صبر راهبردی ایران و انتظار برای گام های عملی  اروپا

در حالی که دولت آمریکا در آغاز سال 1397 از برجام خارج شد ، ایران به سیاست صبر راهبردی در انتظار گام های عملی اروپا ادامه داد و امید می رود که با منتفع شدن ایران از مزایای برجام با راه اندازی سازوکار مالی 'اینستکس' این توافق مهم دوام آورد.
به گزارش ایرنا ، فروردین ماه سال 1397 اوج رویارویی فراآتلانتیک در دفاع از توافق هسته ای ایران و جامعه بین المللی بود. مقام های اتحادیه اروپا و قدرت های عضو سال (96) برای دفاع از برجام به خط شدند و بارها لزوم حفظ توافق را تکرار کردند، اما به عقیده کارشناسان آزمون اصلی اروپا در سال 1397 و اقدام عملی فراتر از شعار و حرف در این زمینه بود. 
** تکرار مواضع اروپایی در حمایت از برجام 
با تشدید اختلافات اروپا با آمریکا درباره برجام ، 500 نفر از نمایندگان پارلمان های آلمان، فرانسه و انگلیس در اواخر فروردین ماه امسال در نامه ای به اعضای کنگره آمریکا ضمن تاکید بر لزوم حفظ برجام به عنوان دستاورد مهم دیپلماتیک، تصریح کردند که اگر برجام از بین برود، ایجاد ائتلاف تحریم ها علیه ایران ناممکن خواهد بود. این رویارویی پس از آن تشدید شد که جمهوری اسلامی ایران در سال 1396 با همکاری خوب با آژانس بین المللی انرژی اتمی مجال هرگونه بهانه جویی را از آمریکا گرفت و همین امر موجب شد تا مقامات آمریکایی با ناامیدی از یافتن بهانه های هسته ای علیه برجام ، به مسائل غیرمرتبط با توافق هسته ای متوسل شوند. 
یوکیا آمانو مدیر کل آژانس با رد فضاسازی رسانه های غربی، تاکید کرد که آژانس بر اجرای تعهدات ایران در تمام بخش های برجام از جمله بخش T ضمیمه توافق هسته ای نظارت دارد.
در فروردین ماه سال 97 و همزمان با فضاسازی های آمریکا علیه برجام، پارلمان اروپا نیز راهکارهای حفظ و دفاع از این توافق مهم بین المللی برای تضمین منافع اروپا را مورد بررسی قرار داد.
'اوگند فروند' عضو سوسیال دمکرات کمیته روابط خارجی و کمیته فرعی امنیت و دفاع پارلمان اروپا به ایرنا گفت : ما در پارلمان اروپا در حال بحث هستیم و از افراد مختلفی از طرف های گوناگون دعوت می کنیم تا ببینیم پارلمان در این زمینه چه اقدامات و کمک هایی می تواند انجام دهد، اما این فرایند هنوز در حال انجام است و باید ببینیم چه نتایجی خواهد داشت.
همچنین 'دیوید مک آلیستر' رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا نیز در دیدار با 'علاءالدین بروجردی' رئیس کمیسیون وقت امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در بروکسل با اعلام حمایت قوی از برجام گفته بود: ما اهمیت ویژه ای برای همکاری با ایران قائلیم. 
اواخر فروردین (97) وزیر امور خارجه ایرلند در حاشیه نشست شورای امور خارجی اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ با بیان اینکه اتحادیه اروپا قویا خواستار حفظ توافق هسته ای با ایران است، گفت: در جلسه وزیران خارجه اروپایی امکان بقای برجام بدون مشارکت آمریکا بررسی شد. 
همچنین «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیران خارجه آلمان ، فرانسه و انگلیس در حاشیه نشست شورای امور خارجی اتحادیه اروپا ، موضوع ادامه حمایت اروپا از اجرای کامل برجام را بررسی کردند. موگرینی پیش از نشست وزیران امورخارجه اروپایی گفت: حفظ برجام برای اروپا حیاتی است و وزیران خارجه اتحادیه اروپا بار دیگر تعهد خود به اجرای کامل برجام را مورد تاکید قرار خواهند داد. 
با نزدیک شدن به موعد اعلام نظر دولت آمریکا درباره توافق هسته ای ، اتحادیه اروپا در تلاش برای حفظ این توافق اقدامات اشتباهی هم انجام داد از جمله این که پای در بیراهه تحریم گذاشت که با هشدار صریح ایران دچار تشتت شد. 
هشدار صریح و سریع عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران که بازتاب گسترده ای در رسانه های خارجی یافت ، موجب شد تا مقام های اروپایی دست به عصا تر شوند و با احتیاط بیشتری مسیر مباحثات با آمریکا را دنبال کنند و همچنین شکاف و تشتتی در خصوص مفید بودن تحریم های جدید علیه ایران در درون اتحادیه اروپا ایجاد شد.
یکی از راهکارهای مطرح شده از طرف سه کشور اروپایی مشارکت کننده در برجام E3، بحث تحریم های غیرهسته ای جدید یا اضافه کردن برخی افراد و نهادها به فهرست های تحریمی به عنوان نشانه ای از همراهی اروپا با آمریکا در جهت تامین خواسته های آن کشور و راضی کردن ترامپ به باقی ماندن در برجام بود هر چند این تلاش های اروپا در نهایت بی تاثیر بود و نشان داد هرگونه نرمش در برابر آمریکا به پیشروی بیشتر کاخ سفید منجر می شود. 
'رضا نجفی' نماینده جمهوری اسلامی ایران اوایل اردیبهشت امسال (97) در نشست کمیته مقدماتی کنفرانس بازنگری در معاهده منع اشاعه هسته ای ( ان پی تی) تاکید کرد آمریکا مسئول هرگونه پیامد ناشی از سیاست های گستاخانه علیه برجام خواهد بود.
** معرکه گیری رژیم صهیونیستی برای تشویق آمریکا به خروج از برجام 
همزمان با تنش های اروپا و آمریکا بر سر برجام ، نخست وزیر رژیم صهیونیستی نیز برای ترغیب و تضمین خروج آمریکا از برجام دوشنبه شب دهم اردیبهشت ماه 97 با راه اندازی یک نمایش تلویزیونی تلاش کرد تا به خیال خود موجی جهانی علیه ایران و برجام ایجاد کند اما دروغهای جاسازی شده در لابلای موضوعات تاریخ گذشته و مختومه، همچون بومرنگی بر ملاج این چوپان دروغگوی غرب آسیا فرود آمد!
نتانیاهو برای اجرای نمایشی جدید به صحنه آمد و با نشان دادن انبوهی از پوشه و لوح فشرده مدعی شد که به اطلاعات جدیدی از برنامه هسته ای ایران دست یافته و نتیجه گرفت که برجام بر دروغ استوار است و برای اثبات حرفهای خود نیز به مطالبی مربوط به فعالیت های گذشته و مختومه شده در پرونده هسته ای ایران اشاره کرد و در ادامه گفت که ایران 'دانش هسته ای نظامی خود را برای استفاده در آینده حفظ کرده است' ! اما بومرنگ این اظهارات دروغین و فضاسازی ناشیانه در آستانه تصمیم دونالد ترامپ درباره برجام، خیلی زود به سمت نخست وزیر رژیم صهیونیستی بازگشت. 
اتحادیه اروپا و دولت های مهم اروپایی خیلی سریع به اظهارات نتانیاهو واکنش نشان داده و بر ضرورت حفظ بازرسی های هسته ای در ایران با ادامه توافق هسته ای تاکید کردند. 
فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دوشنبه شب در کنفرانسی خبری در قاهره با تاکید بر اینکه 'نتانیاهو پایبندی ایران به توافق هسته ای - به معنای تعهدات هسته ای پس از سال 2015 - را مورد تردید قرار نداده است' گفت: برجام بر اساس راستی آزمایی و نظارت بر حقایق استوار است و آژانس 10 بار پایبندی ایران به تعهداتش را تائید کرده است.
** تاکید نمایندگان چین و روسیه در وین بر دفاع از برجام 
یک روز پیش از اعلام خروج آمریکا از برجام ، نمایندگان چین و روسیه در سازمان های بین المللی در وین تاکید کردند که خروج آمریکا از برجام به معنای نابودی این توافق نیست و آنها از برجام دفاع خواهند کرد. 
سفیر و نماینده دائم چین در سازمان ملل در وین با بیان این که خروج آمریکا از برجام سیگنال خوبی به جامعه بین المللی ارسال نمی کند ، تصریح کرد: اقدام آمریکا مشخص نیست اما ما به هر حال نهایت تلاش خود را برای حفظ برجام خواهیم کرد.
سفیر و نماینده دائم روسیه در مقر سازمان ملل در وین نیز تاکید کرد: تصمیم رئیس جمهوری آمریکا درباره برجام هر چه که باشد به معنای پایان فوری این توافق نیست و ما یک نبرد دیپلماتیک در پیش داریم و روسیه تمام تلاش خود را برای به حداقل رساندن تبعات منفی تصمیم ترامپ انجام خواهد داد.
**خروج آمریکا از برجام و سیاست صبر و مدارای ایران ضمن اتمام حجت با اروپا 
پیش از مهلت تعیین شده از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای رفع نواقص ادعایی توافق هسته ای با ایران (برجام) ، جامعه بین المللی و متحدان اروپایی آمریکا یکصدا خواستار حفظ برجام شده و ایران نیز بر اجرای تعهدات آمریکا تاکید کردند و در بحبوحه تلاش های بین المللی برای راضی کردن ترامپ به ماندن در برجام ، دکتر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز اوایل اردیبهشت با انتشار پیامی در توئیتر که بازتاب گسترده ای در رسانه های جهان داشت ، تاکید کرد: رهبران اروپایی باید ترامپ را تشویق کنند که نه تنها در برجام باقی بماند بلکه شروع به اجرای تعهدات آمریکا با حسن نیت کند. 
در همین ارتباط امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان نیز اوایل سال 97 به واشنگتن سفر و تلاش کردند تا ترامپ را به نوعی به ماندن در برجام متقاعد سازند. رئیس جمهوری فرانسه در دیدار با ترامپ برحفظ برجام تاکید کرد اما گفت به دنبال توافقی درباره همه موضوعات ایران همچون مساله فعالیت های بلند مدت هسته ای، موشک های بالستیک و نفوذ منطقه ای ایران هستیم . 
موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش به این اظهارات درباره توافق دیگری با ایران گفت: از سخنان پرزیدنت مکرون مشخص است که ما در زمان حاضر تنها یک توافق با ایران داریم که موفق بوده و باید حفظ شود.
با این حال ، دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که گفته بود تصمیم خود را درباره تمدید تعلیق تحریم ها و ادامه اجرای برجام در 12مه (22 اردیبهشت) اعلام خواهد کرد چند زودتر و روز 8 مه (سه شنبه 18 اردیبهشت) خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد. 
در پی اعلام خروج آمریکا از برجام ، حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران اواخر اردیبهشت ماه تاکید کرد چنانچه پنج کشور دیگر باقی مانده در توافق هسته ای با ایران به تعهدات خود عمل کنند و تضمین دهند منافع ایران با ادامه برجام محقق می شود ، این توافق علیرغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی باقی خواهد ماند. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نیز روز 19 اردیبهشت (9می) اعلام کرد که در پاسخ به خروج غیر قانونی آمریکا ازبرجام، به دستور رییس جمهوری، بررسی خواهد کرد که آیا اعضای باقی مانده در برجام می توانند منافع کامل آن را برای ایران تضمین کنند یا خیر و نتیجه این بررسی مشخص کننده پاسخ ایران خواهد بود.
اتحادیه اروپا و کشورهای مختلف از جمله اتریش و آلمان بارها در واکنش به اقدام یکجانبه دولت آمریکا در خروج از توافق بین المللی برجام، حمایت خود را از توافق هسته ای اعلام کردند. 
آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان ضمن ابراز تاسف از تصمیم رئیس جمهوری آمریکا برای خروج از توافق هسته ای 1+5 با ایران، با بیان اینکه تهران به این توافق پایبند بوده است تاکید کرد که اروپا تمام تلاش خود را برای حفظ برجام خواهد کرد. 
سباستین کورتس صدر اعظم اتریش نیز با بیان اینکه از میان بردن توافق هسته ای با ایران موجب بی ثباتی در منطقه می شود تاکید کرد که اتریش به همراه اتحادیه اروپا برای حفظ برجام تلاش خواهد کرد.
اما مساله مهم در ماههای گذشته اقدامات عملی اروپا فراتر از حرف و حمایت لفظی برای تضمین منافع و تامین خواسته های ایران به منظور حفظ برجام بود. 
همزمان با تکاپوی اروپایی ها برای تامین خواسته های ایران ، 'میکائیل روت' معاون وزیر امور خارجه آلمان گفت که ضرب الاجل تعیین شده ازسوی ایران برای اروپا برای ارائه تضمین هایی درخصوص تامین منافع ایران در برجام باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. 
رسانه های اروپایی به نقل از سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران گزارش دادند که اروپایی ها بین 45 تا 60روز فرصت دارند تا تضمین های لازم درخصوص تامین منافع ایران در برجام پس از خروج آمریکا را ارائه دهند. در همین ارتباط اواخر اردیبهشت ماه ، وزیران امور خارجه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در بروکسل با فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کردند و سپس این مقام های اروپایی با ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت وگو کردند.

**راه اندازی اینستکس و تردیدها درباره عزم جدی و صداقت اروپایی ها 
سرانجام پس از ماهها مذاکرات آشکار و نهان و کش و قوس های سیاسی و دیپلماتیک ، وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی طرف برجام یعنی فرانسه، انگلیس وآلمان روز پنجشنبه 11 بهمن ماه در کنفرانس مشترک خبری پس از نشست وزیران اتحادیه اروپا در بخارست پایتخت رومانی راه اندازی سازوکار مالی ویژه موسوم به «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» INSTEX را اعلام کردند. 
براساس گزارش رسانه‌ها، مقر این سازوکار مالی در پاریس فرانسه خواهد بود و مدیر آن یکی از کارشناسان بانکی از فرانکفورت آلمان است. انگلیس هم ریاست کمیته نظارت را بر عهده خواهد داشت. 
ظریف وزیر امور خارجه ایران پس از اعلام ساز و کار مالی ویژه اروپا با ایران با انتشار پیامی در توییتر این اقدام را 'گام اول بسیار با تاخیر' توصیف کرد و گفت: آماده تعامل سازنده در شرایط برابر و احترام متقابل با اروپا هستیم. 
ظریف گفت: ایران از اینستکس - گام بسیار پر تاخیر اول - در اجرای تعهدات می ۲۰۱۸ اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی آمریکا استقبال می کند. ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم. 
این درحالی بود که اقدامات و مواضع اتحادیه اروپا همزمان با این اقدام ، بیش از پیش جدیت و صداقت آنها در تعامل سازنده و تضمین منافع ایران را مورد تردید قرار داد. 
در بیانیه سه کشور اروپایی خاطرنشان شده بود که سازوکار ویژه «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» با معیارهای عالی بین‌المللی ضدپولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم و تبعیت کامل از تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل کار می‌کند و 'از این لحاظ انتظار داریم که ایران به سرعت تمام عناصر طرح اقدام اف ای تی اف را اجرا کند' اتحادیه اروپا همزمان با انتشار یک بیانیه جمع بندی درباره ایران تاکید کرد: شورای اروپا، از پیشرفت‌های حاصل‌شده برای انجام اصلاحات ضروری [در زمینه FATF] استقبال کرده و از ایران می‌خواهد طبق تعهداتش در برنامه اقدام 'اف ای تی اف' ، قوانین لازم را تصویب و اجرا کند. 
از سوی دیگر ، وزارت امور خارجه ایران در واکنش به این مساله تاکید کرد: مرتبط کردن اجرای ساز وکار مبادلات تجاری که از تعهدات ذاتی برجامی است، با الزامات نهادهایی چون FATF غیر قابل قبول است. از اتحادیه اروپایی انتظار داریم با نگاهی واقع بینانه و به دور از استانداردهای مرسوم دوگانه به این موضوع (تروریسم) پرداخته و با آن برخورد جدی و اقدام نماید . وزارت خارجه ایران همچنین تاکید کرد که موضوع فعالیت های دفاعی ایران صرفاً دفاعی، بازدارنده و بومی است و این موضوع هرگز در دستور کار مذاکره ما با دیگر کشورها نبوده و نخواهد بود. 
همزمان با اعلام این طرح اروپایی برای کار با ایران ،«گوردون ساندلند» سفیر آمریکا در اتحادیه اروپا در تهدیدی علیه روابط بازرگانی میان کشورها اعلام کرد شرکت هایی که از سازوکار حمایت از تبادلات تجاری ایران و اروپا برای تسهیل تجارت با ایران استفاده کنند با تحریم مواجه خواهند شد. سفیر آمریکا گفت کسانی که از این ساز و کار (اینستکس) برای مبادله هر چیزی غیر از اقلام انسانی استفاده کنند، توسط آمریکا تحریم خواهند شد. ما آنها را یافته و تحریم خواهیم کرد. آنها قادر به انجام هیچ نوع تجارتی با ایالات متحده نخواهند بود.
در همین اثنا اتحادیه اروپا تحریم های جدیدی علیه ایران در خصوص ادعاهای طرح های تروریستی در خاک اروپا اعلام کرد. 
آندرس ساموئلسون وزیر امور خارجه دانمارک ضمن اعلام آغاز تحریم هایی علیه ایران در ارتباط با ادعاهای مربوط به سوء قصد به برخی مخالفان در اروپا، مدعی شد که این تحریم ها تاثیری بر حمایت اروپا از برجام ندارد. 
تحریم های جدید اروپا علیه ایران در حالی بود که پیش از این مقامات وزارت خارجه ایران ادعاهای مطرح شده علیه جمهوری اسلامی در خاک اروپا را رد کرده و آنها را ناشی از تلاش سرویس اطلاعاتی رژیم صهیونیستی برای لطمه به روابط تهران و بروکسل بعد از خروج آمریکا از برجام دانسته اند.

**هشدار رهبری درباره خباثت اروپایی ها/ صبر رو به پایان و نگاه ایران به داخل
در اسفند ماه امسال پایگاه اطلاع رسانی رهبر معظم انقلاب گزیده‌ای از بیانات آیت الله خامنه ای در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت در تیر ماه گذشته را منتشر کرد که در آن خطاب به مقامات دولت و سیاست خارجی تاکید شده بود که نباید مردم را نسبت به 'بسته اروپایی' شرطی کرد. این بیانات بازتاب گسترده ای در رسانه های خارجی داشت و از جمله رویترز گزارش داد: انتشار سخنان (آیت‌الله) خامنه‌ای 9 ماه پس از دیدار هیات دولت نشان می‌دهد که با وجود تلاش دولت برای حفظ برجام با قدرتهای اروپایی، رهبر انقلاب به این تلاش‌ها خوشبین نبوده است. 
رهبر انقلاب با اشاره به تجربه برجام گفتند: مردم را درباره‌ی بسته‌ی اروپایی شرطی نکنید. البتّه اروپایی‌ها مجبورند، ناچارند، چشمشان چهارتا! بایستی بگویند چگونه خواهند توانست از منافع ما دفاع کنند -که اسمش همان بسته است- امّا این را جزو موضوعات اصلی کشور قرار ندهید؛ بسته‌ی اروپایی بیاید، نیاید. ما کارهایی در کشور داریم، مقدوراتی در کشور داریم، این مقدورات بایستی تحقّق پیدا کند؛ دنبال این مقدورات بروید؛ گره نزنید بهبود اقتصاد کشور را به چیزی که از اختیار ما خارج است.
آیت الله خامنه ای افزودند: من به آقای رئیس‌جمهور هم گفتم که اینها همان نوامبری را که از اوّل گفتند، همان را دارند دنبال میکنند - که تا نوامبر ادامه بدهند - بعد که همه چیز تثبیت شد و تحریم ها جا افتاد، بعد یک چیزکی مثلاً بدهند یا ندهند. دنبال این هستند و این، خباثت اینها است.
در همان روز دوشنبه 13 اسفند ماه نیز ظریف وزیر امور خارجه با اشاره به گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی در تائید اجرای تعهدات برجامی ایران اعلام کرد: بر خلاف دروغ‌های نتانیاهو و ترامپ علیه ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک بار دیگر پایبندی ما به حرف خودمان و به توافق هسته‌ای را تایید کرد . ظریف در عین حال تاکید کرد: اما صبر ما رو به پایان است
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه اواسط اسفند ماه پیش از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین گفت: تعهدات کشورهای عضو برجام برای تامین خواسته های ایران و همکاری های اقتصادی باید راهش پیدا شود . 
وی با بیان اینکه 'اینستکس در ابتدای راه است و هنوز نمی دانیم که چگونه می‌تواند مشکل‌گشا باشد و چگونه می‌تواند کار کند و البته خیلی دیر عرضه شده است' افزود: خواست ما از اروپایی‌ها این است که خیلی جدی‌تر در این عرصه وارد شوند . 
وزیر امور خارجه ایران بارها از جمله در کنفرانس امنیتی مونیخ و همچنین در گفت وگویی با روزنامه سوئیسی «باسلر سایتونگ» در خصوص ادامه اجرای تعهدات ایران در برجام گفت که این موضوع به خواست مردم بستگی خواهد داشت. 
ظریف با طرح این احتمال که اقلیت مخالف برجام در ایران، روزی به اکثریت تبدیل شود، ادامه داد: بنا به یک نظرسنجی، هنوز 51 درصد مردم از ماندن در توافق حمایت می‌کنند. وی تاکید کرد: ما نمی‌توانیم اقدامی خلاف خواست مردم انجام دهیم.
یک هفته مانده به پایان سال 97 ، 'پر فیشر' مدیر آلمانی سازوکار مالی اینستکس به ایران سفر کرد و ضمن دیدار با روسای نمایندگی‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران در دور تازه رایزنی ها و مذاکرات هیات کارشناسی ایران با نمایندگان سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس و اتحادیه اروپایی درخصوص عملیاتی کردن هرچه سریعتر اینستکس شرکت کرد. 
بدین ترتیب در پایان یک سال پر فراز و نشیب در روابط ایران و اروپا که تلاش برای حفظ برجام ترجیع بند آن بوده و در حالی که مقامات ایرانی خاطرنشان کرده اند که اروپایی ها آماده پرداختن بها و هزینه لازم برای حفظ برجام نبوده اند، اکنون در آغاز سال 98 این پرسش مهم بیش از گذشته خودنمایی می کند که آیا کشورهای اروپایی هزینه لازم برای حفظ برجام و تامین منافع امنیتی خود را پرداخت خواهند کرد یا جمهوری اسلامی ایران رویکرد دیگری در ارتباط با برجام خواهد داشت؟