«توانمندسازی حکومت: شواهد، تحلیل، عمل»+دانلود فایل پیوست

محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

دیپلماسی ایرانی: کتاب «توانمندسازی حکومت: شواهد، تحلیل، عمل» استدلال می‌کند که ایران در شمار کشورهای دارای «توانمندی حکومت» متوسط است که در کنار آفریقای جنوبی، آرژانتین، مراکش، فیلیپین و تایلند «با بدتر شدن سریع قابلیت حکومت» (ص. 76) مواجه است. این هشدار خطرناکی است. جمله‌ای که نویسندگان درباره عواقب این وضع می‌نویسند برای میلیون‌ها ایرانی خیلی ملموس است: «مشخص است که در این کشورها که قابلیت در حال سقوط است، هیچ چیز مثبت مایه دلخوشی وجود ندارد.» (ص. 76)

کتاب «توانمندسازی حکومت: شواهد، تحلیل، عمل» (نوشته مِت اَندروز، لَنت پریچت و مایکل وولکاک، ترجمه جعفر خیرخواهان و مسعود درودی، که انتشارات روزنه در 336 صفحه با قیمت 40000 تومان منتشر کرده است) از میان همه کتاب‌هایی که سال 1398 خواندم، تأثیرگذارترین و عمیق‌ترین کتاب برای شناخت و ارائه راه‌حل مسائل ایران بود.

کتاب آن‌قدر عمیق و مرتبط با مسائل ایران ماست که برای آنها که سیاست‌گذاری عمومی ایران و ناتوانی در حل مسائل عمومی را تجربه کرده‌اند، حیرت‌آور است. کتاب برای کسانی که می‌پرسند چرا حکومت/دولت/سازمان‌ها بد تصمیم می‌گیرند؟ چرا سیاست‌های بد تنظیم و ابلاغ می‌شوند؟ چرا مسائل حل نمی‌شوند؟ چرا حتی بهترین نسخه‌ها و تصمیم‌ها شکست می‌خورند، پاسخ‌هایی به‌واقع مبتنی بر شواهد، تحلیل و نسخه‌هایی برای عمل و بهبود دارد.

کتاب را سه نفر نوشته‌اند که به ترتیب متخصص سیاست‌گذاری عمومی، متخصص اقتصاد توسعه و جامعه‌شناس هستند. هر سه نفر برای سازمان‌های بین‌المللی و بالاخص بانک جهانی نیز سال‌ها کار کرده‌اند و تجربه عمیقی از توسعه در کشورهای در حال توسعه دارند.

نویسندگان استدلال می‌کنند که کشورها به جای تمرکز بر مسائل، به دنبال راه‌حل‌ها می‌گردند و به کپی‌برداری از بهترین نمونه‌ها (Best practices) می‌پردازند در حالی که دولت‌های‌شان ظرفیت اجرا ندارند و بهترین نمونه‌ها که در کشورهای دیگر هم جواب داده‌اند، شکست می‌خورند.

کتاب بحث مفصلی درباره قابلیت حکومت، روندهای تغییرات قابلیت حکومت در کشورهای جهان و چرایی این وضعیت ارائه می‌کند و در نهایت روشی برای قابلیت‌سازی و توانمندسازی حکومت در کشورها با عنوان «انطباق تکرارشونده مسأله‌محور» (Problem-Driven Iterative Adoption: PDIA)  ارائه می‌دهند.

خواندن کتاب بیش از دو ماه برای من زمان برد، خواندن هر سطرش تفکر و درگیر شدن با کتاب لازم دارد. کتابی نیست که به سادگی بخوانید، اما بعد از خواندن آن فهم دیگری از توسعه و سیاست‌گذاری عمومی پیدا خواهید کرد. مقاله‌ای 2500 کلمه‌ای درباره این کتاب نوشته‌ام که در شماره 94 مجله آینده‌نگر منتشر شده است و فایل آن‌ را به پیوست در زیر همین یادداشت قرار داده‌ام، بنابراین شرح بیشتری درباره کتاب در این‌جا نمی‌نویسم. علاقمندان به مطلب پیوست مراجعه کنند.

نکته اول: دکتر جعفر خیرخواهان، اقتصاددان متولد 1347، و یکی از دو مترجم این کتاب، با بیش از بیست اثر ترجمه، اگر فقط همین یک کتاب را ترجمه کرده بود، شایستگی تقدیر داشت. امیدوارم به زودی یک یادداشت بنویسم برای تقدیر از او به دلیل اهمیت مجموعه آثاری که ترجمه و به جامعه علمی ارائه کرده است.

نکته دوم: به مقامات و مدیران کشور در هر سطحی توصیه می‌شود این کتاب را بخوانند و اگر فرصتی برای این کار ندارند (اگرچه تأسف‌بار است که مدیری فرصت خواندن نداشته باشد) حداقل کاری کنند که متخصصی بیاید و در یک کارگاه نصف روزی، یا دو سه ساعتی، کتاب را برای‌شان شرح کند. خلایق از ثمره این کتاب‌خوانی ایشان، بهره برده و دعا به جان‌شان خواهند کرد.