دانشگاه‌ها موتور محرک گسترش و تثبیت صلح هستند

دیپلماسی ایرانی: «انجمن علمی مطالعات صلح ایران» و «خانه اندیشمندان علوم انسانی» عصر روز سه شنبه دوم مرداد ماه میزبان همایش علمی – تخصصی «گفتمان صلح و دولت آینده در ایران» بود.

مصطفی معین، استاد پیشین دانشگاه علوم پزشکی تهران ، وزیر اسبق علوم و تحقیقات و فناوری و رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری سخنان خود را ذیل عنوان « نقش آموزش‌ عالی در شکل‌گیری گفتمان صلح » مطرح کرده و گفت:

مطالبی که من اینجا مطرح می کنم در فضای طبیعی قابل تعمیم است، در فضایی که دانشگاه و آموزش عالی در جایگاه خود از احترام و منزلت برخوردار باشد و به عنوان یک نهاد علمی به آن نگریسته شود و با لنز امنیتی به آن نگاه نشود. در کار این نهاد علمی دخالت صورت نگیرد و مسلوب الاختیار نباشد

نظریه گفت و گوی تمدن ها در سال ۲۰۰۱ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد توسط رئیس جمهور وقت ایران مطرح شد و مورد استقبال قرار گرفت. به همین دلیل آن سال را به عنوان سال گفت و گوی تمدن ها نامگذاری کردند. به همین جهت سازمان جهانی یونسکو هم دهه ۲۰۰۱-۲۰۱۰ را « دهه فرهنگ صلح و عدم خشونت» نامگذاری کرد. علیرغم اینکه سازمان جهانی یونسکو دهه ۲۰۰۱-۲۰۱۰ را «دهه فرهنگ صلح و عدم خشونت» نامگذاری کرده بود، ولی هنوز هم شاهد بروز جنگ و خشونت در سطح ملی و منطقه‌ای و احتمال گسترش آن‌ هستیم. در واقع در عصر «جهانی شدن عدم امنیت» قرار گرفته‌ایم و بیش از هر زمانی نیاز به انجام «مطالعات و آموزش صلح» برای رفعُ و کاهش منازعات احساس می‌شود.

آموزش صلح، فلسفه و فرآیندی است که در آن توانمندسازی افراد با مهارت‌هائی چون هنر شنیدن، بازنگری رفتاری، عدم خشونت، عشق و عاطفه، احترام عمیق به زندگی، حل مساله و تشریک مساعی در رفع و کاهش تنش‌ها و تنازعات رخ می‌دهد. این است که ارائه برنامه‌های آموزش صلح در آموزش و پرورش عمومی، آموزش‌ عالی و دانشگاه‌ها به‌ صورت دوره‌های مستقل یا در تلفیق با دروس عمومی و تخصصی ضرورتی دوچندان پیدا کرده است. نقش و رسالت آموزش عالی و دانشگاه مدرن چندگانه و متنوع است.

 جمعیت دانشجوئی جهان طی ۲۰ سال گذشته دو برابر شده است و باتوجه به پیچیدگی و تغییرات پرشتاب جامعه‌ جدید، دانشگاه علاوه بر رسالت‌های سنتیِ آموزشی و پژوهشی و تربیتی، باید به «مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی» خود در ارائه راه‌حل‌های علمی و کاربردی برای پیشگیری و رفع مسائل و معضلات و شکل‌گیری «گفتمان صلح و مدارا» در جامعه‌ بومی و جهانی و روابط بین‌المللی اهتمام کند. دانشگاه‌ها با توجه به رسالت‌های چندگانه‌ی فوق از راه‌های زیر می‌توانند به تحقق این هدف کمک کنند:

۱- آموزش و آگاهی‌بخشی در زمینه صلح

مراکز آموزش عالی کانون شکل‌دهی به ارزش‌ها، رویکردها و دانش شهروندان و رهبران آینده هستند. آن‌ها فضای ساختارمندی را برای پرورش تفکر نقاد، همدلی و اعتماد، و درک دیدگاه‌های متنوع و ترویج فرهنگ صلح و هم‌زیستی فراهم می‌کنند.

دانشگاه‌ها با ارائه دوره‌های آموزشی درباره ارزش‌های انسانی و اخلاقیات، حقوق بشر، دموکراسی، عدالت اجتماعی و حل منازعه به دانشجویان کمک می‌کنند تا به شهروندانی اخلاق‌مدار، آگاه و پای‌بند به صلح تبدیل شوند. این نوع آموزش‌ها، پایه‌ای برای ایجاد فرهنگی است که از صلح و تفاهم حمایت می‌کند. آموزش را می توان به عنوان پایه اصلی شکل گیری فرهنگ صلح در نظر گرفت.

۲- تحقیقات و تولید دانش علمی

دانشگاه‌ها قطب پژوهش و تولید دانش علمی هستند. مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها شامل انجام پژوهش‌هایی است که می‌تواند به سیاست‌گذاران و نهادهای جامعه مدنی اطلاعات ارزشمندی ارائه دهد تا با شناخت بهتر علل پیچیده‌ی منازعه‌ها و بی‌عدالتی‌ها به ارائه راهبردهای سازش، مصالحه و تثبیت صلح و تفاهم کمک کنند.

۳- ترویج دیالوگ و تفاهم

دانشگاه‌ها محیط چندفرهنگی هستند که می‌توانند دیالوگ و تفاهم میان افراد با پیشینه‌های مختلف را ترویج دهند. این ارتباطات می‌تواند به کاهش تعصب، تنگ‌نظری و کلیشه‌های تنش‌‌زا و افزایش همدلی و تفاهم متقابل کمک کند. برنامه‌ها و فعالیت‌های بین‌المللی و میان‌فرهنگی که توسط دانشگاه‌ها سازماندهی می‌شوند، می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند.

۴- تعامل با جامعه و کمک به رفع منازعات محلی

ارائه‌ی خدمات اجتماعی و تعامل با جامعه یکی از جنبه‌های مهم مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها با مشارکت فعال در پروژه‌های اجتماعی و همکاری با جوامع محلی است. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل آموزش و تجهیر افراد به مهارت‌هائی چون آداب میانجی‌گری، مذاکره و ایجاد ارتباط و ایفای نقش مثبت و نیز برنامه‌‌ریزی آموزشی، بهداشتی و توسعه‌ای که به تقویت شبکه‌های اجتماعی و بهبود شرایط زندگی مردم کمک می‌کند باشد. این اقدامات باعث ایجاد اعتماد و همبستگی اجتماعی می‌شود که از عناصر کلیدی صلح پایدار است.

۵- ارتقای حقوق بشر و عدالت اجتماعی

بسیاری از دانشگاه‌ها در برنامه‌های خود بر آموزش حقوق بشر، عدالت اجتماعی، تساوی فرصت‌ها و کاهش نابرابری‌ها و تبعیض‌ها در گروه‌های آسیب‌پذیر مانند زنان، کودکان و نوجوانان، قومیت‌ها و پیروان مذاهب مختلف تاکید می‌کنند. با ترویج این ارزش‌ها، موسسات آموزش عالی دانشجویان را با مشکلات و چالش‌های جوامع مختلف آشنا می‌کنند و آنها را به کار برای تحقق جوامع مبتنی بر انصاف، برابری و عدالت، و کم‌تر در معرض خشونت و منازعه مشارکت می‌دهند.

۶- همکاری‌های بین‌المللی و دیپلماسی

دانشگاه‌ها ارتباطات بین‌المللی را از طریق برنامه‌ی تبادل دانشجو، انجام پروژه‌های علمی مشترک، و همکاری‌های میان‌دانشگاهی در کشورهای مختلف گسترش می‌دهند. اینگونه همکاری‌ها پلی بین ملت‌هاست که به تقویت دیالوگ و درک مشترک می‌انجامد.

۷- ارائه توصیه‌های سیاستی و حمایتی اثربخش

استادان و پژوهشگران دانشگاهی در اغلب موارد بر اقدامات تثبیت صلح و رفع منازعات تاثیرگذارند، چون با ارائه توصیه‌های مبتنی بر شواهد علمی به حکومت‌ها، مراجع بین‌المللی و سازمان‌های مردم نهاد (NGO’s)، سیاست‌های صلح‌طلبانه را مورد تأکید قرار می‌دهند.

۸- مشارکت مدنی و توسعه‌ی اجتماعی

دانشگاه‌ها مشارکت مدنی دانشجویان و استادان و پژوهشگران را با توجه به مسئولیت اجتماعی خود تشویق می‌نمایند. دانشگاهیان هم معمولا” مسائل و موضوعات اجتماعی را با جوامع محلی مورد بحث قرار می‌دهند و بروز ابتکارات در سطح عامه را ارتقا می‌دهند.

۹- نقش دانشگاه در بازسازی پس از دوران جنگ

در جوامع جنگ‌زده، دانشگاه‌ها می‌توانند در بازسازی زیرساخت‌ها و بازآفرینی نظامات آموزشی و کمک به ایجاد مصالحه بین افراد و در فعالیت‌های توسعه پایدار و ملت‌ساز نقش حیاتی ایفا نمایند.

۱۰- حمایت‌طلبی برای حکمرانیِ صلح و امنیت در جهان

دانشگاه‌ها با مشارکت فعال در گردهمائی‌ها، کنفرانس‌ها و پیشنهاد ابتکاراتی در زمینه خلع سلاح، پیشگیری از جنگ، درجهت تائید و اجرای راه حل‌های صلح‌آمیز برای منازعات بین‌المللی حمایت‌طلبی می‌نمایند.

۱۱- تربیت رهبران صلح

دانشگاه‌ها با آموزش مهارت‌های ارتباطی، حل مسئله و تفکر انتقادی به دانشجویان می‌توانند نسل جدیدی از رهبران صلح‌جو و متعهد به اصول اخلاقی و آزادی و عدالت تربیت کنند. این رهبران می‌توانند در آینده نقش مهمی در هدایت جوامع به سوی صلح پایدار ایفا کنند. البته این مستلزم این است که دانشجویان از استقلال و آزادی و امنیت علمی برخوردار باشند، چیزی که الان در دانشگاه ها وجود ندارد. ما در دوره اصلاحات، انتخاب مدیران دانشگاهی را در اختیار خود دانشگاه ها گذاشتیم اما در دولت بعد این اصل زیرپا گذاشته شد.

دانشگاه‌ها فقط مراکزی برای آموزش و پژوهش، یادگیری و تربیت نیروی تخصصی نیستند، بلکه موتور محرک گسترش و تثبیت صلح هستند. ایفای مسئولیت اخلاقی و اجتماعی دانشگاه‌ها و نقش آن‌ها در ارتقای صلح به طور جدایی‌ناپذیری با یکدیگر مرتبط هستند و شامل رویکردها، راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های بسیار متنوعی است.

دانشگاه‌ها در ترویج جوامع صلح‌آمیز از طریق ارتقای گفتگو و تفاهم و حمایت‌طلبی برای اولویت‌بخشی به صلح و مدارا و حقوق بشر، نقش چندوجهی و حیاتی دارند. تحقیقات و نوآوری‌های دانشگاهی به ارائه راه‌حل‌های علمی و عملی برای مسائل پیچیده جهانی کمک می‌کند. ترویج دیالوگ و تفاهم فرهنگی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همدلی میان مردم کمک کند. خدمات اجتماعی دانشگاه‌ها می‌تواند به بهبود شرایط زندگی در جوامع محلی کمک کرده و اعتماد اجتماعی را تقویت کند.

تربیت رهبران صلح‌جو نیز تضمین می‌کند که در آینده افرادی متعهد به اصول صلح و عدالت وجود داشته باشند که بتوانند جوامع را به سوی آینده‌ای بهتر هدایت کنند. آموزش عالی به عنوان یک نیروی قدرتمند با ترکیب این رویکردها و مجموعه‌ای از راهبردها و فعالیت‌ها می‌تواند به تغییر مثبت و شکل‌گیری«گفتمان صلح» و ایجاد جوامع پایدارتر و صلح‌آمیزتر کمک کند.