استراتژی ایران در عقب نشینی از تعهدات هسته ای و ریسک های موجود

دیپلماسی ایرانی: در پی خروج ایالات متحده از توافق هسته ای ایران و اعمال تحریم های شدید علیه این کشور و ناتوانی یا عدم تمایل اروپا به تسهیل شرایط برای ایران و خنثی سازی تحریم های آمریکا، تهران استراتژی ای اتخاذ کرده تا مخاطرات سیاست اعمال فشار حداکثری را به واشنگتن نشان دهد.

ایران در واکنش به تحریم ها بر فروش نفت نشان داده که می تواند خلیج فارس و به طور خاص تنگه هرمز را برای همه کاربران ناامن کند و در حقیقت، نشان داده است که می تواند صدمات سنگینی به اقتصاد جهانی وارد کند. این جنبه از استراتژی ایران با اظهارات مقامات این کشور مبنی بر اینکه اگر نتوانند نفت خود را صادر کنند، به هیچ کشور دیگری در منطقه هم اجازه این کار را نخواهند داد، همخوانی دارد. توقیف نفتکش بریتانیایی از جمله اتفاقاتی بود که به این هدف کمک کرد.

یکی دیگر از اقدامات ایران در مقابله با استراتژی اعمال فشار حداکثری، کاهش تدریجی تعهدات تحت برجام است که جدیدترین اقدام ایران در این زمینه تزریق گاز به سانتریفیوژها در فردو بوده است. با این حال، ایران همه اقدامات مرتبط با برنامه هسته ای را تحت نظارت آژانس انرژی اتمی انجام داده و به علاوه، تاکید کرده است که این اقدامات برگشت پذیر هستند و نشانه تمایلش به خروج از برجام نیست و صرفا با هدف متقاعد کردن اروپایی ها به تلاش بیشتر برای کاهش فشار اقتصادی بر ایران و تحت فشار گذاشتن ایالات متحده برای لغو تحریم های اقتصادی صورت گرفته است. ایران همچنین بارها تاکید کرده که درها به روی دیپلماسی باز است و به گفته سران ایران، تنها لازم است آمریکا تمایل خود به لغو یا دست کم تسهیل تحریم های فلج کننده را نشان دهد. برخی از مفسران ایرانی حتی گفته اند که ایران احتمالا در مواجهه با خودداری آمریکا از لغو تحریم ها، از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) خارج خواهد شد.

احتمال شکست استراتژی ایران و مخاطرات آتی

استراتژی ایران برای ترساندن ایالات متحده و اروپا و ترغیب آنها به پایان دادن به تحریم های اقتصادی در ازای بازگشت کامل به تعهدات هسته ای تا کنون نتیجه ای در بر نداشته و دلیل آن هم واضح است. هیچ یک از اقدامات ایران تا اینجای کار تهدیدی جدی برای ایالات متحده یا اروپا ایجاد نمی کردند، اما می توانند ضرر سنگینی برای ایران به دنبال داشته باشند. برای نمونه، اگرچه ایران در تئوری می تواند برای مدت کوتاهی تنگه هرمز را ببندد، اما چنین اقدامی آن را در معرض حمله تلافی جویانه نظامی ایالات متحده و شاید حتی اروپا قرار دهد. چنین اقدامی همچنین سبب می شود معدود طرف های تجاری ایران از جمله چین و روسیه با آن درگیر شوند.

عقب نشینی ایران از تعهدات هسته ای هم آنقدری نگران کننده نیست که باعث تغییر رفتار آمریکا و اروپا شود. به رغم همه سر و صداهای دو دهه اخیر درباره توانایی ایران در تولید سلاح هسته ای در مدت زمانی نسبتا کوتاه، ایران واقعا شرایط چنین اقدامی را ندارد. اگر نگرانی از چنین تهدیدی جدی بود، بی شک تا کنون تاسیسات هسته ای ایران هدف نوعی حمله نظامی پیشگیرانه قرار گرفته بود. عقب نشینی ایران از تعهدات هسته ای صرفا موضع سیاستمداران جنگ طلب در آمریکا و اروپا را قدرتمند می کند و بازیگران خاورمیانه را به سمت حمله پیشگیرانه سوق می دهد. چنین اقداماتی قطعا برای بازیگران غربی و خاورمیانه نیز هزینه زیادی در بر خواهد داشت و با خطر جنگی تمام عیار در منطقه همراه خواهد بود؛ اما بی شک، ایران در چنین جنگی بیشترین ضرر را متحمل خواهد شد. اما حتی اگر این بدترین سناریو تحقق نیابد، احتمال اینکه ایران با فشارهای بیشتری از جمله تحریم های سازمان ملل متحد مواجه شود زیاد است. 

راهکار جایگزین چیست؟

با توجه به اینکه احتمال موفقیت استراتژی کنونی ایران اندک است و این رویکرد مخاطرات زیادی در بر دارد، سوال این است که گزینه بعدی ایران چیست؟ با توجه به موضع گیری آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، درباره مذاکرات با واشنگتن و ماهیت چنددستگی سیاسی در داخل ایران و با توجه به عدم تمایل دولت ترامپ به تسهیل تحریم ها به عنوان پیش شرط مذاکره، پیشنهاد گفت و گو بی فایده است. در چنین شرایطی ایران گزینه های حقیقی زیادی ندارد. با این حال، می تواند سیاست هایی را برای کاهش مخاطره فشار سیاسی و اقتصادی بیشتر به اجرا گذارد. اول اینکه تهران باید به بی نتیجه بودن استراتژی فعلی خود در عقب نشینی از تعهدات هسته ای و تهدید به خروج از ان پی تی پی ببرد و نشان دهد که برخلاف ایالات متحده، به تعهدات خود احترام می گذارد. دوم، ایران می تواند با آزاد کردن زندانی های اروپایی و آمریکایی حسن نیت خود را نشان دهد چرا که این زندانی ها به عنوان تراشه چانه زنی ارزشی ندارند. سوم، آزادی فرهنگی و شکیبایی بیشتر در برابر مخالفان سیاسی است. سیاست های فرهنگی ایران هزینه اقتصادی سنگینی برای این کشور داشته و به فرار سرمایه به امارات، ترکیه، اروپا، آمریکا و حتی کشورهایی همچون ارمنستان و گرجستان انجامیده اند. نهایتا اینکه ایران باید دستورکار سیاست خارجی مثبت تر و واقع گرایانه تری اتخاذ کند؛ برای نمونه، می تواند منافع ملی ایران را در اولویت قرار دهد و از تلاش برای دستیابی به اهدافی غیرواقعی دست بردارد.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی