلیدی این بلوک، محتاط‌تر کرده است. این در حالی است که واشنگتن به یک شیوه‌ مبتنی بر انتقاد و مخالفت شدید با چین روی‌آورده است.

این روش برای آینده‌ چندجانبه‌گرایی یا روابط بین آمریکا و اروپا مفید نیست. به باور اغلب کارشناسان، دنیای پسا‌همه‌گیری شاهد تشدید رقابت آمریکا و چین خواهد بود. ایالات متحده با انتخاب یک برند "آمریکا اول" از استثناگرایی و بی‌اعتنایی متکبرانه به دیدگاه‌ها و منافع متحدانش با ریسک ورود به این دوران نوین در جایگاهی تضعیف‌شده‌تر روبه رو است.

منبع: ریسپانسیبل استیتکرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی