اروپا در جستجوی قدم دیپلماتیک بعدی در قبال ایران

نویسنده: لارا روزن

دیپلماسی ایرانی: سه قدرت اروپایی و مسئول سیاست  خارجی اتحادیه اروپا که امید داشتند راهی برای کشاندن ایالات متحده و ایران پای میز مذاکره و زنده نگه داشتن توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ تا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا بیابند، در پی تایید ازسرگیری غنی سازی اورانیوم در تاسیسات فردو از سوی دیده بان هسته ای سازمان ملل، دچار آشفتگی شده اند.

طبق توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ که دولت دونالد ترامپ سال گذشته از آن خارج شد، تاسیسات فردو در نزدیکی قم قرار بود برای ۱۵ سال یک مرکز تحقیقاتی باشد و غنی سازی در آن انجام نشود. اما ایران اخیرا در چهارمین مرحله در عقب نشینی از تعهدات هسته ای، غنی سازی اورانیوم در این تاسیسات را از سر گرفته است. ایران تصمیم دارد تا زمانی که طرفین باقی مانده در برجام یعنی بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین راهی برای جبران آسیب های تحریم های اعمال شده از سوی ایالات متحده نیابند، به عقب نشینی تدریجی از تعهدات برجامی ادامه دهد.

آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشی ۷ صفحه ای تایید کرده که ایران از تاریخ ۹ نوامبر غنی سازی در فردو را از سر گرفته است. طبق این گزارش جدید، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به ۳۷۲ کیلوگرم افزایش یافته که از سقف ۳۰۰ کیلوگرمی تعیین شده در برجام بیشتر است.

وزرای امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان مشهور به ای۳ و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه مشترکی پس از جلسه در بروکسل اعلام کردند: «اقدام ایران در رابطه با فردو با تدابیر آشکار برجام مغایرت دارد و احتمالا به معنای غنی سازی جدی تر است. این اقدامات نشان دهنده نقض تاسف آمیز تعهدات برجامی از سوی ایران است.» این اولین مرتبه از زمان حصول برجام است که ای۳ آشکارا درباره خودداری ایران از همکاری درخواستی آژانس بین المللی انرژی اتمی ابراز نگرانی می کنند. کورنل فروتا، دبیرکل آژانس انرژی اتمی، ۷ نوامبر جلسه فوری هیئت مدیره آژانس را خواستار شد و گزارش داد که یک بازرس آژانس برای مدت زمان کوتاهی در تاسیسات غنی سازی نطنز ایران بازداشت شده است. ایران بعدتر اعلام کرد که بازرس با خود مواد منفجره داشته و از آژانس خواست که او را عوض کند.

بیانیه کشورهای اروپایی حاکی از تمایل آنها به در نظر گرفتن مکانیسم مناقشه در توافق است که می تواند در صورت عدم حل و فصل مشکلات، مساله هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگرداند. اگرچه اروپا تاکنون از تصمیم خود در این زمینه سخنی نگفته است. وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده که کشورش اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل را «خط قرمز» به شمار می آورد و پس از چنین اتفاقی احتمالا از معاهده منع گسترش سلاح های اتمی (ان پی تی) نیز خارج خواهد شد. محمد جواد ظریف همچنین از ادعای مطرح شده در بیانیه اروپایی مبنی بر اینکه آنها تا جایی که می توانسته اند، در رابطه با تسهیل تحریم ها طبق توافق برجام اقدام کرده اند، ابراز تعجب کرد و گفت: «خطاب به همکارانم در ای3 می گویم: شما واقعا به همه تعهدات خوب در برجام عمل کرده اید؟ واقعا؟ تنها یک مورد از تعهداتی که در 18 ماه گذشته به آن عمل کرده اید را نام ببرید.»

الی گرانمایه، کارشناس ارشد ایران و خاورمیانه در شورای اروپایی برای روابط خارجی، معتقد است بیانیه جدید اروپایی نشان می دهد که اقدامات اخیر ایران به خطوط قرمز آنها نزدیک شده، اما همچنان به دنبال راهی دیپلماتیک برای پیشبرد مسائل هستند: «فکر می کنم ای3 در حال ارسال این پیام هستند که ایران به خطوط قرمز آنها نزدیک می شود. اما آشکار است که همه می خواهند در هفته ها و ماه های آتی به دیپلماسی یک فرصت دهند.» گرانمایه یادآور شد که «مکانیسم ماشه» گزینه ایست که هنوز برای اروپایی ها وجود دارد؛ اما گزینه دیگر آنها این است که ساختار توافق را تا انتخابات سال آینده ایالات متحده حفظ کنند اگرچه مشخص نیست که ایران با این گزینه موافقت خواهد کرد یا خیر. او افزود: «شخصا فکر می کنم قدم اخیر ایران یک شلیک هشدار بود، اما آنها تا جنبه های جدی تر توافق گزینه های چندانی برای عقب نشینی تدریجی ندارند و بازگشت از این اقدامات دشوارتر خواهد بود. از جمله این گزینه ها می تواند پایان دادن به دسترسی آژانس و شفافیت عملکرد باشد. فکر می کنم شرایط همچنان قابل مدیریت است. فرانسه و دیگر کشورهای ای3 تمایل زیادی به تلاش های دیپلماتیک دارند. آنها آشکارا هنوز به تلاش های میانجی گرایانه ایمان دارند.»

در ادامه بیانیه اروپایی آمده است: «ما برای ادامه تلاش های دیپلماتیک خود برای ایجاد شرایط برای تسهیل کاهش تنش ها در خاورمیانه به نفع صلح و امنیت بین المللی آماده هستیم. با این حال، اقدامات ایران این تلاش ها را به طور فزاینده دشوار کرده است.»

موقعیت برای تلاش های بعدی برای میانجی گری بین ایران و ایالات متحده احتمالا تا اوایل سال آینده میلادی، ماه ژانویه که هیئت هایی از دو کشور در کنفرانس داووس در سوئیس حضور خواهند داشت یا در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ در ماه فوریه، فراهم نخواهد شد. اما طبق روال متداول دیپلماسی هسته ای ایران، احتمال وقوع اتفاقات غیرمنتظره و تداخل سیاست گذاری های ملی با تقویم دیپلماتیک برنامه ریزی شده وجود دارد.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34