ناتوی بدون امریکا، جنگیدن بدون متحدان

نویسنده: شهره پولاب، دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: اعلام حضور دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در اجلاس آتی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی  (ناتو) در دسامبر 2019 از سوی دبیر کل این سازمان بارقه امیدی برای اعضای اروپایی این سازمان است که با تهدید ترامپ مبنی بر خروج از ناتو روبه رو شده بودند.

ناتو در دوران هری ترومن، سی و سومین رئیس جمهور ایالات متحده امریکا شکل گرفت که به گرفتن تصمیمات سرنوشت ساز برای امریکا مانند دستور پرتاب بمب اتم به هیروشیما و ناکازاکی و پایان دادن به جنگ امریکا و ژاپن معروف شد. آیا دونالد ترامپ، چهل و پنجمین رئیس جمهوری ایالات متحده نیز با خروج از ناتوی هفتاد ساله خواهد توانست به عنوان رئیس جمهوری با تصمیمات سرنوشت ساز معروف شود؟ به نظر می رسد ضرورت همپیمانی دو سوی آتلانتیک مانع از تصمیم سرنوشت ساز ترامپ برای خروج از ناتو خواهد بود. علیرغم اینکه ترامپ مدتهاست تقریبا از تمام معاملات تجاری مورد مذاکره ایالات متحده پس از زمان جنگ جهانی دوم مانند توافقنامه های پاریس درباره تغییرات آب و هوایی، قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی و توافق هسته ای ایران خارج شده است. 

روزهای پایانی ژانویه 2019 با موافقت ناتو برای افزایش هزینه های دفاعی تا 100 میلیارد دلار در پاسخ به تهدیدات ترامپ برای خروج از این سازمان به علت کافی نبودن بودجه ناتو همراه بوده است. افزایش بودجه ناتو به دنبال گزارشی از نیویورک تایمز بوده مبنی بر اینکه دونالد ترامپ در سال 2018 بارها با مشاوران امنیتی خود درباره خروج از ناتو گفت وگو کرده است. بودجه ناتو حدود ۷۰٪ از کل هزینه‌های نظامی جهان را شامل می‌شود و کشورهای عضو آن موظفند تا سال ۲۰۲۴ حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به آن اختصاص دهند. 

ترامپ پس از رسیدن به قدرت، ناتو را یک سازمان منسوخ شده نامید که هزینه‌های زیادی بر دوش ایالات متحده گذاشته است و اعلام کرد که دیگر از این سازمان حمایت نمی‌کند. لازم به ذکر آن که ایالات متحده آمریکا حدود 3.5 درصد تولید ناخالص داخلی خود را به بودجه دفاعی اختصاص داده که بالاترین میزان هزینه دفاعی در ناتو است.

ناتوانی بعضی از کشورها در پرداخت هزینه های تعهد شده به میزان 2 درصد تولید ناخالص داخلی موجب شده تا با هشدار ترامپ به متحدان اروپایی در ناتو در مورد تکرار موارد مشابه انضمام کریمه و تهاجم به شرق اوکراین توسط روسیه مواجه شوند. ناتو در هفتاد سال اخیر صلح در اروپا و در سراسر اقیانوس اطلس را حفظ کرده است. نهصد میلیون نفر در بیست و نه کشور دموکراتیک که تقریبا نیمی از تولید ناخالص داخلی جهانی و یک سوم تجارت جهانی را تشکیل می دهند از مزایای ناتو بهره مند بوده که برای پیشگیری از جنگ و ویرانی نیاز به سرمایه گذاری مستمر و کوچک خواهند داشت.

همکاری ایالات متحده با شرکای اروپایی در ناتو بیشتر از واشنگتن برای کشورهای اروپایی ضرورت محسوب می شود. چنانچه ایالات متحده علیرغم همراهی های متحدان اروپایی به لحاظ مالی و نظامی در جنگ افغانستان و یا در بحران سوریه، از این پشتیبانی متحدان به عنوان ضرورت یاد نکرده است. آن گونه که جورج دبلیو بوش پیشنهادهای اروپا برای کمک در طول سرنگونی اولیه طالبان را به این دلیل که کار با شرکای ناتو مانعی برای عملیات ایالات متحده است، رد کرده بود. در عین حال اینکه خروج ایالات متحده از ناتو می تواند یک جدایی بزرگ از رهبری ایالات متحده در امور جهانی باشد. تأثیر نفوذ در حال گسترش روسیه به مرزهای اروپا و خاورمیانه نیز تهدیدی جدی برای واشنگتن بوده که منجر به انزوای واشنگتن و دور شدن از حیطه های سیاسی موردهدف ایالات متحده خواهد بود. 

اما ناتوی بدون امریکا شرق آتلانتیک را با چالش هایی اساسی روبه رو خواهد کرد. بدون ایالات متحده به عنوان مرکز جاذبه نظامی، استانداردهای نظامی اروپا کاهش یافته و احتمال از هم پاشیدگی اتحاد میان اعضا افزایش می یابد که حاصل کار تمایل به سمت منطقه ای شدن امنیت خواهد بود. چنانچه تشکیل محدوده  استراتژیک توسط کشورهای اروپای شرقی با گرایش به سمت روسیه دور از انتظار نیست. همچنین کشورهای اروپایی بدون ایالات متحده از قدرت سیاسی کافی برای اعمال قدرت نظامی برای نفوذ پایدار در مناطق متفاوت برخوردار نخواهند بود. 

به لحاظ ساختاری نیز چالش استراتژیک اساسی که ناتو را تهدید خواهد کرد این است که در شرایط عدم حضور ایالات متحده در میان تاثیرگذارترین اعضای ناتو، هیچ کاندیدای آشکاری برای رهبری وجود ندارد. رابطه انگلیس با اروپا پس از رای گیری برای ترک اتحادیه اروپا تضعیف شده و و مسائل حل و فصل نشده انگلیس در جریان برگزیت چگونگی این ارتباط را منوط به گذشت زمان خواهد کرد. اعلام کناره گیری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در ماه دسامبر گذشته از مقام رهبری حزب دموکرات مسیحی و عدم شرکت در انتخابات صدراعظمی آلمان در سال ۲۰۲۱ نیز از ابهام در آینده آلمان خبر می دهد. در فرانسه امواج حملات تروریستی به همراه نارضایتی های معترضان منسوب به جلیقه زردها امانوئل مکرون را برای حفظ قدرت خود در کشور و در اتحادیه اروپا تا سال 2019 با مشکل روبه رو می کند. خیزش رهبران دولت های پوپولیستی اروپایی که به باور بسیاری الهام گرفته از پوتین هستند مزید بر علت خواهد بود. چنانچه افزایش احتمال رسیدن کاندیدای جبهه ملی مارین لوپن Marine Le Pen” “  به دور دوم انتخابات ریاست جمهوری فرانسه و جای گرفتن آرای فراوکه پتری Frauke Petry” “و یورگ مویتن Jorg Meuthen” “ برای اولین بار در صندوق های مجلس بوندساگ آلمان و همچنین نقش مهم حزب استقلال بریتانیا برای ترک اتحادیه اروپا از این دست واقعیاتی است که فرانسه، آلمان و انگلیس در سیاست داخلی خود ظهور پوپولیست یا ناسیونالیست را تجربه می کنند.

به لحاظ قدرت ملی اروپا گزینه ای برای هژمونی بالقوه ای ندارد که بتواند با ترکیبی از جمعیت، قدرت اقتصادی و قدرت نظامی اداره قاره سبز را به عهده گیرد. آلمان به عنوان قوی ترین اقتصاد اروپا با در نظر داشتن شاخص های قدرت ملی با دارا بودن رشد منفی جمعیت و رو به سالخوردگی و توان نظامی ضعیف نخواهد توانست خلاء این رهبری را پر کند.

در غیاب امریکا کشورهای اروپایی مجبور به افزایش قابل توجه هزینه های دفاعی و تدارکات تسلیحات خواهند بود که مستقیما تعادل ناتو را مورد هدف قرار خواهد داد.

درحالیکه هدف کلیدی ناتو کماکان تضمین امنیت اعضای آن بوده، اما یک اتحاد سیاسی مبنی بر حمایت از میراث مشترک و تمدن مردم اروپا بر پایه اصول دموکراسی، آزادی فردی و حاکمیت قانون زیر بنای این اتحادیه را شکل داده است. اصولی که امروز توسط تجاوز روسیه در اروپای شرقی، ابراز وجود چین در دریای چین، گسترش پدیده تروریسم به پایتخت های اروپایی مورد تهدید قرار می گیرند و اروپا بدون چتر محافظتی ناتو برای برقراری یکپارچگی سازنده فاقد اعتبار خواهد بود. 

بر اساس استراتژی امنیت ملی ترامپ یک اروپای قوی و آزاد برای ایالات متحده اهمیت حیاتی داشته و آمریکا به طور جدی متعهد به متحدان و شرکای اروپایی خود است. این اتحاد در مقابل تهدیدات مشترک ازجمله چین، تروریسم و حملات سایبری از سوی دولت روسیه که در فرآیندهای دموکراتیک در اروپا دخالت کرده ضروری است. همانگونه که وینستون چرچیل، نخست وزیر بریتانیا گفته بود تنها یک چیز بدتر از مبارزه با متحدان است و آن جنگیدن بدون آنها است.