روابط مثبت تهران – مسقط در دوران پادشاهی جدید عمان حفظ خواهد شد

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با اعلام مرگ سلطان قابوس، پادشان عمان، دیوان سلطنتی این کشور هیثم بن طارق آل سعید، پسرعموی 65 ساله پادشاه فقید عمان و وزیر فرهنگ این کشور را به عنوان جانشین و پادشاه جدید عمان انتخاب کرد. از این رو دیپلماسی ایرانی برای بررسی آینده عمان در دوران پادشاهی جدید این کشور و به خصوص در حوزه روابط تهران - مسقط، گفت وگویی را با محمد صالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:    

پیش از پرداختن به کم و کیف آینده عمان در سایه روی کار آمدن هیثم بن طارق آل سعید به عنوان پادشاه جدید این کشور به برخی گمانه زنی ها و اخبار غیر موثق در خصوص تلاشهای یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان اشاره کنیم. در این راستا با وخیم تر شدن وضعیت جسمی سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان برخی معتقد بودند که بن علوی به عنوان سکان‌دار سیاست خارجی عمان با سفرهای دیپلماتیک خود به کشورهای منطقه و فرامنطقه به دنبال کسب حمایت این بازیگران برای رسیدن به قدرت بوده است. اکنون با انتخاب یک فرد دیگر غیر از بن علوی به عنوان پادشاه عمان آیا امکان دارد طی روزها و هفته های پیش رو نبرد قدرتی میان بن علوی و بن طارق شکل بگیرد؟

طبق اخبار واصله پس از معرفی بن طارق به عنوان پادشاه جدید عمان نیروهای مسلح و نیروهای ویژه در خیابان های مسقط مستقر شده اند. همین استقرار نیروهای نظامی می‌تواند یک هشدار از طرف پادشاه جدید عمان به کسانی باشد که مخالف حضور وی در راس قدرت در عمان هستند. البته تاکنون اخباری در خصوص رقابت قدرت مطرح نیست، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این رقابت‌ها شکل نگیرد. با این وجود و در کنار این نکات من معتقدم که یوسف بن علوی دارای یک شخصیت متین، آرام، صلح دوست و به دور از هر گونه حاشیه ای است و تجربه بسیار خوبی هم در جریان جنگ داخلی عمان دارد. لذا بعید به نظر می رسد که یوسف بن علوی بخواهد اکنون عمان را به یک تنش، درگیری و بحران به واسطه نبرد قدرت بکشاند. همان گونه که گفتم سن و سال و شخصیت یوسف بن علوی ایجاب نمی کند که وی بخواهد عمان را به بحران بکشاند. 
البته در کنار این نکات باید به این مسئله مهم نیز اشاره کنیم که در ساختار سیاسی عمان یک سیستم محافظه کار، قدرت را در دست گرفته که بر همه ارکان این کشور حکم فرماست، به گونه‌ای که حتی ساختار اجتماعی و افکار عمومی این کشور را نیز درگیر کرده است. یعنی اکنون یک فرهنگ محافظه‌کاری در کل عمان وجود دارد که به دنبال هیچ گونه درگیری و تنش و یا بحران آفرینی، چه در سیاست داخلی و چه در سیاست خارجی نیست. پس، نه مردم عمان و نه شخصیت های عمانی به دنبال درگیری نخواهند بود.

ذیل نکاتی که شما به آن اشاره کردید آیا با پادشاه جدید عمان کماکان یوسف بن علوی را به عنوان وزیر امور خارجه خود قبول خواهد کرد؟ آیا وی در دوران پادشاهی جدید این کشور کماکان سکاندار دیپلماسی عمان خواهد بود؟

واقعیت امر این است که اکنون شرایط خاورمیانه به خصوص بعد از ترور سردار سلیمانی و حمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پایگاه های نیروهای نظامی آمریکا در خاک عراق به نقطه حساسی رسیده که همه کشورهای منطقه غرب آسیا را درگیر و نگران کرده است. پس بعید به نظر می رسد که پادشاه جدید عمان بخواهد در این شرایط حساس، حداقل در کوتاه مدت وزیر امور خارجه را تغییر دهد. به خصوص که یوسف بن علوی کارنامه بسیار موفقی در سیاست خارجی و پیگیری راهبرد کاهش تنش و بی طرفی با همه بازیگران داشته است.

اکنون با معرفی هیثم بن طارق آل سعید به عنوان جانشین سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان بسیاری در خصوص آینده این کشور، به ویژه در حوزه سیاست خارجی گمانه زنی ها خود را دارند. با این وصف و از نگاه شما آیا در دوران پادشاهی جدید عمان، این کشور کماکان سیاست بی‌طرفی محض، راهبرد عملگرایانه در دیپلماسی و تلاش های میانجیگرایانه را در دستور کار قرار خواهد داد؟

مسئله مهمی که در پاسخ به سوال مهم شما باید مد نظر قرار داد این است که از هم اکنون نمی‌توان در خصوص آینده عمان با قاطعیت نظر داد. چون هنوز مواضع بن طارق، پادشاه جدید عمان در حوزه سیاست داخلی و خارجی مشخص نیست. منتهی چون ایشان مدتی را به عنوان معاون وزیر امور خارجه فعالیت کرده و در برهه هایی نیز به عنوان فرستاده ویژه دیپلماتیک سلطان قابوس، تلاش های میانجیگرایانه ای داشته است، می توان این احتمال را داد که در دوران پادشاهی جدید عمان نیز کماکان این کشور همان نگاه سلطان قابوس را در پیگیری سیاست بی‌طرفی محض، راهبرد عملگرایانه در دیپلماسی و تلاش های میانجیگرایانه داشته باشد. 
همانگونه که پیشتر اشاره کردم اکنون وضعیت بحرانی در کل منطقه خاورمیانه حکمفرماست. البته تمام این وضعیت بحرانی ناشی از تنش ایران و ایالات متحده آمریکا و یا تخاصم تهران و ریاض نیست، بلکه بخشی از این بحران هم ناشی از شکل گیری یک نوع دو قطبی در میان کشورهای پیرامونی حاشیه خلیج فارس نیز هست. در این راستا اکنون عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در یک طرف قرار دارند و قطر، عمان و کویت نیز در طرف دیگر حضور دارند که شکاف جدی در شورای همکاری خلیج فارس ایجاد کرده است. همین مسئله می تواند دامنه تنش ها را در این منطقه افزایش دهد. بنابراین عمان سعی خواهد کرد در این وضعیت حساس کماکان همان سیاست بی طرفی و کاهش تنش را پیش ببرد. 

اکنون به یک نکته مهم و اساسی بپردازیم و آن هم روابط مناسب دیپلماتیک میان تهران و مسقط در دوران پادشاهی سلطان قابوس است. آیا اکنون پادشاهی جدید عمان نیز همین نگاه را به روابط با جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت؟

همان گونه که پیشتر عرض کردم چون بن طارق در دستگاه دیپلماسی بن علوی و در دوران سلطان قابوس فعالیت کرده است و همچنین به اقتضای سن بالای خود (۶۵ سال)  بعید به نظر می‌رسد که بخواهد تضاد پررنگی را با سیاست های بن علوی و سلطان قابوس در پیگیری تلاش های دیپلماتیک برای حفظ و تداوم روابط با جمهوری اسلامی ایران داشته باشد. به خصوص که بن طارق نیز جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یکی از مهمترین قدرت های منطقه خاورمیانه قبول دارد. پیرو همین مسئله در سفر اخیر آقای ولایتی به عمان، دیدار میان وی نیز با آقای بن طارق شکل گرفت. همین نکته نشان می دهد که پادشاه جدید عمان نیز بر حفظ روابط کنونی با جمهوری اسلامی ایران و حتی تعمیق و گسترش آن تاکید خواهد کرد. باز هم تاکید می کنم که یک فرهنگ محافظه‌کاری بر کل ارکان و وجوه عمان حکمفرماست که مانع از آن خواهد شد تغییرات گسترده و شگرفی در ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی، نظامی و دیپلماتیک این کشور روی دهد.

یکی از مهمترین وجوه تلاش‌های دیپلماتیک عمان در دوران سلطان قابوس پیگیری تحرکات میانجیگرایانه، چه در حوزه تنش تهران - ریاض و چه در بحران پیش آمده در روابط ایران با ایالات متحده آمریکا بود. اکنون با روی کار آمدن پادشاه جدید در عمان آیا مسقط باز هم خود را درگیر این تحولات و تنش ها به عنوان یک بازیگر میانجیگر خواهد کرد و یا اینکه مسقط تنها سیاست بی طرفی محض را در پیش خواهد گرفت؟

واقعیت امر این است که به هر میزان تنش در روابط ایران با عربستان سعودی و همچنین تخاصم میان تهران و واشنگتن افزایش پیدا کند، به همان میزان آثار و تبعات سوء آن بر مناسبات سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس اثرات خود را خواهد داشت. بنابراین تمام این کشورها به خصوص عمان سعی خواهند کرد کماکان تلاش های دیپلماتیک خود را برای کاهش تخاصم در روابط ایران با ایالات متحده آمریکا و تهران و ریاض پی بگیرند. لذا پادشاه جدید عمان نیز تلاش خواهد کرد همان نگاه سلطان قابوس را در دستور کار قرار دهد. چون در غیر این صورت این مسئله می‌تواند جامعه عمان را مانند کویت و بحرین درگیر کند. همانگونه که شما می دانید اکنون در جامعه کویت بخشی حامی سرسخت جمهوری اسلامی ایران هستند و بخشی هم مخالف جمهوری اسلامی ایران و حامی  عربستان سعودی هستند. همین دوگانگی تبعات منفی سیاسی و اجتماعی را برای دولت کویت شکل داده است. مشابه همین وضعیت برای بحرین وجود دارد. اکنون یک دوقطبی جدی در جامعه بحرین به وجود آمده است. بنابراین عمان اگر بخواهد تنها به سیاست بی طرفی محض بسنده کند و تلاش‌های دیپلماتیک میانجیگرایانه را خود کنار بگذارد، با وجود حکمفرما بودن فرهنگ محافظه کاری، قطعاً جامعه این کشور نیز مانند کویت و بحرین دچار شکاف خواهد شد.

ویژگی مهم دیگر کشور عمان به سرسپردگی خاص مسقط به سیاست های لندن باز می گردد که در طول دوران سلطان قابوس، پادشاه فقید این کشور پی گرفته شده است. آیا با روی کار آمدن بن طارق این سیاست ها تغییر پیدا خواهد کرد؟ آیا پادشاه جدید عمان به جای لندن به سمت کشوری مانند ایالات متحده آمریکا گرایش خواهد یافت؟

در سایه همان فرهنگ محافظه کاری که به آن اشاره کردم قطعاً عمان یک سیاست موازنه قوای مثبت را در خصوص همکاری با همه بازیگر های منطقه ای و فرامنطقه ای شکل خواهد داد. اگرچه ذیل نکته درست شما نفوذ انگلستان در ساختار سیاسی، اقتصادی و امنیتی عمان پیشتر از ایالات متحده آمریکا بوده است، اما این مسئله سبب نمی شود پادشاه جدید عمان که بخواهد تغییر در نگاه و راهبرد خود با ایالات متحده آمریکا داشته باشد. لذا من معتقدم که بن طارق به همان اندازه که به نفوذ سنتی لندن در سیاست های عمان اعتقاد دارد، بر پیگیری مناسباتش با ایالات متحده آمریکا نیز  تاکید می‌کند. پس بعید به نظر می رسد که بن طارق بخواهد تغییری در این روند داشته باشد. چون هر گونه تغییری در این مناسبات می‌تواند هزینه ای را برای عمان شکل دهد که در شرایط حساس کنونی به هیچ وجه مطلوب نگاه عمانی ها نخواهد بود.