سفر ظریف به عراق مهمتر از سفر به هند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه امروز در صدر هیاتی سیاسی و اقتصادی تهران را به مقصد بغداد ترک کرد. دوشنبه هفته گذشته رئیس دستگاه سیاست خارجی در سفری سه روزه (7 تا 9 ژانویه) برای گسترش و تعمیق روابط تجاری تهران – دهلی نو عازم هندوستان شده بود. اما این ترافیک سفرهای خارجی، آن هم در مدتی کمتر از یک هفته با چه اهدافی صورت گرفته است؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی اهداف سفر وزیر امور خارجه کشور به عراق وهند، گفت و گویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان و کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:      

تنها پس از گذشت 4 روز از سفر ظریف به هندوستان، امروز وزیر امور خارجه در صدر هیاتی سیاسی و اقتصادی، تهران را به مقصد بغداد ترک کرد. از نگاه شما اهداف و دلایل سفر آقای ظریف به دهلی نو و بغداد، صبغه سیاسی و دیپلماتیک دارد یا صبغه اقتصادی؟

اگرچه در ظاهر می توان نقاط مشترک بسیار زیادی برای سفر آقای ظریف به هندوستان و عراق پیدا کرد، اما به واسطه اقتضائات خاص منطقه ای هر کدام از این کشورها، قطعاً اهداف وزارت امور خارجه در سفر به این دو کشور قدری متفاوت از یکدیگر است. از این رو شاید بتوان گفت مناسبات اقتصادی و پیگیری روابط تجاری تهران و دهلی‌نو، کانون تلاش‌های دیپلماتیک و برنامه اصلی سفر آقای ظریف به هندوستان بوده است، اما سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور به عراق در هر دو بُعد سیاسی - دیپلماتیک و اقتصادی - تجاری استوار است. چون سفر آقای ظریف به عراق، اولین سفر یک مقام ایرانی به عراق در دولت جدید است؛ لذا این سفر ابعاد مهم سیاسی و دیپلماتیک برای گسترش و تعمیق روابط تهران – بغداد در دولت آقای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق دارد. همچنین مسائل و تبعات انتقال نیروهای آمریکایی از سوریه به عراق نیز می‌تواند شرایط امنیتی ما را تحت الشعاع قرار دهد که می‌تواند یکی از اهداف سفر آقای ظریف را هم شامل شود. اما چنان که اشاره داشتید یقینا بخش مهم دیگر سفر آقای ظریف به اهداف افزایش مناسبات اقتصادی تهران - بغداد باز می‌گردد، به خصوص که مدیران ارشد ده‌ها شرکت کارآفرین دولتی و خصوصی، وزیر امور خارجه را در این سفر همراهی خواهند کرد. مضافا این که در این سفر، آقای ظریف برنامه مهمی چون شرکت در همایش تجاری مشترک تجار دو کشور در کربلا و سلیمانیه برای خود تعریف کرده است. مضافا این که مناسبات تهران و بغداد قدری متفاوت از روابط ما با هندوستان است، چراکه ایران و عراق برنامه های جاری و مداومی را با هم دارند که از مسائل اقتصادی و تجاری تا مسایل سیاسی، دیپلماتیک و حتی امنیتی را شامل می‌شود که یقینا این میزان از گستردگی روابط با هندوستان وجود ندارد. در همین راستا اخیرا هم شاهد سفر آقای زنگنه، وزیر نفت به عراق و اقلیم کردستان بودیم که این مسئله هم به نوعی می‌تواند بسترسازی برای سفر آقای ظریف و تیم اقتصادی و سیاسی همراه او باشد. از طرف دیگر تلاش تهران برای افزایش نفوذ اقتصادی خود به خصوص در بازسازی عراق بعد از جنگ با داعش می تواند یکی دیگر از اهداف اقتصادی آقای ظریف در این سفر تلقی شود. پس دو بال سیاسی واقتصادی در سفر ظریف به عراق به یک اندازه مهم هستند، اما در سفر به هندوستان، آن چه بیش از همه خودنمایی می کرد، پیگیری اهداف اقتصادی و تجاری  تهران در دهلی نو بود.

اما در آن سو نیز تنها چهار روز پیش از سفر آقای ظریف شاهد حضور مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در بغداد و اقلیم کردستان بودیم. آیا می توان عنوان داشت که سفر وزیر امور خارجه آمریکا برای تحت الشعاع قرار دادن سفر وزیر امور خارجه کشورمان به عراق در ابعاد سیاسی و اقتصادی بوده است؟ 

ایالات متحده و ایران اکنون در یک تقابل و رویارویی تمام عیار قراردارند. لذا آمریکا برای شکست دادن ایران از هیچ مسیر، ابزار، ظرفیت و پتانسیلی دریغ نمی‌کند. ما اخیرا شاهد بوده ایم که آمریکا به دنبال برگزاری نشست ضد ایرانی در لهستان است و این مضافا بر تمام فعالیت های دیپلماتیک و اقتصادی کاخ سفید برای تحریم و فشار بیشتر بر ایران است. پس یقیناً سفر مایک پمپئو تنها چند روز پیش از سفر وزیر امور خارجه کشور به عراق می‌تواند در راستای تحت الشعاع قرار دادن اهداف تهران تلقی شود، اما مسئله اینجاست که یقیناً سطح مناسبات دو کشور ایران و عراق اجازه این سوء استفاده ها را به ایالات متحده آمریکا نخواهد داد. البته امکان دارد آمریکا در مناسبات اقتصادی کشور مشکلاتی اندک را ایجاد کند، اما در بعد سیاسی، دیپلماتیک و نظامی – امنیتی، روابط دو کشور به قدری پررنگ و مستحکم است که نمی‌توان به آن خدشه ای وارد کرد.

آیا دستگاه سیاست خارجی کشور در سایه سفر خود به هندوستان و نیز سفر به کشور عراق به دنبال بدیل و آلترناتیوی برای ساز و کار ویژه مالی و اتحادیه اروپا است، به خصوص که ظریف در سفر به هندوستان صراحتا عنوان داشت که تهران به همکاری با  اروپا برای عملیاتی شدن SPV ادامه می دهد، اما کشور را در شرایط تحریمی، منتظر اقدام قاره سبز نمی‌گذارد و با شرکای سنتی خود مثل هند، چین و روسیه در راستای توسعه مناسبات اقتصادی همکاری  می‌کند؟

چنان که پیشتر اشاره داشتم اکنون ما با ایالات متحده آمریکا در یک جنگ تمام عیار قرار داریم که از مسائل سیاسی و دیپلماتیک تا ابعاد گسترده اقتصادی و تجاری را شامل می شود. لذا همان طور که ایالات متحده آمریکا از هر گونه بستر و ظرفیتی برای مقابله با ایران استفاده می‌کند، تهران نیز باید تمام پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های خود را برای تقابل با فشارهای ظالمانه و یک جانبه ایالات متحده آمریکا به کار برد. پس از تلاش برای عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی تا پررنگ کردن مناسبات اقتصادی با عراق، هند، روسیه، چین و دیگر مناطق باید در دستور کار قرار گیرد. از طرف دیگر در شرایط حساس کنونی اساساً به دور از هر منطق سیاسی و دیپلماتیک است که جمهوری اسلامی ایران همه تخم مرغ های خود را در یک سبد بگذارد. لذا نباید تمام امید و آینده کشور، به خصوص در مسائل اقتصادی و معیشتی را به ساز و کار ویژه مالی مدنظر اتحادیه اروپا گره بزنیم. چرا که اگر به هر دلیلی قاره سبز موفق به انجام این مسئله نشود، یقیناً کشور دچار لطمات و خسارت های بسیاری خواهد شد. پس منطقی آن است که ما در کنار پیگیری عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی، به دنبال استفاده از دیگر ظرفیت‌های خود مانند عراق و هندوستان در خصوص پررنگ کردن مناسبات تجاری خود باشیم. اما در کل این که ما این طرز تلقی را داشته باشیم که سفر آقای ظریف به هندوستان، عراق و دیگر کشورها را تلاشی برای ایجاد یک بدیل و آلترناتیوی برای ساز و کار ویژه مدنظر اتحادیه اروپا قرار دهیم، قدری دور از واقعیت است. به عبارت دیگر تهران از یک سو به دنبال عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپاست و از طرف دیگر تلاش‌های جدی خود را هم برای افزایش مناسبات اقتصادی با شرکای مهم تجاریش در دستور کار دارد. این دو مسئله نافی همدیگر نیستند.
البته در راستای این سوال مهم شما باید نکته ای را یادآور شوم که اکنون جمهوری اسلامی ایران تمام ظرفیت و پتانسیل خود را معطوف به آقای محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور کرده است. این نوع نگاه ما بسیار اشتباه است و می‌تواند سبب ایجاد انتظارات نابه جایی در مسئولین و حتی جامعه شود. ما باید از همه پتانسیل و ظرفیت های خود در همه نقاط جهان استفاده کنیم که آقای محمد جواد ظریف هم، در عین لیاقت و توانایی، یکی از این ابزارها است. ما باید از همه شخصیت‌ها، اساتید دانشگاهی و مهرههای با نفوذ در اروپا و آمریکا نهایت استفاده را در راستای اهداف خود ببریم. این که همه نگاه‌ها به دستگاه سیاست خارجی معطوف شده، قدری اشتباه است. مثلا همین سفر آقای زنگنه، وزیر نفت به عراق و اقلیم کردستان بسیار مفید است. پس در این راستا باید دیپلماسی نفتی وزارت نفت و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت اقتصاد، دیپلماسی پارلمانیِ مجلس و دیگر ارگان ها و نهادها فعال شود. اکنون بسیاری از سفارتخانه های ما در بیشتر کشورها غیر فعال است و از ظرفیت سیاسی و دیپلماتیک برخی افراد و گروه های با نفوذ داخلی هیچ استفاده ای نمی بریم و همه نگاه ها به آقای ظریف دوخته شده است. مطمئن باشید که یک نفر نمی‌تواند مشکلات کشور را حل کند و باید تمام مسئولین با اتحاد به جنگ با تحریم‌های آمریکا بروند. ما می‌توانیم از دیپلماسی غیررسمی و ظرفیت های پنهان ایران استفاده کنیم.