مقاومت روسیه و اروپا در برابر فشارهای امریکا؛ از برجام تا ناتو

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – بعد از نشست بامداد جمعه گذشته شورای امنیت سازمان ملل در خصوص اقدام آمریکا پیرامون آزمایش نسل جدید موشک های میان برد خود کاخ کرملین نیز دستور تولید و آزمایش سلاح های میان برد خود را صادر کرد. در این شرایط بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اکنون زنگ خطر رقابت تسلیحاتی هسته ای میان برد میان آمریکا با روسیه و چین برای جامعه جهانی به صدا درآمده است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی بیشتر این مسائل، گفت وگویی را با محمود شوری، کارشناس و پژوهشگر مسائل روسیه صورت داده است که در ادامه می‌خوانید:

بسیاری از کارشناسان و ناظران بر این باور بودند که یکی از دلایل عمده اقدام دونالد ترامپ در خروج از پیمان منع تولید و گسترش تسلیحات میان برد هسته‌ای با اتحاد جماهیر شوروی، برداشتن چتر امنیتی خود از اروپا و پررنگ شدن تهدید روسیه بود تا بتواند مسائل و اختلاف نگاه خود با قاره سبز، به خصوص در قبال برجام مطابق با منافع کاخ سفید را به سرانجام برساند. اما طی اخبار چند روز اخیر، ایالات متحده آمریکا در 17 اگوست دست به آزمایش سلاح های هسته ای میان برد زده است. با این وجود آیا کماکان می توان یکی از دلایل خروج از پیمان مذکور را فشار آمریکا بر اروپا در خصوص ایران دانست یا مسئله کلان تر از این نکته است؟ 

یقیناً این مسئله فراتر از تحت فشار قرار دادن اروپا به واسطه انجام خواسته‌های ایالات متحده آمریکا درخصوص ناتو و یا مسئله برجام و جمهوری اسلامی ایران است. چون سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در دوره دونالد ترامپ بر مبنای یک نگرش هژمونیک و قلدرمآبانه طرح ریزی شده است. لذا واشنگتن سعی داشته است تمام منافع و قوانین جهانی در طول سه سال گذشته بر مبنای اهداف ایالات متحده آمریکا تعریف و تبیین کند. از این رو دونالد ترامپ در تلاش بوده آن چیزی که منفعت ایالات متحده آمریکا است به‌عنوان منفعت جامعه جهانی نیز تعریف شود. در این راستا کاخ سفید از هر طریق ممکن سعی دارد منافع خود را بر جامعه جهانی تحمیل کند. لذا پیرو این نکته زمانی که دونالد ترامپ از پیمان آی ان اف خارج شد یقینا به دنبال‌ آن است که روسیه و چین را به امضای پیمان جدیدی در خصوص منع تولید و گسترش سلاح های هسته ای میان برد دعوت کند. یعنی پکن و مسکو باید بر اساس منافع کاخ سفید در پیمان جدید احتمالی، آن چیزی که مد نظر واشنگتن است را اجرایی کرده و خود را با ساختار نوین ایالات متحده آمریکا هماهنگ کنند. بنابراین اساسا مسئله خروج آمریکا از پیمان آی ان اف و به موازات آن آزمایش موشک‌های جدید میان برد توسط این کشور، بسترسازی برای احیای یک رقابت تسلیحاتی جدید میان واشنگتن با پکن ومسکو است تا از این طریق روسیه و چین را در چارچوب اهداف ایالات متحده آمریکا به یک پیمان جدید ملزم کند.

با توجه به اینکه بعد از آزمایش جدید موشکی ایالات متحده آمریکا پرونده به شورای امنیت سازمان ملل کشیده شد و نتیجه قابل توجهی از آن مشاهده نشد، امکان دارد که مسکو در تقابل با این آزمایش های موشکی دست به تولید و گسترش و افزایش آزمایش های موشکی خود بزند و در نهایت یک جنگ سرد تسلیحاتی احیا شود؟

 من معتقدم که مثل جنگ سرد تسلیحاتی با آن شدت و غلظت در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی تکرار نخواهد شد، اما قطعاً در سطحی از رقابت تسلیحاتی شاهد گسترش و تولید سلاح های میان برد هسته ای خواهیم بود و رقابت تسلیحاتی دوباره اوج خواهد گرفت. به خصوص که بعد از دستور سریع و قاطع ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه پس از نتیجه نه چندان رضایت بخش نشست شورای امنیت سازمان ملل زمزمه های شروع رقابت تسلیحاتی به گوش می رسد. 
نکته مهمی که در این میان باید به آن اشاره شود این است که اگر روسیه و چین در پاسخ به آزمایش های موشکی میان‌برد آمریکا پاسخ لازم و قاطع را از خود نشان ندهند یقیناً در آینده کوتاه باید از موضع ضعف وارد پروسه مذاکرات با ایالات متحده شوند. از این رو باید تمام برنامه ها و اهداف ایالات متحده آمریکا را در پیمان جدید احتمالی بپذیرند. در صورتی که با این دست اقدامات احتمالی آتی روسیه و چین در آزمایش موشک های میان برد جدید امکان موازنه قوا میان پکن و مسکو با واشنگتن فراهم خواهد شد و با این وجود دیگر کاخ سفید نمی تواند به راحتی منافع خود را بر دو بازیگر تحمیل کند. لذا من معتقدم در این موضوع مشخص، حداقل به صورت مقطعی، اوج گیری رقابت تسلیحاتی امری اجتناب ناپذیر خواهد بود.

با این تفاسیر و در سایه نتایج نشست بامداد جمعه گذشته شورای امنیت سازمان ملل می توان در خصوص کنترل این رقابت تسلیحاتی کاری صورت داد؟

من معتقدم که با حساس تر شدن پرونده رقابت تسلیحاتی میان ایالات متحده آمریکا با روسیه و چین یقیناً نگرانی جامعه جهانی و به تبع آن سازمان ملل و به خصوص شورای امنیت افزایش پیدا خواهد کرد و بازیگران مهمی مانند کشورهای اروپایی مانع از پررنگ تر شدن رقابت تسلیحاتی خواهند شد. اگر چه نمی توانند آن را به صورت کامل مهار و کنترل کنند. اما از تبعات مخرب آن جلوگیری خواهند کرد. به ویژه که افزایش رقابت تسلیحاتی آن هم در حوزه سلاح های میان برد هسته ای یقینا با امنیت سبز مرتبط است.
 از طرف دیگر اقتضائات کنونی سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی ایالات متحده آمریکا، روسیه و چین به شدت با دوران جنگ سرد متفاوت است. لذا شرایط جدید اجازه احیای جنگ سرد تسلیحاتی افسار گسیخته را به این سه کشور نخواهد داد. اگرچه مسابقه تسلیحاتی در آینده ای کوتاه روابط این بازیگران و ابرقدرت های جهانی را با روشی که ایالات متحده آمریکا درپیش گرفته است، تحت الشعاع قرار خواهد داد.

پس در سایه نکاتی که به آن اشاره داشتید مناسبات روسیه و اروپا، به خصوص در حوزه امنیتی چه شرایطی پیدا خواهد کرد؛ آیا این مناسبات به سمت همگرایی امنیتی پیش خواهد رفت و یا نهایتا به واگرایی امنیتی میان قاره سبز با مسکو کشیده خواهد شد؟

سیاست ایالات متحده آمریکا از همان ابتدا تا اکنون این بوده است که اروپا همواره در جهت منافع واشنگتن گام بردارد. این راهبرد در دوره دونالد ترامپ به شکل جدی تری پی گرفته شد تا در سایه آن یک گسل سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و به خصوص امنیتی و نظامی میان روسیه با قاره سبز شکل گیرد. اگر چه در این مدت اروپا به صراحت نشان داده است که تمایلی ندارد با زیرپاگذاشتن استقلال خود به صورت تمام و کمال در در راستای منافع ایالات متحده آمریکا گام بردارد؛ این مسئله، هم در خصوص جمهوری اسلامی ایران و برجام قابل مشاهده بود و هم در مورد روسیه و حتی مسائل درونی ناتو. البته در این میان برخی از کشورهای ضعیف تر اروپایی، به خصوص در اروپای شرقی به واسطه برخی ضعف ها و ناتوانی های اقتصادی و سیاسی ناچار و ناگزیر به تبعیت از برنامه‌های ایالات متحده آمریکا هستند. اما با توجه به حساسیت های سیاسی، امنیتی و نظامی روسیه در سایه نزدیک‌تر شدن آمریکا و ناتو به حوزه استحفاظی این کشور، یقینا قدرت‌های بزرگ اروپایی مانند آلمان، فرانسه، انگلستان، اسپانیا و ایتالیا مانع از این خواهد شد که اروپا بیش از این خود را درگیر تنش تسلیحاتی روسیه و آمریکا کند. لذا اروپا به دنبال واگرایی امنیتی با مسکو نخواهد بود، اگرچه در طول سال های گذشته این امر نیز ثابت شده است که قاره سبز تمایلی هم ندارد به سمت همگرایی امنیتی با روسیه پیش رود.