توافق هسته ای جدید با ایران خاورمیانه را امن نخواهد کرد (بخش اول)

نویسنده: ولی نصر

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، سیاست گذاری خاورمیانه را به یک مساله مبهم تبدیل کرده است. او در زمان ورود به کاخ سفید به وضوح گفت که هدف کاهش حضور در منطقه را دنبال می کند، اما هیچ یک از سیاست گذاری های او تاکنون ثبات به ارمغان نیاورده اند و این مساله، خروج از خاورمیانه را برای آمریکا دشوار می کند. دولت ترامپ به جای تمرکز روی خاورمیانه، روی جایگزین کردن توافق هسته ای سال 2015 ایران با یک توافق جایگزین که فعالیت های منطقه ای این کشور را نیز در بر بگیرد، متمرکز شده و این رویکرد صرفا به ایجاد بی ثباتی بیشتر در منطقه انجامیده و منافع ایالات متحده را به خطر انداخته است.

ترامپ برای وادار کردن ایران به تسلیم شدن در برابر خواسته های آمریکا به کمپین «اعمال فشار حداکثری» متوسل شده، اما ایران به جای تسلیم از تعهدات برجامی خود عقب نشینی، یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی را سرنگون و به منافع ایالات متحده در عراق حمله کرده است. ایالات متحده هم در یک حمله هوایی، سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، را ترور کرد و بحرانی را رقم زد که نشان می داد تصورات ترامپ مبنی بر موثر، آسان و بی هزینه بودن کمپین اعمال فشار حداکثری یک اشتباه محاسباتی بوده است. ایران توانایی بازدارندگی و حمله را دارد و سیاست های ترامپ با مخاطره جنگی همراه است که به نفع ایالات متحده تمام نمی شود.

مهار ایران زمانی در مرکز رویکرد آمریکا برای امنیت در خاورمیانه بود؛ اما این هدف امروز نه معقول است و نه دوام می آورد. این رویکرد با دیگر اولویت های ایالات متحده همچون رقابت با چین و روسیه مغایرت دارد و نمی تواند به ثبات پایدار در منطقه بینجامد. به علاوه، تلاش برای مهار ایران نمی تواند در داخل ایالات متحده برای ترامپ مقبولیت ایجاد کند؛ نارضایتی عمومی از تعهدات بی پایان در خاورمیانه بود که ترامپ را به وعده پایان مداخلات نظامی ترغیب کند. ایالات متحده باید درباره رویکرد خود در خاورمیانه تجدید نظر کند. واشنگتن به جای تلاش برای مهار تهران باید روی ایجاد نظم منطقه ای سرمایه گذاری کند که می تواند با کاهش تنش ها و ایجاد ثبات همراه باشد.

یک منطقه مشترک

حتی اگر دولت ترامپ موفق به دستیابی به یک توافق هسته ای جدید با ایران شود، احتمال تاثیرگذاری آن بر منطقه بسیار اندک خواهد بود. ترامپ نهایتا در خواهد یافت که توافق هسته ای هم نوعی توافق کنترل تسلیحاتی است و اگرچه یک نگرانی بزرگ بین المللی را برطرف می کند، اما نمی تواند مسائل امنیتی گسترده تر خاورمیانه را برطرف کند.

در خاورمیانه امروزی ایران، اسرائیل، عربستان سعودی، ترکیه و متحدان آنها در رقابت های «مجموع، صفر» گرفتار شده اند. هرچه تلاش ها برای برتری بیشتر شود، خطر رقابت تسلیحاتی از جنگ افزارهای متعارف، موشک ها و گروه های شبه نظامی گرفته تا ارتش های سایبری و سلاح های پیشرفته تکنولوژیکی بیشتر می شود. یک توافق هسته ای جدید با ایران نمی تواند به تنهایی به این رقابت پایان دهد، اما حذف تهدید فوریتی از صحنه و باز کردن درهای دیپلماسی با ایران می تواند امکان کاهش حضور در منطقه را برای ایالات متحده فراهم آورد. این چشم انداز می تواند نظم منطقه ای پایدار را که یک ضرورت به شمار می رود، ممکن کند.

سیاست ایالات متحده از مدت ها پیش بر این تصور مبتنی بود که برای رسیدگی به سقوط خطرناک منطقه به ورطه ناامنی باید با رفتارهای منطقه ای ایران مقابله کند. ایران یک قدرت اصلاح طلب است. در حال حاضر خود را در نظم منطقه طرد شده می داند و همه انرژی خود را برای به چالش کشیدن این وضعیت صرف می کند. اگر جای خود را در این نظم بیابد، تغییر رویکرد خواهد داد و این امر تنها زمانی ممکن می شود که دیگر بازیگران فعال در منطقه بپذیرند ایران هم مانند اسرائیل، عربستان سعودی و ترکیه منافع مشروعی در تحولات جهان عرب دارد. باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین آمریکا، زمانی به منتقدان عرب توافق هسته ای ایران گفت که تهران و ریاض باید راهی موثر برای به اشتراک گذاشتن منطقه بیابند و به نوعی صلح سرد برسند. آن زمان رهبران عرب توصیه اوباما را نادیده گرفتند، اما اکنون باید به آن بیندیشند.

با این حال، ایجاد نظم جدید منطقه ای دشوار خواهد بود. بی اعتمادی شدید بین ایران و همسایگان عرب آن فاصله انداخته است. اما خاورمیانه اکنون با فشارهایی روبهروست که می تواند بازیگران آن به سمت جدی گرفتن این چشم انداز سوق دهد: درباره تعهدات طولانی مدت ایالات متحده در منطقه شک و تردید وجود دارد، تنش ها بین ایران و ایالات متحده به بن بست رسیده و تهدیدها در حال افزایش است.

عربستان سعودی، رقیب اصلی ایران مخالف ورود آن به نظم منطقه ای است. ریاض از دیرباز بر این مساله تاکید داشته است که ایران نمی تواند هیچ منافع مشروعی و در نتیجه کاری در خاورمیانه عربی داشته باشد. عربستان به ترکیه هم دید مشابهی دارد. ایران همواره این طردشدگی را رد کرده و اخیرا به نظر می رسد اختلاف نظری در بلوک عربی پیش آمده مبنی بر اینکه جهان بینی سعودی مبتنی بر پیش فرض های نادرست پادشاهی است.

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که عربستان آن را به یک گروه منطقه ای علیه ایران تبدیل کرده، اکنون بر سر دیدگاه خود به امنیت منطقه به شدت دچار اختلاف شده اند. چندین کشور خاورمیانه به رهبری عربستان از سال 2017 قطر را محاصره کرده اند که یکی از دلایل اصلی آن روابط نزدیکش با ایران بود. در نتیجه، قطر ایران را یک وزنه ضروری در مقابله با عربستان و ترکیه را وزنه ای برای مقابله با هر دوی آن می داند. کویت و عمان نیز همانند قطر درباره نقش گسترده عربستان در منطقه نگران هستند و از تعامل با ایران به عنوان پرچمدار علیه هژمونی سعودی حمایت می کنند. از این رو، ایالات متحده در متحد کردن شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران به مشکل بر خواهد خورد چه رسد به اینکه بخواهد این سازمان را تحت عنوان جدید «ناتوی عربی» با عضویت مصر و اردن گسترش دهد. ایالات متحده به جای تقویت یک بلوک عرب باید تعریفی از خاورمیانه را بپذیرد که ایران و ترکیه نیز در آن گنجانده شده باشند. (این مطلب ادامه دارد)

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی