ایران با حوصله نفوذ منطقه ای خود را باز می یابد

نویسنده: دکتر رز زیمت (Dr. Raz Zimmt)

دیپلماسی ایرانی: بر اساس گزارش آرشیو ملی اسرائیل (10 می 1965)، میر عزری، نماینده اسرائیل در تهران پس از دیدار با مهدی پیراسته سفیر ایران در بغداد در مقاله ای می نویسد: «در گفت وگویم با سفیر ایران در بغداد از وی خواستم در مورد فعالیت های خودش در بین شیعیان صحبت کند. وی گفت که اقدامات من در عراق شامل بازدید هفتگی از شهرهای مقدس نجف و کربلا، ارائه رشوه به روحانیون و تشویق آنها به دیدار از سفارت ایران و کنسولگری در عراق است.» گزارش سفیر ایران حاکی از مداخله فزاینده تهران در عراق به عنوان بخشی از تلاش های این کشور برای گسترش نفوذ منطقه ای است. بنابراین جاه طلبی های منطقه ای ایران و همچنین برنامه هسته ای با انقلاب اسلامی 1979 شروع نشده است.

ایران با بهره برداری از نقاط ضعف کشورهای عربی ناشی از آشفتگی های سیاسی جهان عرب پس از سال 2011، به توسعه نفوذش در منطقه اقدام کرد. سقوط داعش و دستاوردهای دولت بشار اسد با کمک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و روسیه، گسترش نفوذ ایران در سوریه و عراق را باعث شده است. اما در چند ماه گذشته ما با کاهش نفوذ ایران در منطقه روبه رو هستیم که چند دلیل دارد: نخست؛ تحریم های شدید دولت دونالد ترامپ به صورت قابل توجهی ماجراجویی نظامی ایران در منطقه را کاهش داده است. دوم؛ نیروهای دفاعی اسرائیل توانستند جلوی گسترش نفوذ ایران در سوریه را بگیرند. به دنبال تظاهرات اخیر لبنان و عراق؛ بسیاری از تحلیلگران بر این تاکید داشتند که «ایران خاورمیانه را از دست داده است». سوم؛ ترور ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران به برنامه های ایران برای سلطه منطقه ای ضربه عظیمی زده است. چهارم و آخرین عامل برای کاهش نفوذ ایران، کرونا ویروس است که فعالیت های بدکارانه ایران در سرتاسر خاورمیانه را کند کرده است.

ایران قطعا برای تقویت نفوذ منطقه ای خود با چندین مانع بنیادین روبه روست. فعالیت های اسرائیل توانسته نفوذ و گسترش نظامی ایران در سوریه و همچنین مسلح کردن حزب الله به موشک های هدایت شونده دقیق را به تاخیر اندازد. حضور روسیه، آمریکا و ترکیه همچنین توانایی و نفوذ ایران برای شکل دهی به آینده سوریه و عراق را محدود کرده است. علاوه بر این، مداخلات گسترده ایران در امور داخلی بغداد، بیروت و دمشق با مخالفت های سیاسی گسترده مردم جهان عرب همراه شده است. بحران کوید 19 یکی از دشوارترین دوره را برای ایران رقم زده است. خروج آمریکا از برجام و تحمیل تحریم های یکجانبه، مشکلات موجود ایران را تشدید کرده و اقتصاد ایران را به سمت یک بحران بی سابقه سوق داده است. کاهش قیمت نفت به دلیل جنگ نفتی روسیه و عربستان سعودی؛ مشکلات اقتصادی ایران را شدیدتر خواهد کرد. علاوه بر این، ترور ژنرال قاسم سلیمانی هم در کوتاه مدت، به پیشروی اهداف استراتژیک ایران در خاورمیانه ضربه جدی زده است.

با این وجود؛ ایران بارها و بارها ثابت کرده که با وجود محدودیت ها؛ تهدیدات را به فرصت تبدیل کرده است و آنها نه تنها بقای حکومت خود را حفظ کرده بلکه همچنین باعث گسترش نفوذ منطقه ای ایران شده اند. ایران مطمئنا در مقایسه با بازیگران دیگر، بهتر می تواند در بازی منطقه ای نقش ایفا کند. تهران تا زمان تحقق جاه طلبی های خود صبور است و به شدت مصمم و عملگرا عمل می کند و می داند که چگونه استراتژی منطقه ای خود را با چالش های جدید تطبیق دهد. در واقع، فعالیت های اخیر ایران در عراق با هدف تشدید فراینده نزاع بین نیروهای آمریکا و شبه نظامیان شیعه طرفدار ایران و تحولات سیاسی بغداد می تواند نشانگر این امر باشد که تهران پس از کشته شدن ژنرال سلیمانی در حال ارزیابی مجدد ماموریت هایش و تعدیل اقدامات خود با شرایط در حال تغییر است، به شیوه ای که اجازه دهد منافعش مانند مجبور کردن امریکا به خروج نیروهایش از عراق با موفقیت بیشتری تحقق یابد.

در 9 آوریل؛ عدنال الزرفی نامزد سابق نخست وزیری عراق، پس از مقاومت شدید احزاب سیاسی شیعه طرفدار ایران و متهم کردن وی به «عامل آمریکا بودن»، از تشکیل کابینه جدید انصراف داد و متعاقب آن، رئیس جمهور برهم صالح در نهایت مصطفی الکاظمی رئیس اطلاعات عراق را به عنوان نخست وزیر جدید اعلام کرد. در چند هفته گذشته ایران در پرتو نگرانیش در مورد تحولات داخلی عراق، تلاش هایش برای توسعه نفوذ بر فرایند تشکیل دولت جدید عراق را افزایش داده است. اگر چه الکاظمی قطعا گزینه مورد علاقه ایران نیست اما زمانی که بنا باشد تهران بین او و الزرفی یکی را انتخاب کند، وی گزینه بهتری است. ایران قادر است نیروهای سیاسی بزرگ عراق را علیه سیاستمدارانی که تهدید بزرگی برای منافعش هستند، بسیج کند. این بار تلاش های ایران بر فرایند سیاسی عراق به صورت موفق آمیزی تاثیر نگذاشته است و در عوض پس از کشته شدن قاسم سلیمانی؛ علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی این کار را انجام می دهد که می توان به دیدار ماه گذشته وی از بغداد و ملاقاتش با الکاظمی اشاره کرد.

آنچه در مورد نفوذ منطقه ای ایران و همچنین ثبات حکومت و اقتصاد آن صادق است این است که ایران قطعا با چالش های داخلی و بین المللی بسیاری روبه رو خواهد بود اما نفوذ منطقه ای این کشور به سرعت کاهش نخواهد یافت و حکومت و اقتصاد این کشور به این زودی فروپاشیده نمی شود. در حقیقت سال های تحریم اقتصادی و تمرکزگرایی اقتصاد توسط نهادهای دولتی و سپاه پاسداران باعث شده تا حدودی توانایی ایران در انطباق با بحران ها بهبود یابد.

منبع: شورای آتلانتیک / ترجمه: علیرضا علیپور