الگویی که ایران دارد و الگویی که واشنگتن دنبال می کند

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس سیاسی

دیپلماسی ایرانی: توسعه پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه غرب آسیا به ویژه همسایگان جمهوری اسلامی ایران، موجب تحمیل هزینه های دفاعی فراوان بر کشورهای منطقه شده است. آمریکا با حضور نظامی خود در منطقه علاوه بر بحث تامین کنترل و حفاظت خطوط انتقال انرژی (نفت و گاز) و ترانزیت کالا و تامین امنیت متحدین خود در منطقه به ویژه رژیم صهیونیستی، به طور مستقیم و غیر مستقیم بر امنیت جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار است. محاصره کامل جمهوری اسلامی ایران با در اختیار گرفتن پایگاه های نظامی در کشورهای منطقه، مقابله با تاثیرات و نفوذ ایران در کشورهای منطقه، ممانعت و یا تضعیف حضور ایران در بازارهای اقتصادی موجود در منطقه، تقویت برتری نظامی نیروهای مسلح کشورهای همسایه با فروش تسلیحات آمریکایی به آنها و تقویت دیدگاه های ایران ستیزی و افزایش تفکر تهاجمی متحدین امریکا علیه ایران در منطقه، از جمله نتایج حضور آمریکا در منطقه است.

آمریکا به بهانه مبارزه با تروریسم تلاش میکند تا امنیت منطقه ای در غرب آسیا را بی ثبات و ناامن نشان دهد و حضور خود در منطقه خاورمیانه را توجیه کند. در همین راستا وال استریت ژورنال از قول یک مقام آمریکایی از بررسی اعزام 14 هزار نیروی جدید به خاورمیانه برای مقابله با ایران خبر داد. افزایش نیروهای امریکا شامل استقرار ۱۰ کشتی‌ جنگی و سایر تجهیزات نظامی خواهد بود. مقام‌های آمریکایی گفته‌اند با اعزام این نیروها، تعداد نیروهای آمریکایی که از اردیبهشت ماه سال جاری به منطقه اعزام شدند، دو برابر خواهد شد.

به یاد داریم که چند هفته پس از واقعه 11 سپتامبر، ویلیام جی برنز، معاون وقت وزارت امور خارجه آمریکا در موسسه خاورمیانه در واشنگتن سخنرانی کرد. سخنان وی طوری طراحی شده بود تا مخاطبان را متقاعد کند که خاورمیانه همچنان یکی از بزرگترین نگرانی های دولت بوش باقی مانده است. برنز همچنان تاکید کرد که ایالت متحده آمریکا دریافته وجود خاورمیانه ای امن، رو به ترقی و با ثبات یکی از مهمترین فاکتورها در دفاع از منافع حیاتی امریکا و منافع اقتصاد جهانی است.

آخرین سند راهبردی امنیت ملی آمریکا، همکاری اقتصادی و سیاسی با شرکا و متحدان را یکی از اولویت های این کشور قلمداد کرده است. آمریکا برای تغییر نظام سیاسی کشورهای منطقه، مطابق نظر آمریکا بحث اصلاحات گام به گام را مطرح کرده که البته در مورد شورای همکاری خلیج فارس بحث یکپارچگی آن مطرح شده است. آمریکا با طرح این موضوع به عنوان یک مسئله حل نشده نوعی ایران هراسی را برای تحقق اهداف منطقه ای و بین المللی خود دنبال می کند. در سطح منطقه، ایران هراسی موجب نزدیکی هر چه بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس به آمریکا می شود و در سطح بین المللی نیز زمینه اجماع برای فشار بیشتر بر ایران را فراهم می کند.

تئوری دومینو که از تئوری های معروف در عرصه روابط بین الملل است، اشاره به ریزش مسلسل وار حکومت های مستبد و همسنخ دارد که تمامی این حکومت ها در ماهیت و فلسفه حکومتی خود درجات مشابه و همسنگی های یکسانی را دارا هستند. این تئوری در دستگاه هیئت حاکمه آمریکا توسط نومحافظه کاران دنبال می شود. براساس این نگرش، مسأله حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه را باید در یک سطح کلانتر بررسی کرد که بر این اساس آمریکا سعی دارد تا در منطقه خاورمیانه به ایجاد حکومت های دموکراتیک به جای حکومتهای کنونی همت گمارد. این ایده از طرف افرادی در درون دولت بوش هدایت می شد که معتقدند آمریکا مرکز و مهد دموکراسی جهانی است. از جمله این افراد پل ولفوویتز، معاون وقت وزیر دفاع آمریکا، بود. اساساً تیم ولفوویتز در زمان جورج بوش اول نیز بر «مرکز ثقل دموکراتیک و صلح بودن آمریکا» تأکید داشت و این همان دکترین تیم قبلی و دیک چنی است که بر این اساس سعی دارد تز کانون دموکراسی بودن آمریکا را شکل دهند و در عین حال به بسط و گسترش دموکراسی در سراسر جهان از طریق حضور نظامی  همت می گمارند.

سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره بر خود اتکایی امنیتی در حوزه خاورمیانه و خلیج فارس استوار است الگویی که جمهوری اسلامی ایران به دنبال تحقق آن است، الگوی امنیت مشارکتی است. طبق این ساختار تامین امنیت منطقه یک موضوع مشارکت جویانه است که باید با همکاری کشورهای پیرامونی محقق شود و حضور هر نیروی فرامنطقه ای، نه تنها کمکی به استقرار امنیت نمی کند، بلکه موجب برهم زدن ثبات و تنش آفرین است. در این الگو تضمین های امنیتی نه از طریق ائتلاف سازی و سلطه طلبی بلکه به واسطه ی همکاری و پیمان عدم تعرض چندجانبه قابل حصول است. در رویکرد امنیت مشارکت جویانه امنیت به طور فزاینده ای به منافع جمعی کشورهای پیرامون گره خورده است به نحوی که هر کشور تامین امنیت خود را در تحقق امنیت دیگری می بیند. ابتکار صلح هرمز با چنین هدفی از سوی ایران ارائه شده و این امیدواری وجود دارد که کشورهای منطقه به دور از تبلیغات ضد ایرانی و سیاست ایران هراسی آمریکا و رژیم صهیونیستی، برای تامین امنیت منطقه خلیج فارس و دریای عمان، به این طرح ایران پیوسته و خود را از هزینه های طاقت فرسای حضور آمریکا و کشورهای دیگر بیگانه در منطقه رها کنند. تجربه نشان داده است که حضور بیگانگان در منطقه نه تنها موجب امنیت نمی شود، بلکه علاوه بر هزینه های کلان تحمیلی، امنیت را به خطر می اندازد.