احتمال تحمیل خسارت‌های جبران‌ناپذیر به عراق در صورت تعلل در تعیین جانشین نخست‌وزیری

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – اگر چه عراق پیش از تحولات 13 ژانویه و ترور سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس نیز به واسطه اعتراتضات مردمی، استعفای دولت عادل عبدالمهدی و هم چنین رقابت شخصیت ها، جریانات، احزاب و ائتلافات پارلمانی برای تعیین جانشین موقت نخست وزیر در یک حالت بحرانی قرار داشت، اما با شرایطی حساس و ملتهبی که پس از ترور سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس و مهمتر از آن حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پایگاه نیروهای نظامی آمریکا در عین الاسد و اربیل روی داد اکنون بیش از هر زمان دیگری ضرورت وحدت بین گروه‌های شیعی و تشکیل سریع‌تر دولت و جلوگیری از سواستفاده برخی جریان ها در عراق احساس می شود.

با وجود آن که اخبار وشنیده ها حکایت از آن دارد که مذارکات و گفت وگو ها میان اجزای و جرینات عراقی برای تعیین جانشین نخست وزیر در مراحل پایانی است اما تعلل بیش از شرایط را به سمتی پیش می برد که هر لحظه امکان دارد عراق با یک شک دیگری نظیر 13 ژانویه روبه رو شود. خصوصاکه اکنون به نظر می رسد هم در میان جامعه عراقی و هم در میان شخصیت ها و خواص نوعی از افتراق در خصوص خروج و یا تداوم حضور نیروهای نظای آمریکایی در خاک این کشور دیده می شود و این می تواند منفذ لازم و مناسبی برای جولان کاخ سفید در راستای اهدافش بدهد. در صورتی که تشکیل دولت موقت برای گذار از این شرایط، تثبیت موقعیت، سروسامان دادن موقت به امور و از همه فراهم آوردن بسترها و مقدمات انتخاباتی درست و بر مبنای خواست مردمی می تواند این فضا را برای موج سواری از آمریکایی ها بگیرد.

از آن سو اگر چه اقلیم کردستان عراق و مناطق اهل سنت این کشور نیز در تقابل با برخی جریانات شیعی خواستار تداوم حضور آمریکایی ها در خاک عراق هستند که می تواند به یک تنش و حتی تجزیه عراق بینجامد، اما به نظر می رسد که در این میان افتراق سیاسی و چند دستگی در میان خود احزاب، جریانات و ائتلافات شیعی پارلمان عراق نیز به عامل مضاعفی در تندتر شدن دور اختلافات بدل شده است. چرا که اکنون بر اساس آن چه در عرف سیاسی 17 سال گذشته عراق مطرح است باید خلاء کنونی نخست وزیری این کشور با خروجی موافقات جریانات شیعی در خصوص تعیین جانشین عادل عبدالمهدی نخست نیمه مستعفی عراق پر شود تا مانع از عمیق تر شدن گسل های سیاست و اجتماعی کنونی میان کردها، اهل سنت و شیعیان عراقی شود.

از طرف دیگر بر اساس تحولات، اقتضائات امنیتی و آن چه در بستر واقعیات میدانی در عراق و منطقه خاورمیانه می گذرد، به نظر می رسد که ایالات متحده و اسرائیل با حمایت برخی از کشورهای منطقه به دنبال احیای هسته های خفته داعش در غرب عراق، ایجاد ارتباط میان این نیروها در مرز این کشور با سوریه و تامین پشتیبانی داعش سوریه از خاک عراق است. لذا بدون شک اکنون تسریع دور تلاش های سیاسی جریانات شیعی عراقی برای حصول توافق در خصوص تعیین جانشین نخست وزیری ضرورتی اجتناب ناپذیر جلوه می کند. چرا که اگر در وضعیت امنیتی حساس و ملتهب دوران کنونی عراق، این کشور دوباره با مسئله تروریسم مواجه شود دچار بحرانی خواهد شد که بعید است به سادگی از آن عبور کند. چون اکنون میزان نارضایتی اجتماعی جامعه عراق از دولت مرکزی بغداد به قدری جدی است که این گسل میان ملت و دولت در این کشور می تواند به تضعیف وضعیت امنیتی عراق و به تبع آن تقویت موضع داعش و دیگر جریانات مشابه و افزایش تحرکات آنها در خاک عراق بینجامد، کما این که از سال 2014 به مدت 4 سال،  تقابل با داعش برای عراق هزینه های سیاسی، مالی، نظامی، انسانی و اقتصادی فراوانی در پی داشت که هنوز هم عراق با خسارت های ناشی از آن مواجهه دست و پنجه نرم می کند. این در حالی است که هنوز هم با گذشت قریب به 6 سال از جولان داعش در عراق نبردهای پراکنده نیروهای امنیتی این کشور با بازماندگان جریان داعش در اقصی نقاط عراق وجود دارد. 

لذا برای اجتناب از متحمل شدن دوباره عراق به این خسارت ها که یقینا در صورت وقوع شدید تر از قبل خواهد بود و این بار معلوم نیست که عراق تاب و توان تقبل این میزان از خسارت را داشته باشد، باید تشکیل دولت هر چه سریع تر در دستور کار جریانات سیاسی به خصوص شیعی عراقی قرار گیرد. پیرو این نکته یقینا باید برخی از این شخصیت ها، جریانات و ائتلاف های پارلمانی شیعی از موضع تمامیت خواهی سیاسی و مصادره قدرت سیاسی در این کشور در شرایط حساس و ملتهب کنونی دست بردارند. تا با کنار رفتن موانع حصول توافق، تعیین جانشین نخست وزیری عراق به سرانجام برسد.