گام بعدی ایران چه خواهد بود؟ ​​​​​​​

نویسنده: دنیل ال. بایمن

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد اقدام اولیه ایران در انتقام جویی ترور سردار سلیمانی دست کم در حال حاضر محدود به یک حمله موشکی به دو پایگاه عراقی مقر نیروهای آمریکایی در روز چهارشنبه بوده است. این حملات زخمی یا کشته بر جا نگذاشتند، اما آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، آنها را «سیلی بر صورت» ایالات متحده توصیف کرد. اقدامات و اظهارات ایران حاکی از آن است که اگرچه به دنبال اقدامی تلافی جویانه است، اما سعی دارد از اقداماتی که می توانند به مواجهه نظامی بینجامند خودداری کند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، هم به نوبه خود اعلام کرد که ایران اقدامات خود را به تعلیق درآورده و آمریکا هم تمایلی به تشدید بیشتر تنش ها به سمت درگیری نظامی ندارد.

اگرچه می توان به پایان بحران در همین جا امیدوار بود، اما دلایلی هم مبنی بر احتمال ادامه آن وجود دارد. این احتمال وجود دارد که سران ایران فعلا برای خود زمان خریده باشند تا بعدتر انتقامی با نتیجه ای خونین تر و متناسب با منافع خود بگیرند. اگرچه ایران فعلا قصد تشدید تنش ندارد، اما اقدامات بعدی آمریکا یا تغییر شرایط در منطقه می توانند در قدم های بعدی آن تاثیر بگذارند.

عواملی که بر تصمیم گیری ایران درباره حملات تلافی جویانه تاثیر می گذارند، ارزش نمادین تخریب، تمایل به انتقام خون چهره نزدیک به رهبر معظم ایران، درجه شخصی سازی و عملی بودن عملیات را شامل می شوند. همانطور که حملات موشکی نسبتا محدود به پایگاه های عراقی مقر نیروهای آمریکایی نشان می دهند، ایران مجبور است میان همه این موارد و خطر تشدید تنش ها تعادل برقرار کند. در حال حاضر بدیهی ترین مکان به عنوان هدف در حملات بالقوه آتی، پایگاه های نظامی و سایر تاسیسات ایالات متحده در عراق است. عراق زمین ایران به شمار می رود و سپاه پاسداران از سال ها پیش در آنجا شبکه ای از گروه های متحد خود ایجاد و برای تقویت آنها وقت صرف کرده است. سهولت نسبی حملات اخیر برای ایران هم از همین حضور گسترده در عراق ناشی بود. با توجه به اینکه ترور سلیمانی در عراق رخ داده و ایالات متحده گروه های نزدیک به ایران را نیز در آنجا هدف گرفته، از دیدگاه ایران در چنین حمله ای تقارن وجود دارد و خطر تشدید تنش ها اگرچه کاملا واقعی است، اما از حمله به دیگر اهداف جایگزین کمتر است. به علاوه، عراق ظاهرا روند اخراج نیروهای آمریکایی را آغاز کرده که این مساله می تواند یک پیروزی استراتژیک بزرگ برای ایران باشد و ایران می تواند ادعا کند که این اتفاق در نتیجه اقدامات جنایتکارانه آمریکا و به دلیل ترس ایالات متحده از واکنش ایران رخ داده است.

با این حال، آمریکا پایگاه ها و تاسیسات دیگری هم در سراسر منطقه دارد که می تواند به معنای گسترش جنگ به خارج از عراق باشد. ایران در سوریه نیز حضور گسترده دارد و نیروهای آمریکایی در این کشور و همچنین پایگاه ها و سربازان آمریکا در افغانستان و بحرین می توانند اهداف احتمالی ایران باشند. اظهارات مکرر ترامپ مبنی بر تمایل به خروج از سوریه نیز می تواند به ایران برای اقدام علیه نیروهای آمریکایی مستقر در این کشور انگیزه بدهد و این تصور را ایجاد کند که یک حمله می تواند باعث شود ایالات متحده یک بار برای همیشه از این کشور خارج شود. حزب الله هم بارها ثابت کرده است که توانایی حمله به اهداف آمریکایی در لبنان را دارد. با این حال، چنین حمله ای توسط حزب الله برای نخست وزیر منتخب آن در لبنان خوب نخواهد بود و ایجاد بحران می تواند این پیروزی نزدیک ترین متحد ایران را به خطر اندازد.

ایران همچنین ممکن است جنگ را گسترش دهد و به ویژه اسرائیل را به عنوان یک هدف احتمالی در نظر بگیرد. اسرائیل و ایران مدت هاست که در سایه درگیر جنگ هستند و به ویژه پس از ترور سردار سلیمانی اسرائیل در معرض خطر قرار گرفته است. اما این احتمال که اسرائیل واکنش شدیدی نشان دهد و حزب الله را هدف بگیرد، وجود دارد و نه ایران و نه حزب الله تمایلی به پذیرش مخاطرات اجتناب ناپذیر این درگیری را ندارند. حمله به عربستان سعودی، امارات متحده عربی یا دیگر متحدان آمریکا در حاشیه خلیج فارس یکی دیگر از راه های گسترش جنگ است. اما این اهداف اگرچه کیفیت لازم برای ارضای حس انتقام جویی ایران را ندارند، اما اهداف آسانی به شمار می روند و می توانند توجه جهانی را جلب کنند.

حملات سایبری یکی از دیگر احتمالات است. ایران توانایی حمله به زیرساخت های مهم و همچنین سامانه های صنعتی آمریکا را دارد. با این حال، چنین عملیاتی از کیفیت انتقام جویی آشکار که احتمالا ایران به دنبال آن است، برخوردار نیستند.

شاید حتی ایران بخواهد از ابزارهای جدیدی مانند پهپادها در حملات انتقام جویانه خود استفاده کند. ایران در سال 2013 یک پهپاد سایز «ریپر» به زرادخانه خود اضافه کرده و اگرچه برای حمله از طریق آن به پایگاهی در نزدیکی هدف و غلبه بر سامانه های دفاع هوایی دارد، اما طبیعت غیرمعمول چنین حملاتی می تواند مزایایی داشته باشد. به علاوه، از نظر نمادین بودن چنین حملاتی می توانند برای ایران جذاب باشند چرا که آمریکا در ترور سردار سلیمانی از پهپاد استفاده کرده است.

احتمال اینکه تهران مساله را با ترامپ شخصی کند نیز وجود دارد. سوزان مالونی، تحلیلگر ایران، معتقد است که امکان هدف گرفته شدن یکی از املاک ترامپ وجود دارد. با توجه به اینکه رئیس جمهوری آمریکا املاک و مستغلات زیادی دارد، ایران گزینه های زیادی برای تلافی خواهد داشت. با این حال، خطر تلفات غیرنظامی مطرح است و چنین حمله ای می تواند تشدید تنش ها را تسریع کند.

دولت ترامپ باید باید از همین حالا به چگونگی واکنش به هر یک از سناریوهای فوق و سایر حملات احتمالی ایران بیندیشد. ترور سردار سلیمانی و پیامدهای آن نشان دادند که دولت ترامپ سردرگم و پر از اختلاف است و از آمادگی لازم برخوردار نیست و این مساله سبب شد که متحدان آمریکا اعتماد خود را به آن از دست بدهند. ایالات متحده اگر بخواهد واکنش مناسبی به ایران بدهد، باید به تعهدات خود و امنیت اتحادی پایبند باشد. اگر ایالات متحده با تصور اینکه یک اقدام شدیدالحن همچون ترور سردار سلیمانی به عنوان اقدامی بازدارنده جواب می دهد، شرایط دیپلماتیک را برای قدم بعدی خود آماده نکند، احتمالا خود را در خطر واکنش هیجانی و بی محابا به قدم بعدی ایران خواهد یافت که این مساله موضع آن را در خاورمیانه بیشتر تضعیف خواهد کرد و دست برتر را در اختیار ایران خواهد گذاشت.

منبع: بروکینگز / مترجم: طلا تسلیمی