ویروس کرونا، یک فرصت دیپلماتیک برای آمریکا و ایران

نویسندگان: رابرت مالی، علی واعظ

دیپلماسی ایرانی: اگر سران ایران تصور می کردند شرایط نمی تواند بدتر شود، اشتباه می کردند. کشور به طور همزمان با سه بحران مواجه است: یک فوریت بحران سلامتی که هر لحظه بدتر می شود؛ تنش ها با ایالات متحده که بار دیگر تشدید شده؛ و تصویر اقتصادی که می تواند طی چند ماه از مشکل دار به بحرانی تغییر کند.

بحران بیماری همه گیر کرونا، تهدیدهای امنیتی و مشکلات مالی شرایط را برای نظام جمهوری اسلامی دشوارتر کرده اند به طوری که در انتخابات اخیر مجلس کمترین مشارکت عمومی را شاهد بود. واشنگتن احتمالا همه این تحولات را نشانه ای دال بر موفقیت سیاست اعمال فشار حداکثری خود قلمداد می کند، اما اگر نتواند از فرصت پیش آمده برای کاهش تنش ها و کار روی راه حلی سودمند برای دو طرف استفاده کند، احتمالا تهران رویکرد تهاجمی در منطقه اتخاذ خواهد کرد که این مساله خطر بروز درگیری را افزایش می دهد که هیچ یک از طرفین خواستار آن نیستند.

پس از تشدید تنش ها در اواخر ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰ که ترور سردار قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده و حمله تلافی جویانه ایران به دو پایگاه عراقی مقر نیروهای آمریکایی را در پی داشت، به نظر می رسید که دو طرف به پیشروی تا سر حد تنش ها (مواجهه مستقیم) تمایلی ندارند.

اما یک سری اتفاقات در عراق رخ دادند که از جمله آنها می توان به دست کم ۷ حمله در ماه های ژانویه و فوریه در نزدیکی تاسیسات دیپلماتیک ایالات متحده در منطقه سبز بغداد و حمله ۱۱ مارس اشاره کرد که به کشته شدن ۳ نیروی ائتلافی از جمله ۲ آمریکایی و زخمی شدن ده ها نفر انجامید. مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، «گروه های شبه نظامی شیعه تحت حمایت ایران» را مسئول دانست و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، هشدار داد که «افراد مسئول» باید پاسخگو باشند. روز بعد ایالات متحده به یک گروه شبه ‌نظامی تحت حمایت ایران در عراق حمله کرد و این گروه هم در حمله ای تلافی جویانه اردوگاه تاجی را در روزهای 14 و 17 مارس هدف گرفت.

این تحولات همه در حالی بودند که ایران با شیوع وحشتناک ویروس «کووید-19» یا همان کرونا مواجه شده و سومین آمار بالای تلفات را در جهان داشته است. دولت ایران در واکنش به شیوع بیماری کند عمل کرده و زمانی هم که نهایتا متوجه مقیاس و دامنه بحران شده، کمبودهای ناشی از تحریم ها توانایی آن را در اقدام محدود کرده است. به علاوه، دولت برای حفظ وجهه خود از انتشار دقیق اطلاعات جلوگیری کرده و این نگرانی را پیش آورده که تلفات و موارد ابتلا از آمارهای اعلام شده بیشتر باشند. با توجه به اقدامات دولت در ماه های اخیر از جمله افزایش ناگهانی قیمت سوخت، سرکوب ناآرامی ها و هدف گیری غیرعمدی هواپیمای مسافربری اوکراین، واکنش نامناسب دولت به بحران ویروس کرونا احساس مردم درباره بی کفایتی دولت را تشدید کرده است.

در همین حال، تاثیرات بیماری به سرعت در حال گسترش و سقوط قیمت نفت احتمالا اقتصاد ایران را که پیشتر در نتیجه سوء مدیریت و فشار تحریم ها آسیب دیده، با چالش های بی سابقه ای مواجه خواهد ساخت. یک مقام ایرانی پیش بینی کرده تجارت در نتیجه این بیماری همه گیر 18درصد افت داشته باشد و این پیش از آن بود که عراق، شریک اصلی تجارت منطقه ای ایران از بسته شدن کامل مرزهای مشترک دو کشور خبر دهد و قیمت نفت خام به زیر بشکه ای 30 دلار برسد. ترکیب کاهش تجارت منطقه ای، از بین رفتن اندک درآمد نفتی باقی مانده و عواقب ویروس کرونا برای تجارت داخلی می تواند فاجعه بار باشد. 

اما این بدان معنا نیست که تهران در برابر فشار واشنگتن سر خم خواهد کرد. در واقع از ماه مه سال 2019 که دولت ایران تصمیم گرفت با آمیزه ای از اقدامات تحریک آمیز هسته ای و منطقه ای با فشار حداکثری ایالات متحده مقابله کند، اصول گرایان نظام به این نتیجه رسیدند که اقدامات پرمخاطره بیشتر از صبر جواب می دهد. شیوع ویروس کرونا اکنون دولت ایران را بیشتر تحت فشار گذاشته و ممکن است سبب این نتیجه گیری شود که در نبود یک راه حل دیپلماتیک برای خروج از بحران، فقط رویارویی با ایالات متحده می تواند مسیر خطرناک کنونی را تغییر دهد. ژنرال کِنِت مک کنزی، فرمانده فرماندهی مرکزی ایالات متحده، نیز 10 مارس به کنگره گفت که شیوع بیماری احتمالا آنها را از نظر تصمیم گیری، «خطرناک تر» می کند.

در حالی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، بر تاثیرات شیوع کرونا بر اقتصاد داخلی و انتخابات در ایران متمرکز شده و رهبری ایران هم هیچ تمایلی به نشان دادن ضعف در برابر ایالات متحده ندارد، احتمالا هیچ یک از طرفین در حال و هوای تعامل با یکدیگر نیستند. اما این فرصتی است که نباید از دست برود. در حقیقت، هم واشنگتن و هم تهران ایده هایی دارند که اگر عملی شوند، چرخه ناخوشایند فعلی متوقف می شود. پومپئو از دولت ایران خواسته زندانی های آمریکایی و دیگر افراد دو ملیتی را با توجه به نگرانی از شیوع بیماری در زندان ها و بر مبنای عمل به حقوق بشر، آزاد کند. اگر هر یک از این زندانی ها در پی بیماری جان خود را از دست بدهند، به لکه ننگی برای ایران تبدیل خواهند شد که رهایی از آن دشوار می شود. در مقابل، ایران از صندوق بین المللی پول خواسته یک بودجه اضطراری برای آن در نظر بگیرد و فهرست قابل توجهی از تجهیزات اساسی اعم از دستکش و ماسک گرفته تا دستگاه های تنفسی قابل حمل و اشعه ایکس برای آن فراهم آورد. اگر دولت ترامپ از طریق مخالفت با وام صندوق بین المللی پول به ایران مانع از تامین این نیازهای اساسی شود، ایالات متحده هم نخواهد توانست وجهه خود را پس از این اقدام غیرانسانی بازیابد. منطقی ترین و سودمندترین نتیجه می تواند این باشد که دو طرف در یک اقدام بشردوستانه، در مسیر کاهش تنش ها گام بردارند. ایران با آزادی زندانی های خارجی موافقت می کند و ایالات متحده دارو و تجهیزات پزشکی به ایران می رساند.

قدم بغدی هم می تواند این باشد که ایالات متحده با وام صندوق بین المللی پول به ایران موافقت و ایران از پیشبرد بیشتر برنامه هسته ای خودداری کند و از گروه های متحد خود در عراق بخواهد به حملات به به نیروهای آمریکایی پایان دهند. این، یک رویکرد برد-برد خواهد بود: تنش ها متوقف خواهند شد؛ ترامپ فرصتی برای آزاد کردن زندانی های آمریکایی در ایران به دست می آورد و ایران راهی برای نجات کشور از بحران بیماری می یابد.

از سال 2018 که دولت ترامپ از توافق هسته ای با ایران خارج شده، واشنگتن و تهران در یک دوره برخورد مطالبات غیر واقعی، ایالات متحده در برابر خودداری ایران از نشان دادن انعطاف، قرار گرفته اند. اگر دو کشور از فرصت موجود برای رهایی دیپلماتیک از تنش ها استفاده نکنند، آنگاه احتمالا شرایط خطرناک و مهلک کنونی بیشتر به وخامت خواهد گرایید.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی