ایران و موج جدید تحولات غرب آسیا

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی - در حالی که دو کشور عراق و لبنان طی روزها و هفته های اخیر کانون اعتراضات مردمی به واسطه ناکارآمدی دولت هایشان در حل مشکلات اقتصادی، ریشه کنی فقر، رفع معضل بیکاری، نبود رفاه نسبی، عدم برخورداری از خدمات حداقلی شهری در کنار سهمیه خواهی های گسترده سیاسی و فساد اداری، دیروز پنج شنبه مردم کویت نیز به خیل کشورهای منتقد و معترض به عملکرد ساختار سیاسی، فساد مالی و تبعیض پیوستند. اگر به جمع این کشورها، اعتراضات مردم مصر را که به نظر می رسد جرقه موج جدید مطالبه گری در غرب آسیا از این کشور شروع شد، اضافه و در آن سو اعتراضات نیمه خاموش بحرینی ها و شرق عربستان را هم لحاظ کنیم، به نظر می رسد که خاورمیانه دوباره مانند سال 2011 و موج بهار عربی در حال پوست اندازی است. با این تفاوت که 8 سال پیش مردم خاورمیانه و شمال آفریقا عمدتا در کشورهایی به پا خواستند که از یک سیستم اتوکراتیک، الیگارشیک و دیکتاتوری برخوردار بودند که منشا بسیاری از فسادهای ساختاری، خفقان و فضای بسته اجتماعی – سیاسی در آن کشورها بود که مردم حق انتقاد و اعتراض به شرایط موجود را نداشتند، ولی در نهایت بهار عربی با جراحی خود نظم نوینی را به کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا بخشید. 

نکته جالب اینجاست که اکنون مردم خاورمیانه در یگ گام رو به جلوتر در کشورهایی دست به اعتراض زده اند که در آن به ظاهر سیستم و ساختار سیاسی متحول و دگرگون شده، اما این تحولات در دولت سازی های دموکرتیک کمکی به حل مشکلات و چالش ها نکرده است. لذا به نظر می رسد این بار مردم خاورمیانه، نه علیه دیکتاتوری که ضد دموکراسی ناکارآمد که شقه ای از دیکتاتوری نوین و مدرن است، قیام کرده اند؛ دموکراسی که اگر چه در کشورهایی مانند لبنان و عراق از دل سال ها جنگ خونین بیرون آمده، اما نتوانسته راه حلی برای فساد و برآورده کردن مطالبات به حق مردمی ارائه دهد و در بستر آن شرایط، نه تنها تغییر پیدا نکرده است که روز به روز شاهد افول رغبت مردمی این کشورها به دموکراسی هستیم.

به همین واسطه است که تا به اکنون این اعتراضات نخست وزیر لبنان را در خود بلعیده و شرایط متزلزل و شکننده ای را هم برای عادل عبدالمهدی، همتای عراقی سعد حریری رقم زده است. اگر چه عبدالفتاح السیسی با بگیر و ببندها و برخورد قهری ماه سپتامبر (شهریور و مهر) خود فعلا از چنگ سقوط رهایی پیدا کرده، اما مصر هنوز هم مستعد شروع اعتراضات مردمی و تکرار سرنوشت حسنی مبارک برای رئیس جمهوری فعلی این کشور است که به نوعی دیکتاتور محبوب دونالد ترامپ است. حال در شرایطی که موج جدید مطالبه گری مردمی در 48 روز 4 کشور را در نوردیده است یقینا خود را به دیگر کشورهای خاورمیانه تحمیل خواهد کرد.

در این میان ایران نیز نمی تواند خود را از دایره این تحولات مصون بداند. در آن سو تقلیل تحولات به دخالت و طراحی برخی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای نیز تنها نایده گرفتن واقعیاتی است که در این شرایط می تواند به عنوان یکی از ابزارهای مفید و موثر در برون رفت از نگرانی های کنونی و آتی موثر واقع شود؛ واقعیاتی که در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و داغ شدن تنور رقابت های سیاسی احزاب و جریان های سیاسی داخلی می تواند خود را در قالب عدم مشارکت مردمی و نبود رغبت، پویایی و تحرک جامعه در حمایت از احزاب و جریان های سیاسی نشان دهد. چنان که مردم عراق نیز با عدم مشارکت 55.5 درصدی خود در جریان انتخابات پارلمانی 12 مه سال گذشته میلادی از پیش زنگ خظر را برای جامعه سیاسی عراق به صدا درآورده بودند. از این رو با نزدیک تر شدن به ایام انتخابات مجلس شورای اسلامی زمزمه دوپارگی و به قولی دو قطبی شدن جامعه و موج سواری های پوپولیستی احزاب و شخصیت ها بر مطالبات مردمی، علی الخصوص معیشت جامعه صورت خواهد گرفت که دور کم رنگ شدن اعتماد ملت را به دموکراسی شدت خواهد بخشید.