۵ چیزی که باید درباره تهدیدهای برجامی ایران بدانید

نویسنده: ربکا کیل

دیپلماسی ایرانی: ایران پس از چندین هفته درخواست برای کاهش تحریم ها، تصمیم گرفته برای دومین مرتبه از تعهدات خود در توافق هسته ای 2015 کم کند. این کشور برای اولین مرتبه از زمان حصول توافق، محدودیت کلیدی تعیین شده بر ذخایر اورانیوم غنی شده در سطح پایین را نقض کرده و هشدار داده است که تهدید خود را برای بالا بردن سطح غنی سازی اورانیوم عملی خواهد کرد؛ اقدامی که از نظر کارشناسان غربی بسیار جدی تلقی می شود و ایران را به ساخت سلاح هسته ای نزدیک تر می کند. درباره نقض توافق هسته ای توسط ایران که بدون شک به تنش ها در شرایط نابسامان کنونی در خاورمیانه خواهد افزود، لازم است که 5 نکته را بدانید:

آنچه ایران پیشتر انجام داده است

رسانه دولتی ایران روز دوشنبه گذشته اعلام کرد که سطح ذخایر اورانیوم غنی شده در سطح پایین این کشور از حد مجاز گذشته است. بر اساس توافق هسته ای سال 2015 که به اختصار برجام خوانده می شود، ایران مجاز به نگهداری بیش از 300 کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین نیست. این توافق در نتیجه مذاکرات توسط دولت اوباما و با همکاری بریتانیا، آلمان، فرانسه، چین و روسیه به دست آمد و دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی ایالات متحده، سال گذشته از آن خارج شد. آژانس بین المللی انرژی اتمی که مسئولیت نظارت بر تعهدات ایران به توافق را بر عهده دارد، تایید کرده که ایران محدودیت ذخایر اورانیوم با غنای پایین را شکسته است. این مساله غیرمنتظره نبود، چراکه ایران در ماه مه اعلام کرد ظرفیت تولید اورانیوم خود را چهار برابر کرده است و در اواسط ماه ژوئن هم اعلام کرد که در پایان این ماه سطح غنی سازی را افزایش خواهد داد.

مدافعان کنترل تسلیحاتی می گویند اگرچه هر گونه اقدامی در نقض توافق نگران کننده است، اما عبور از سطح مجاز ذخایر اورانیوم با غنای پایین یک تهدید فوریتی برای ساخت سلاح هسته ای به شمار نمی رود و طبق برآوردها، ایران (اگر بخواهد سلاح هسته ای بسازد) دست کم یک سال با دستیابی به بمب اتم فاصله خواهد داشت. با این حال، این اولین بار است که ایران یک محدودیت کلیدی در توافق را نقض کرده و این مساله با خطر افزایش تنش ها در قمار ایران برای تسهیل تحریم ها همراه است.

آنچه ایران قصد انجام آن را دارد

ایران وقتی از تصمیم خود مبنی بر نقض برخی تعهدات در توافق هسته ای خبر داد، مهلت 7 ژوئیه را برای باقی امضاکنندگان توافق تعیین کرد تا در جهت تحقق منافع اقتصادی وعده داده شده در برجام، گامی قابل توجه بردارند. این مهلت به پایان رسیده و ایران اعلام کرده که طبق تصمیم خود عمل خواهد کرد. به گزارش تسنیم، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در یک نشست کابینه گفته که سطح غنی سازی دیگر 3.67 درصد نخواهد بود و ایران آن را به هر سطحی که لازم بداند، افزایش خواهد داد.

توافق هسته ای ایران را از غنی سازی اورانیوم بیش از 3.67 درصد که برای سوخت نیروگاه هسته ای کافی است و در عین حال با سطح غنی سازی مورد نیاز برای ساخت سلاح بسیار فاصله دارد، باز داشته است. ایران پیشتر اعلام کرده بود که برای نیروگاه بوشهر به اورانیوم غنی شده با غنای 5 درصدی و برای رآکتور هسته ای تهران به اورانیوم با غنای 20 درصدی نیاز دارد. اورانیوم غنی شده 20 درصدی هم با اورانیوم مورد نیاز برای ساخت سلاح فاصله زیادی دارد؛ اما وقتی که اورانیوم در این سطح غنی شود، زمان کمتری برای غنی سازی آن تا 90 درصد مورد نیاز برای سطح تسلیحاتی نیاز خواهد بود.

این بدان معنی است که فاصله زمانی که ایران می تواند به سلاح هسته ای دست بیابد، کوتاه تر از یک سال تخمین زده شده کنونی خواهد بود. از این رو، کارشناسان تسلیحاتی می گویند اقدام ایران در عمل به این تهدید تحریک کننده تر و مخاطره آمیزتر از نقض اولیه ذخایر مجاز اورانیوم غنی شده است.

اروپا مخاطب اصلی است

به رغم افزایش شدید تنش ها بین ایالات متحده و ایران تحت ریاست جمهوری ترامپ، مخاطب اصلی ایران در نقض برجام اروپاست. چون ایالات متحده از توافق خارج شده و تحریم های شدیدی علیه ایران اعمال کرده و سبب شده بسیاری از تجارت ها از ایران خارج شوند، تهران می گوید که قادر به استفاده از مزایای اقتصادی وعده داده شده در توافق نیست و از اروپا خواسته است که کاری در این زمینه انجام دهد.

اتحادیه اروپا تلاش کرده است تا یک ساز و کار جدید مالی ایجاد کند تا بتواند تجارت خود را با ایران به رغم تحریم های ایالات متحده، ادامه دهد. اتحادیه اروپا پس از مذاکره با ایران در دقایق آخر، از عملیاتی شدن این ساز و کار موسوم به اینستکس خبر داد. اما ایران می گوید که این ابزار مالی کافی نیست، چرا که به خواسته اصلی ایران که فروش نفت در سطح پیش از خروج ترامپ از برجام است، پاسخ نمی دهد. 

پس از آنکه ایران از برنامه خود برای ادامه نقض برجام خبر داد، اروپا هم اعلام کرد که گزینه های خود را سبک و سنگین خواهد کرد. ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا، و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در یک بیانیه مشترک گفتند: «به وضوح اعلام کرده ایم که تعهد ما به برجام به تعهد کامل ایران به آن بستگی دارد. ایران را ترغیب می کنیم از این اقدام بازگردد و از تدابیر بیشتری که توافق هسته ای را به خطر می اندازند، خودداری کند. ما سریعا اقدامات بعدی در رابطه با برجام را در همکاری نزدیک با دیگر شرکای آن مورد بررسی قرار خواهیم داد.»

ایران می گوید توافق را نقض نکرده است

ایران به رغم آنکه یکی از محدودیت های تعیین شده در برجام را نادیده گرفته و به نقض محدودیت دیگری تهدید کرده، اما می گوید که اصل توافق را نقض نکرده است. این استدلال ایران بر بخش 36 توافق استوار است. طبق این بند، یکی از طرفین توافق می تواند شکایت خود را از عدم تعهد دیگر طرفین به توافق اعلام کند. طبق متن توافق، اگر پس از گذشت فرایند مطرح شدن شکایت مساله همچنان حل نشده بماند، طرف شاکی می تواند از مساله حل نشده به عنوان دلیلی برای خودداری از عمل به تعهداتش طبق برجام به طور نسبی یا کامل، استفاده کند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، دوشنبه گذشته در توئیتی نوشت که کشورش هر اقدامی انجام داده، پس از طی کردن این روند بوده است. او در اشاره به بریتانیا، آلمان و فرانسه نوشت: «به محض اینکه سه کشور اروپایی به تعهدات خود عمل کنند، ما هم عمل خواهیم کرد.» او روز سه شنبه هم در توئیتی نوشت: «ایران تا زمانی به اجرای کامل توافق هسته ای متعهد خواهد بود که سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا به تعهداتشان پایبند باشند. زین پس ایران درست همانطوری به تعهداتش تحت برجام عمل خواهد کرد که کشورهای اروپایی به تعهداتشان عمل کرده اند و می کنند. غیرمنصفانه است؟»

گروه ترامپ عقب نمی کشند

دولت ترامپ به نقض توافق هسته ای توسط ایران به عنوان شواهد بیشتر دال بر نقض های توافق اشاره کرده است. مقامات دولت ترامپ و متحدان این کشور می گویند که از ابتدای امر نباید به ایران اجازه غنی سازی در هیچ سطحی داده می شد که اکنون بخواهد از آن برای «باج گیری» از جامعه بین المللی استفاده کند. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در بیانیه ای گفت: «دولت ترامپ از جامعه بین المللی می خواهد که به استاندارد دیرینه منع گسترش تسلیحات، یعنی منع ایران از غنی سازی، باز گردد.» حامیان توافق معتقدند که ممنوعیت کامل غنی سازی اورانیوم برای ایران تقاضای واقع گرایانه ای نیست و این کشور هرگز با آن موافقت نخواهد کرد.

ترامپ شخصا در واکنش به اخبار مربوط به تصمیم ایران به نقض توافق هسته ای گفت که این کشور با آتش بازی می کند. او روز چهارشنبه در توئیتی به ایران هشدار داد که عاقبت تهدید به غنی سازی اورانیوم خوب نخواهد بود: «ایران یک هشدار جدید داده است. روحانی گفته که اگر توافق هسته ای نباشد، ایران اورانیوم را در هر سطحی که لازم باشد غنی خواهد کرد. ایران باید مراقب تهدیدهای خود باشد. این تهدیدها می توانند عواقب بدی داشته باشند که تاکنون هیچ کسی مشابه آنها را نچشیده است.»

منبع: هیل / مترجم: طلا تسلیمی