پیگیری طرح معامله قرن در دوران پساسردار تنها به قیمت نابودی امنیت آمریکا و اسرائیل تمام می شود

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ظهر روز سه‌شنبه جاری به وقت محلی طی مراسمی با حضور بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و هم چنین سفرای بحرین، عمان و امارات متحده عربی به طور رسمی از طرح جنجالی و حاشیه ساز خود موسوم به «معامله قرن» رونمایی کرد؛ طرحی که در قالب یک سند 80 صفحه ای تنظیم شده است. بر اساس کلیات، این طرح بخش‌هایی دیگر از فلسطین شامل نیمی از کرانه باختری رود اردن و بخشی از قدس شرقی که از نظر مجامع و سازمان ها بین المللی به فلسطینیان تعلق دارد، به اسرائیلی ها واگذار می‌کند و در عوض تل اویو با تشکیل کشور مستقلی به نام فلسطین در بخشی از کرانه باختری و قسمت هایی از نوار غزه و چندین محله از قدس شرقی موافقت می‌کند. بر اساس این طرح شهر آبودیس به جای قدس به‌عنوان پایتخت فلسطین در نظر گرفته خواهد شد. مضافا این که طبق این طرح فلسطینیان باید از حق بازگشت به سرزمین های اشغالی که به استناد قطعنامه 194 شورای امنیت سازمان ملل به رسمیت شناخت شده است، صرف‌نظر کنند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و ناظران بر این باورند که اقدام سه‌شنبه جاری دونالد ترامپ در معرفی و رونمایی طرح معامله قرن پیش از آنکه تلاشی برای اجرایی و عملیاتی شدن آن باشد، در شرایط کنونی بیشتر یک نمایش سیاسی و شوی تبلیغاتی به واسطه وضعیت سیاسی نامطلوب، هم در داخل آمریکا و نیز در حمایت از بنیامین نتانیاهو در آستانه انتخابات پارلمانی پیش رو صورت گرفته است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی بیشتر این طرح و تبعات سیاسی و امنیتی آن بر منطقه، گفت وگویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و کارشناس و پژوهشگر مسائل بین الملل پی گرفته است که در ادامه می‌خوانید: 

پس از کش و قوس‌ها و حاشیه های فراوان نهایتا ظهر سه شنبه جاری، 28 ژانویه/8 بهمن دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در یک نشست خبری با حضور بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و نیز سفرای عمان، بحرین و امارات متحده عربی از طرح جنجالی خود موسوم به معامله قرن رونمایی کرد. فارغ از ابعاد و محتوای این طرح بسیاری معتقدند که به واسطه تقارن عرضه معامله قرن از جانب دونالد ترامپ با تحولات سیاسی در داخل ایالات متحده آمریکا، به خصوص مسئله استیضاح وی در سنا و همچنین داغ تر شدن تنور انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰، ریاست جمهوری آمریکا سعی کرده است با این معرفی این طرح از یک سو بستر و شرایط را برای برون رفت از چالش های خود مهیا کنند و از طرف دیگر حمایت گسترده لابی صهیونیستی آیپک را به دست آورد. از این رو این طرح بیش از آن که برای عملیاتی شدن معرفی و رونمایی شده باشد، بیشتر یک شوی صرف تبلیغاتی و سیاسی برای دونالد ترامپ است. از نگاه شما آیا دونالد ترامپ به دنبال عملیاتی کردن این طرح، آن را معرفی کرده است و یا تنها به دنبال یک شوی سیاسی و دیپلماتیک بوده است؟

در نگاه واقعی به نظر می رسد که دونالد ترامپ برای رسیدن به اهدافش در هر دو بعد دست به معرفی معامله قرن زده است. از یک سو سعی کرده است با معرفی و رونمایی معامله قرن، شرایطی را فراهم آورد که افکار عمومی، رسانه ها و بخشی از ساختار سیاسی با وی همراه شده و زمینه برای تعدیل فشارها در داخل آمریکا بر وی کمتر شود تا بتواند استرس ها و فشارهای ناشی از استیضاح و برخی از مسائل دیگر را به حاشیه بکشاند. خصوصاً آنکه دونالد ترامپ در طول سه سالی که از ریاست جمهوریش گذشته است نتوانسته در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی کارنامه موفقی از خود نشان دهد. بنابراین یکی از ابعاد ناکارآمدی های دونالد ترامپ که می‌تواند محور و کانون تبلیغات جریان مخالف وی در انتخابات ریاست‌جمهوری تلقی شود به مسئله دیپلماسی و سیاست خارجی بازمی‌گردد. ذیل همین نکته ترامپ سعی کرده است با این طرح معامله قرن حداقل بخشی از شکست ها، ناکامی ها و کم کاری های خود را در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی جبران کند. چرا که سلسله شکست های وی در دیپلماسی و سیاست خارجی از مسئله کره شمالی تا برجام و جمهوری اسلامی ایران، عراق، سوریه، یمن، کوبا، ونزوئلا، اتحادیه اروپا، افغانستان، چین، روسیه و دیگر ابعادی که دونالد ترامپ در آن ورود کرده است یک رئیس جمهور به شدت ناتوان را از ترامپ در عرصه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا را رقم زده است که می تواند باعث ناکامی وی در انتخابات 2020 شود. از طرف دیگر یقینا دونالد ترامپ سعی کرده است ضمن رونمایی از طرح معامله قرن تلاش ها، زمینه ها و بسترهایی برای عملیاتی کردن آن نیز فراهم کند و تنها صرفاً به دنبال یک شعار سیاسی و شوی تبلیغاتی نیست. چرا که یقیناً حمایت لابی صهیونیستی آیپک از دونالد ترامپ در زمان انتخابات تنها منوط به معرفی طرح نیست، بلکه باید دونالد ترامپ گام های عملیاتی نیز در این خصوص بردارد.

پیرو این نکته شما اگر دونالد ترامپ ضمن یک تمایل به یک شوی تبلیغاتی و نمایش سیاسی در قالب رونمایی از طرح معامله قرن، نیم نگاهی هم به عملیاتی کردن آن دارد، آیا در واقعیت امر زمینه و بستر آن وجود دارد. چرا که در تمامی طرح ها، توافق نامه ها و معاهداتی که پیرامون صلح بین اعراب و اسرائیل با محور فلسطین وجود داشته است، حداقل یک طرف فلسطینی در این توافقات پای آن را امضاء کرده است، در صورتی که اکنون هیچ کدام از جریان‌های سیاسی فلسطینی حتی محمود عباس و صائب عریقات موافق این طرح نیستند و در یک همسویی و همراهی تقریباً بی‌سابقه به شدت مخالف عملیاتی کردن و اجرایی شدن طرح معامله قرن هستند. از این رو بسیاری معتقدند دونالد ترامپ سعی دارد از اهرام قطع کمک های مالی آمریکا و دیگر نهادهای بین المللی به فلسطین، شرایط برای عملیاتی کردن این مسئله فراهم کند. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

واقعیت این است که اکنون فلسطین کمک‌های مالی خود را از بسیاری از کشورهای منطقه، آسیا، اروپا و دیگر نهادها دریافت می کند. لذا این که دونالد ترامپ بتواند تمام منافذ این کمک‌های اقتصادی را مسدود کند همراه با اما و اگر های جدی است. اگر بر فرض محال رئیس جمهور آمریکا بتواند این منافذ را مسدود کند یقیناً میزان نفرت نسبت به وی و ساختار سیاسی ایالات متحده آمریکا بیش از پیش خواهد شد. لذا امکان دارد موازنه امنیت در منطقه به سود جریان مقاومت و بر علیه رژیم غاصب صهیونیستی باشد. به خصوص آن که در گذشته کارنامه موفقی از دونالد ترامپ در حوزه سیاست خارجی مشاهده نشده است. پس در راستای همین کارنامه مایوس کننده ترامپ باید گفت که معامله قرن نیز یک شکست دیگر به شکست های وی در سیاست خارجی اضافه می کند. از سوی دیگر اگر شما به سیر تحولاتی که برای فلسطینیان، به خصوص در چند سال گذشته وارد شده است نگاه کنید، می‌بینید که هرگاه جنگ و یا فشاری بر محور مقاومت در فلسطین وارد شده است باعث تقویت این جریان و از آن سو تضعیف سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک صهیونیست‌ها شده است. بنابراین این طرح بیش از آن به سود اسرائیل و آمریکا باشد یقینا به تضعیف جایگاه آنان و به هم خوردن موازنه امنیت در منطقه خاورمیانه خواهد انجامید.
مضافاً اینکه ما باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که اکنون مسئله فلسطین به مهمترین و حساس ترین مسئله جهان اسلام بدل شده است. خود راهپیمایی روز جهانی قدس، حساسیت سازمان ملل، شورای امنیت و دیگر نهادها و مراجع ذی صلاح در خصوص مسئله فلسطین سبب شده است که ابعاد مسئله فلسطین، ابعادی جهانی و فرامنطقه داشته باشد. بنابراین این گونه نیست دونالد ترامپ بتواند یک‌سویه، آن هم بدون حضور یک نفر از جانب فلسطینیان معامله قرن را ولو با فشار اقتصادی عملیاتی کند. چون به قول شما حتی سازش کارترین جریان های فلسطینی که طی سال های گذشته موافق مذاکره با صهیونیست‌ها و آمریکایی ها بودند اکنون به شدت مخالف عملیاتی شدن معامله‌قرن هستند. این نشان می دهد که این طرح به شدت یک سویه و در تضاد با آرمان فلسطین قرار دارد. محمود عباس دریافته است که اگر این طرح پذیرفته شود هیچ تضمینی وجود ندارد که صهیونیست ها و آمریکایی ها تعهدات خود را قبول کنند. کما اینکه در تمام تعهدات، توافق نامه ها و پیمان نامه های بعد از اسلو بر روی شناسایی دو کشور اسرائیل و فلسطین توافق شده بود، اما تاکنون در خصوص شناسایی کشور فلسطین اقدامی صورت نگرفته است. لذا این که ترامپ بخواهد در یک فقط طرح به صرف اینکه بر روی کاغذ کشور فلسطین را شناسایی کند، اما هیچ امتیازی به فلسطینیان ندهد، باعث نمی شود که هیچ جریانی، حتی جریان‌های سازش کار فلسطینی به دنبال تحقق آن باشند. اگر شما به بندهای طرح معامله قرن رجوع کنید می بینید تمام مفاد آن به سود صهیونیست‌ها است و هیچ بندی، تاکید می کنم هیچ بندی در این توافق وجود ندارد که امتیازی به فلسطینیان بدهد. در تایید این مسئله اگر به نقشه معامله قرن هم دقت کنید شاهدید که معامله قرن، کشور فلسطین را در قالب مجمع الجزایری از مناطق کوچک فلسطینی را تعریف می کند که از طریق کانال ها، نقب ها و گذرگاه های تحت سیطره و نفوذ اسرائیل به همدیگر وصل هستند که یقینا آن هم عملیاتی نخواهد شد. بنابراین هیچ جریانی در داخل فلسطین، منطقه و جهان به دنبال عملیاتی کردن آن نیست. پس اگر دونالد ترامپ و صهیونیست ها به همراه برخی از کشورهای سازش کار و خائن منطقه به دنبال عملیاتی کردن این طرح باشند تنها و تنها موازنه امنیت در منطقه را به ضرر خود رقم زده اند.

به برهم خوردن موازنه امنیت در منطقه، ذیل پیگیری معامله قرن اشاره کردید. اگر بندهای این طرح به خصوص اشغال نیمی از کرانه باختری رود اردن به سرزمین‌های اشغالی و نیز انضمام بخش قدس شرقی در دستور کار اسرائیل با حمایت آمریکا قرار گیرد، شرایط امنیتی چه اقتضائاتی پیدا خواهد کرد؟

پیش از آنکه به این سوال شما پاسخ دهم باید عنوان کنم اکنون مهم این است که هیچ جریان، گروه و شخصی در فلسطین حاضر نیست پای این طرح حاضر شود و مسئولیت این خیانت را قبول کند. بنابراین اکنون آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها با عدم مشروعیت این طرح از جانب فلسطینیان مواجه هستند. پس اگر هیچ جریان فلسطینی این قرارداد را امضا نکند مطمئناً سنگینی کفه موازنه امنیت به سوی محور مقاومت فلسطینی خواهد بود. بنابراین همه مشروعیتی که در گذشته، ذیل موافقت صهیونیست ها و آمریکایی ها با یک جریان سازشک کار فلسطینی صورت گرفته است، اکنون دیگر برای طرح ها و بندهای معامله قرن وجود ندارد. پس ترامپ با تمام فشارها و زور خود نمی‌تواند مشروعیتی برای طرح معامله قرن، چه از نظر سیاسی، چه از نظر حقوقی و چه از نظر دیپلماتیک ایجاد کند. اگرچه اکنون احتمال دارد با افزایش دور تحولات، تحرکات و تلاش های محور مقاومت واکنش‌های قهری و فشارهای صهیونیست‌ها بر فلسطین افزایش پیدا کند، کما اینکه شاهد حمله هوایی و بمباران رژیم غاصب صهیونیستی در منطقه نوار غزه بودیم، اما یقیناً در نهایت محور مقاومت با یک جراحی سخت غده سرطانی را به نام اسرائیل از صحنه منطقه و جهان پاک خواهد کرد و یقینا معامله قرن می تواند آغازکننده این جراحی بزرگ باشد. خصوصا اگر فلسطینیان در یک اتحاد، شرایط را به سمتی پیش ببرند که اسرائیل در یک محاصره قرار گیرد. بنابراین اگر اسرائیل به سمت اشغال کرانه باختری و یا انضمام قدس شرقی پیش رود با دست خود پایان عمرش را رقم زده است. از طرف دیگر این گونه نیست که اکنون همه جهان ابعاد حقوقی و انسانی مسئله فلسطین را کنار بگذارند. اگرچه اکنون اروپایی ها و برخی از کشورهای سازش کار و خائن عرب منطقه با این طرح موافقت کرده‌اند. اما لزوماً به معنای نظر مثبت و همراهی تمام جامعه جهانی با این طرح خائنانه نیست.

به وضعیت نامطلوب و ملتهب سیاسی، امنیتی و اجتماعی سرزمین های اشغالی هم رجوع کنیم. در این خصوص به نظر می رسد که اکنون بستر، فضا و توان لازم از جانب اسرائیل برای عملیاتی شدن بندهای این طرح وجود نداشته باشد. به نظر شما در این شرایط نامساعد داخلی در سرزمین های اشغالی، تل آویو دست به این خودکشی خواهد زد. اگرچه به نظر می رسد که دونالد ترامپ با رونمایی از طرح معامله قرن، ضمن به حاشیه کشاندن شرایط نامطلوب خود در داخل آمریکا و کسب حمایت آیپک به دنبال حمایت سیاسی از بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در آستانه سومین انتخابات پارلمانی بوده است که وضعیت چندان مناسبی برای نتانیاهو در انتخابات پیش رو وجود ندارد؟

ذیل این نکته مهمی که شما به آن اشاره کردید دونالد ترامپ سعی کرد علاوه بر بنیامین نتانیاهو از بنی گانتس، رهبر حزب آبی وسفید به عنوان رقیب بنیامین نتانیاهو نیز دعوت کند تا بتواند بستر را برای پیروزی حزب لیکود در انتخابات پیش رو فراهم آورد که در نهایت با پاسخ منفی گانتس مواجه شد و در نهایت به دیدار جداگانه رئیس حزب آبی و سفید و انجام مذاکرات با دونالد ترامپ انجامید که در آن دیدار گانتس مواضع، انتقادات و سخنانش را با رئیس جمهور آمریکا مطرح کرد. پس از این منظر نیز دونالد ترامپ نتوانسته است موفقیتی برای حمایت از بنیامین نتانیاهو در قالب رونمایی از معامله قرن داشته باشد. یعنی اکنون حزب آبی و سفید با قدرت به دنبال به شکست کشاندن بنیامین نتانیاهو است. لذا اگر این اتفاق روی دهد که به نظر می رسد محتمل است، باید شاهد دستگیری و محاکمه نتانیاهو باشیم. پیرو این نکته ترامپ و نتانیاهو خود را به آب و آتش زده اند تا بتوانند مانع از شکل گیری این وضعیت شوند. خصوصاً آن که بنی گانتس در زمان رونمایی از طرح معامله قرن در جلسه حضور نداشت. همین مسئله نشان می‌دهد که اکنون میزان تشتت و افتراق سیاسی در درون سرزمین‌های اشغالی به قدری جدی است که امکان هرگونه ماجراجویی برای صهیونیست ها را در قالب عملیاتی کردن بندهای معامله قرن از آنها گرفته است. لذا بعید به نظر می رسد که اکنون صهیونیست ها بخواهند به دنبال اشغال بخش هایی از کرانه باختری رود اردن و یا انضمام قدس شرقی به خود باشند چرا که اکنون خود رژیم صهیونیستی بر اقتضائات و شرایط حساس و ملتهب سیاسی و امنیتی منطقه به شدت واقفند.

در سایه نکته مهم شما پیرامون شرایط حساس و ملتهب منطقه به خصوص بعد از اقدام آمریکا در ترور سردار سلیمانی شاهد اقتضائات جدیدی در حوزه امنیتی غرب آسیا بعد از اقدام سپاه در حمله موشکی به پایگاه عین الاسد در عراق بودیم. در این راستا اکنون به نظر می رسد کاخ سفید با یک سیاست قطره چکانی اطلاعات، گام به گام در خصوص ضربه سنگینی که از جانب جمهوری اسلامی ایران متحمل شده است، اعتراف به افزایش تعداد زخمیان خود در این حمله موشکی کرده است. آیا با توجه به این وضعیت نامطلوب دونالد ترامپ با رونمایی از معامله قرن دست به یک فرار رو به جلو زده است؟

همان گونه که اشاره کردید تبعات سیاسی و امنیتی بعد از شهادت سردار سلیمانی و به‌خصوص پاسخ موشکی سپاه در حمله به پایگاه نیروهای نظامی آمریکا در عین الاسد، شرایطی را موجب شده است که اکنون محور مقاومت به دنبال سنگین تر کردن کفه موازنه قوا به سمت خود است. در این راستا شاهد آن هستیم که برخی اتفاقات نیز دست به دست هم داده است که موضع ایالات متحده آمریکا در منطقه تضعیف شود. از عملیاتی که نیروهای یمنی در تقابل با تجاوز عربستان صورت داده‌اند تا تسلط ارتش سوریه بر بخشی از منطقه ادلب، همچنین اعتراف دونالد را برای آغاز روند خروج بخش از نیروهای نظامی آمریکا از خاک عراق، سقوط پی در پی پهپادها و هواپیمای آمریکایی در منطقه و اقام طالبان در ساقط کردن هواپیمای امریکایی در منطقه غزنی و مسائلی از این دست نشان می دهد که اکنون ترامپ بیش از هر زمان دیگری به دنبال تعدیل تبعات منفی تصمیم اشتباه خود در صدور دستور ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. بنابراین گفته شما در خصوص این که احتمال دارد ترامپ با رونمایی از طرح معامله قرن دست یک فرار رو به جلو زده تا اندازه ای قابل قبول است.