عاقبت ناخوشایند اعمال فشار حداکثری

نویسنده: مهسا روحی

دیپلماسی ایرانی: مقامات دولت ترامپ ادعا می کنند که سیاست «اعمال فشار حداکثری» در قبال ایران جواب می دهد. با این حال، گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی از افزایش سه برابری ذخایر اورانیوم با غنای پایین ایران از زمان آخرین گزارش آژانس در نوامبر 2019 و رسیدن آن به حدود 1020 کیلوگرم، حکایت دارد. همانطور که مارک فیتزپاتریک هفته گذشته اشاره کرد، این میزان اورانیوم در صورت غنی سازی در سطوح بالاتر برای تولید سلاح هسته ای کافی خواهد بود و خیلی بیشتر از محدودیت تعیین شده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، توافق هسته ای سال 2015 که دولت ترامپ آن را ترک کرده، است. این، تنها یکی از اثرات مخرب اعمال فشار حداکثری است. این سیاست به طور گسترده تر به یک بازی خطرناک پیشروی تا آستانه خطر بدون هیچ روزنه ای برای کاهش تنش ها انجامیده است.

اگرچه هدف واقعی ایالات متحده هنوز مشخص نیست، ناظران سیاست دولت ترامپ به سه هدف اصلی اشاره می کنند: 1) وادار کردن ایران به سازش از طریق اعمال فشار؛ 2) تغییر نظام از طریق تحریک به شورش های داخلی؛ و 3) از بین بردن منابع مالی نظام به منظور تضعیف آن و متوقف کردن رفتارهایی که اعتراض برانگیز هستند، به ویژه برنامه های هسته ای و موشک های بالستیک و فعالیت های منطقه ای ایران. اما ایران از تعهدات برجامی خود عقب نشینی و از سازش خودداری کرده است. نظام جمهوری اسلامی هم در آستانه فروپاشی نیست و فعالیت های منطقه ای خود یا برنامه های هسته ای و موشکی را متوقف کرده است.

اعمال فشار حداکثری بر ایران سیاست جدیدی نیست. از بسیاری جهات، این اقدامات ادامه سیاست تحریمی است که در بیش از چهار دهه گذشته، از زمان انقلاب اسلامی، بدون هیچ ثمره ای به استثنای همراه شدن آن با انگیزه هایی برای حصول برجام، علیه این کشور اعمال شده است. از دیدگاه ایران، هدف نهایی دولت ترامپ این است که جمهوری اسلامی را به اقدام مطابق منافع آمریکا بدون دریافت امتیازی در مقابل، وا دارد. بنابراین، تهران خواسته های حداکثری واشنگتن را نه نقطه شروع مذاکرات، که تحمیل خواسته ها به ملتی که در جنگ شکست خورده و مجبور به تسلیم شده، می بیند؛ شرایطی که در رابطه با ایران صدق نمی کند.

چشم انداز تغییر نظام مبتنی بر این تفکر است که با افزایش فشار اقتصادی، سیاسی و نظامی، مردم ایران آنقدر متحمل درد می شوند که علیه نظام برمی خیزند. مطمئنا اقتصاد ایران در وضعیت سختی قرار دارد، اما این اولین بار نیست که ایرانی ها با تحریم های فلج کننده روبهرو می شوند. ایران در پاسخ به این فشارها اقتصاد خود را متنوع کرده و بخش های مهم داخلی مانند تولید را توسعه داده و سیستم های پولی غیررسمی برای دور زدن شبکه بانکی بین المللی ایجاد کرده است. این اقدامات باعث شده اقتصاد ایران به طور غیر منتظره ای مقاومت داشته باشد و نظام ناآرامی های گسترده و ابراز نارضایتی عمومی به مواردی همچون افزایش قیمت بنزین، را دوام آورد. به علاوه، فشارهای آمریکا به کاهش ارزش ریال انجامیده و توان بسیج و اعتراض طبقه متوسط را که به طور فزاینده به حمایت دولت متکی شده، گرفته است. فشار اضافی فقط این ناتوانی را تشدید می کند. این در حالی است که نظام جمهوری اسلامی با واکنش ها به ناآرامی های مربوط به اعتراض به افزایش قیمت بنزین و رد صلاحیت نامزدهای میانه رو در انتخابات اخیر مجلس، عزم خود را برای خاموش کردن هرگونه صدای مخالفی نشان داده است.

با توجه به اینکه دشواری ها در دستیابی به دو هدف اول واضح تر شده، برچیدن برنامه های هسته ای و موشکی ایران و محدود کردن منابع آن برای فعالیت های منطقه ای به بهانه اصلی اعمال فشار حداکثری ترامپ تبدیل شده است. اما ایران در پی ناامیدی از مذاکرات با اروپا برای رفع تحریم ها، از عمل به تعهدات برجامی خود عقب نشینی کرده و اکنون، برنامه هسته ای آن به تهدیدی بزرگ تر از قبل تبدیل شده است. اجرای برنامه هسته ای برای ایران صرفا تراشه های چانه زنی هستند، اما این کشور برنامه موشکی را برای امنیت خود مهم می داند. حملات موشکی 8 ژانویه به اهداف آمریکایی در عراق در پاسخ به ترور سرلشکر قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده، این موضع گیری را تقویت کرد.

استراتژی بقای ایران همچنین حاکی از آن است که این کشور به تخصیص منابع به گروه های متحد در نزدیکی خود به ویژه گروه شبه نظامی شیعه حزب الله، شبه نظامیان شیعه عراقی که تحت عنوان یگان های بسیج مردمی (الحشد الشعبی) شناخته می شوند، و حوثی ها در یمن ادامه خواهد داد. در حالی که ایالات متحده ادعا می کند تحریم ها بودجه ایران را برای این منظور کاهش داده، این بازیگران غیر دولتی همچنان فعال هستند و ایران همچنان به حمایت از آنها ادامه می دهد. در حقیقت، گزارش های اخیر حاکی از آن است که ایران بر انتقال موشک ها و فناوری و ایجاد شبکه ای از گروه های متحد خودکفاتر به عنوان روشی نسبتا ارزان برای بازتاباندن قدرت و توان بازدارنده منطقه ای، متمرکز شده است.

استراتژی اعمال فشار حداکثری واشنگتن قطعا به تهران آسیب رسانده است. با این وجود، به جای اینکه ایران را به پذیرش شرایط تسلیم وا دارد، آن را به حالت بقا سوق داده است. رهبران ایران هدف اعمال فشار حداکثری را براندازی نظام، مشابه برنامه ایالات متحده برای عراق تحت رهبری صدام حسین در سال 2003، می دانند. تلاش های ایالات متحده برای کاهش منابع مالی ایران، تضعیف حمایت داخلی و کاهش توان بازدارندگی آن، به جای تضعیف اراده ایران باشد، از صبر و تحمل آن کاسته و آن را به سمت مخاطره پذیری بیشتر سوق و احتمال عبور از خط قرمز ایالات متحده و درگیر شدن در جنگ را افزایش داده است.

منبع: موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک / مترجم: طلا تسلیمی