آمریکا و ایران بخواهند، می توانند بار دیگر توافق کنند

نویسنده: دنیس راس (مشاور و یکی از اعضای ارشد موسسه واشنگتن)

دیپلماسی ایرانی: ایران اکنون به طور تدریجی و پیوسته از عمل به محدودیت های اعمالی در توافق هسته ای عقب می کشد. در قدم اول ذخایر اورانیوم با غنای پایین را به بیش از 300 کیلوگرم تعیین شده در برجام افزایش داده است و در قدم دوم، اورانیوم را در سطحی بیش از 3.67 درصد مجاز در توافق غنی سازی می کند. اگر در قدم های بعدی درصدد نصب سانتریفوژهای پیشرفته تر خود بر بیاید یا بیش از 5 هزار سانتریفوژ قدیمی خود را راه اندازی کند، جای تعحبی ندارد. ایران برای دستیابی به مواد مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای عجله ای ندارد، اما اقدامات کنونی آن مدت زمان دسترسی به سلاح را در صورت تصمیم گیری ایران در این زمینه، کاهش می دهد.

ترامپ اواخر ماه آوریل تصمیم گرفت به معافیت 8 مشتری ایران از تحریم های نفتی پایان دهد و این مساله ایران را حقیقتا تحت فشار گذاشت. صادرات نفتی ایران از حدود یک میلیون بشکه در روز به حدود 300 هزار بشکه رسیده و کاهش درآمد ناشی از این اتفاق به فشار شدید اقتصادی ناشی از اعمال مجدد تحریم ها از سوی آمریکا و رعایت این تحریم ها از سوی کشورهای چند ملیتی در پی نگرانی از قطع دسترسی شان به بانک های آمریکایی، افزوده است.

ایران اکنون دارد پاسخ سیاست «اعمال فشار حداکثری» دولت ترامپ را با اعمال فشار حداکثری بر دونالد ترامپ می دهد. کاهش مدت زمان دستیابی به سلاح هسته ای و تاکید بر اینکه دولت ترامپ نمی تواند برای ممانعت از آن کاری کند، یکی از راه های افزایش اعمال فشار از سوی ایران است. ناآرامی ها در منطقه هم یکی دیگر از مسائلی است که دولت ترامپ را تحت فشار قرار می دهد. حوثی ها از یمن که یک گروه تحت حمایت ایران به شمار می روند، هر چند روز یک بار مکان هایی را در عربستان سعودی همچون فرودگاه های غیرنظامی، خط لوله های نفتی و ایستگاه های پمپاژ نفت، هدف می گیرند. 6 کشتی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان دچار آسیب شده اند. پایگاه هایی در عراق در نزدیکی محل استقرار آمریکایی ها هدف گرفته شده اند. اسرائیل تصور می کند که جهاد اسلامی که تحت حمایت ایران است، سعی دارد یک درگیری جدید در نوار غزه به راه اندازد. لازم به یادآوری است که ایران یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی را هدف گرفته است.
 
وزارت امور خارجه آمریکا یک هفته قبل از تصمیم کاخ سفید به خودداری از عدم تمدید معافیت از تحریم های نفتی ایران به کشورهای مربوطه گفته بود که معافیت ها ادامه خواهند داشت. وزارت امور خارجه به دو دلیل از این معافیت ها حمایت می کرد: اول اینکه ایران به رغم معافیت ها تحت فشار و اقتصاد آن در حال فروپاشی بود؛ دوم اینکه ایران همچنان به تعهدات خود به برجام پایبند بود. خودداری از تمدید معافیت ها ایران را ترغیب کرد که به دولت ترامپ، اروپایی ها و متحدان آمریکا در منطقه نشان دهد که نمی تواند بهای اعمال فشار از سوی ایالات متحده را بالا ببرد. علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، در یک سخنرانی در تاریخ 29 ماه مه اعلام کرد که ایالات متحده سعی می کند تا جمهوری اسلامی را در شرایط ضعیف به میز مذاکره بکشاند. او گفت که چنین اتفاقی رخ نخواهد داد و ایران از «اهرم فشار» خود استفاده خواهد کرد. ایران اکنون به وضوح همین کار را انجام می دهد.

ظاهرا هر دو طرف بر مبنای این فرض پیش می روند که افزایش فشارها طرف مقابل را به عقب نشینی وادار خواهد کرد. مخاطره این رویکرد در اشتباه محاسباتی است که می تواند به رغم خواسته دو طرف، به بروز درگیری منجر شود. رئیس جمهوری، وزیر خارجه و معاون وزیر خارجه ایران با فرض اینکه امکان ممانعت از درگیری وجود دارد، می گویند اگر ایالات متحده به توافق بازگردد یا اروپایی ها مزایای اقتصادی وعده داده شده را فراهم آورند، از نقض برخی مفاد برجام عقب نشینی خواهند کرد. هیچ یک از این دو گزینه در حال حاضر محتمل به نظر نمی رسد و با این حال، حسن روحانی پذیرفته که درخواست امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، برای مذاکره را مورد بررسی قرار دهد. 

سوال این است که اروپایی ها می توانند بین ایرانی ها و ترامپ میانجی گری کنند؟ احتمالا تلاش برای ایجاد درک مشترک از طریق ترغیب ایران به از سرگیری تعهد به برجام و کمک به تسهیل تنش ها در منطقه در ازای تمدید معافیت ها از تحریم های نفتی می تواند شروع خوبی باشد.

دولت ترامپ هیچ پاسخی برای اعمال فشار حداکثری از سوی ایران ندارد و به طور قطع خواستار درگیری نیست. این مساله احتمالا می تواند شخص ترامپ را به پذیرش چنین درک مشترکی ترغیب کند. ترامپ در ژاپن از انگیزه های اصلی خود درباره ایران سخت گفت و اعلام کرد به دنبال تغییر نظام در این کشور نیست و فقط غیر هسته ای شدن ایران را می خواهد. تنها معیار برای ترامپ این است که عملکردی بهتر از اوباما داشته باشد و این احتمالا به معنای افزایش 10 تا 15 سال به غروب توافق، یعنی تا سال 2040 یا 2045 است. اما ایرانی ها چنین امتیازی را بدون هیچ دستاوردی به ترامپ نخواهند داد و احتمالا لغو طیف گسترده ای از تحریم ها را خواستار خواهند شد.

به طور قطع دستیابی به یک توافق بزرگ که به طور معجزه آسایی به همه اختلافات آمریکا و ایران پایان دهد، ممکن نخواهد بود؛ اما امکان مصالحه واقع گرایانه و دست یافتنی وجود دارد. ایران می تواند با تمدید محدودیت های هسته ای برای 10 تا 15 سال دیگر و همچنین محدودیت هایی در زیرساخت های موشکی و نظامی در سوریه و لبنان موافقت کند و چشم انداز جنگ منطقه ای بین خود و اسرائیل را کاهش دهد. در مقابل، ایالات متحده هم می تواند تحریم های مربوط به برنامه هسته ای ایران را لغو و یک ابزار هدف خاص ایجاد کند تا امکان تجارت شرکت های آمریکایی با ایران تحت یک سری قوانین، وجود داشته باشد. چنین مصالحه ای مطالبات هیچ یک از طرفین را به طور کامل محقق نمی کند، اما قطعا برای هر دو طرف از بن بست کنونی دستاوردهای بیشتری خواهد داشت. با این حال، دست کم در حال حاضر به نظر می رسد که ایران ترجیح می دهد فشارها بر ایالات متحده را افزایش دهد و این یعنی مخاطره درگیری نظامی که هیچ یک از طرفین خواستار آن نیستند، همچنان بالا خواهد ماند؛ آنقدر بالا که اروپایی ها هر چه در توان دارند به کار گرفته اند تا طرفین را به کاهش تنش ها ترغیب و برای درک مشترک بین آنها میانجی گری کنند.

منبع: آتلانتیک / مترجم: طلا تسلیمی